Ölçü aleti

Denizler Altında Yirmi Bin Fersah'taki Kaptan Nemo ve Pierre Aronnax, ölçü aletleri üzerinde kafa yorarlarken.
Framingham'daki bir dinlenme tesisinde aşk ölçme aygıtı ve güç ölçme aygıtı.

Ölçü aleti, fiziksel nicelik ölçmeye yarayan bir cihazdır. Fiziksel bilimler, kalite güvencesi ve mühendislikte kullanılan ölçme; gerçek şeylerin ve olayların, fiziksel niceliklerini elde etme ve kıyaslama etkinliğidir. Yerleşik standart nesneler ve olaylar ölçü birimleri olarak kullanılır ve ölçme işlemi; üzerinde çalışılan unsur ve bununla ilişkili ölçü birimi hakkında bir sayı verir. Ölçü aracının kullanımını tanımlayan araçlar ve formel test yöntemleri, elde edilen sayıların arasındaki ilişkilerin vasıtalarıdır.

Tüm ölçü araçları araç hatası ve ölçüm belirsizliğine çeşitli düzeylerde yatkındır.

Bilim insanları, mühendisler ve diğerleri, ölçümlerini yapabilmek için çok çeşitlilikte aletlere ihtiyaç duyarlar. Bu aletler; cetvel ve kronometre gibi basit cisimlerden, elektron mikroskobu ve parçacık hızlandırıcı gibi karmaşık cihazlara kadar değişkenlik gösterir. Sanal cihazlar, çağdaş ölçü araçlarının geliştirilmesinde geniş ölçüde kullanılır.

Zaman

Bir zaman ölçme cihazı olan kol saati.

Güneş saati, geçmiş çağlarda sık kullanılan bir zaman ölçme aletiydi. Günümüzde genel olarak kullanılan ölçme aletleri saat ve kol saatidir. Yüksek hassasiyet düzeyinde zaman ölçümleri için atom saati kullanılır.

Enerji

Enerji, enerji sayacı ile ölçülür. Enerji sayaçlarına örnek olarak:

Elektrik sayacı

Elektrik sayacı, enerjiyi kilowatt saat olarak doğrudan ölçer.

Gaz sayacı

Gaz sayacı, kullanılan gazın hacmini kaydederek dolaylı yoldan ölçer. Ölçümden elde edilen değer, gazın enerji değeriyle çarpılarak harcanan enerjiye çevrilebilir.

Güç (enerji akısı)

Enerji değiş tokuşu yapan bir fiziksel sistem, birim zamanda yapılan enerji değiş tokuşu ile açıklanabilir. Bu, enerji akısı olarak da bilinir.

Güç değerlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (güç).

Aksiyon

Aksiyon, işlem süresince geçen zamandaki (enerji üzerine zaman integrali) toplam enerjiyi tanımlar. Açısal momentumunkiyle aynı boyuta sahiptir.

Mekanik

Bu kavram, klâsik mekanik ve sürekli ortamlar mekaniğinde bulunan temel kemiyetleri kapsar. ancak sıcaklıkla ilişkili soruları veya kemiyetleri hariç tutmaya çalışır.

Uzunluk (mesafe)

Uzunluk birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (uzunluk)

Alan

Alan birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (alan)

Hacim

Hacim ölçmek için sıklıkla kullanılan bir ölçü kabı.

Katı maddenin yoğunluğu biliniyorsa, hacim hesaplamak için tartma işlemi.

Hacim birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (hacim)

Kütle veya hacim akış ölçümü

Hız (uzunluk akısı)

Hız birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (hız)

İvme

Kütle

Terazi: Dengelenmiş kuvvetlerle kütle ölçümü yapmaya yarayan araç.

Kütle birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (kütle)

Doğrusal momentum

Kuvvet (doğrusal momentum akısı)

Gayriataletsel gözlemci çerçevesinde mutlak basınç ölçümü: Dünya'nın yerçekimsel alanında cıva (Hg) barometresinin çalışma prensibi.

Basınç (doğrusal momentumun akı yoğunluğu)

Basınç birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (basınç)

Açı

Açısal hız veya birim zamanda dönme

Açısal hız birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (açısal hız)

Frekans sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (frekans)

Tork

Üç boyutlu uzayda konumlandırma

Navigasyon hakkındaki kısma bakınız.

Düzey

Yön

Mekanik nicelikler tarafından taşınan enerji, mekanik iş

Elektrik, elektronik ve elektrik mühendisliği

Elektriksel yükle ilgili değerlendirmeler; elektrik ve elektroniğe hükmeder. Elektriksel yük, elektromanyetik alan vasıtasıyla birbirleriyle etkileşime girer. Eğer yük hareket etmiyorsa, o alana elektriksel alan denir. Yükler hareket ederek, özellikle elektriksel olarak nötr iletkende elektrik akımı oluşturuyorsa, o alana manyetik alan denir. Elektriğe nitelik (potansiyel) verilebilir ve elektriksel yük, elektriğin maddemsi özelliğidir. Temel elektrodinamikte enerji (veya güç); potansiyelin, o potansiyeldeki elektriksel yük (veya akım) miktarıyla çarpılması ile hesaplanır: potansiyel x yük (veya akım). (Bakınız: Klasik elektromanyetizma ve Elektromanyetizmanın eşdeğişim formülasyonu)

Net elektriksel yükü saptamaya yarayan bir elektroskop.

Elektrik yükü

Elektriksel yük birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (elektriksel yük)

Elektrik akımı (yük akımı)

Voltaj (elektrik potansiyeli farkı)

Elektriksel direnç, elektriksel iletken (ve özdirenç)

Elektrik kapasitesi

İndüktans

Elektrik veya elektrik enerjisi ile taşınan enerji

Elektrik ile taşınan güç (enerjinin akımı)

Elektriksel alan (elektriksel potansiyelin negatif gradyanı, birim uzunluğa düşen voltaj)

Manyetik alan

Manyetik alan sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (manyetik alan)

Kombinasyon araçları

Termodinamik

Sıcaklık ilişkili değerlendirmeler termodinamiğe hükmeder. Isıyla ilişkili belirgin iki özellik vardır:

Termodinamikte enerji, ısıl potansiyel ile o potansiyeldeki entropi miktarının çarpımıyla hesaplanır: sıcaklık x entropi.

Entropi sürtünmeyle üretilebilir ama yok edilemez.

Madde miktarı (veya mol sayısı)

Kimyada tanıtılan ve genellikle dolaylı yolla ölçülen fiziksel nicelik. Eğer maddenin türü ve kütlesi biliniyorsa; atom kütlesi veya molekül kütlesi (periyodik tablodan bakılır, kütle spektrometresi ile kütle ölçülür), maddenin miktarını birim olarak doğrudan verir. Belli başlı molar değerler verilmişse, bahsi geçen maddenin miktarı hacim, kütle veya yoğunluk ölçerek bulunabilir. Ayrıca bakınız: molar kütle.

Sıcaklık

Not: ısıl kondüksiyon yerine ısıl radyasyonun ölçümü veya ısıl taşınım; hiçbir fiziksel temasın, sıcaklık ölçümünde (pirometri) gerekli olmadığı anlamına gelir.
Not2: ısıl uzay görüntüleri termografiyle elde edilir.

Görüntüleme teknolojisi

Tekniksel olarak benzeri unsurlar madde biliminde ısıl analiz yöntemleri içerisinde görülebilir. Ayrıca bakınız: Sıcaklık ölçümü ve Kategori:Termometreler.

Sıcaklık birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (sıcaklık)

Entropi veya termal enerji vasıtasıyla taşınan enerji

Sıcaklık ölçüm aygıtı olmayan aktif bir kalorimetre.

Buna; ısıl kütle veya enerjinin ısıl katsayısı, tepkime enerjisi, ısı aktarımı dahildir. Kimyasal tepkimeler gibi nedenlerle ortaya çıkan enerjinin entropi tarafından taşınmasını ölçen kalorimetreler, pasif kalorimetre olarak adlandırılır. Ölçülecek numuneyi belli miktarda entropiyle dolduran, numuneyi ısıtan kalorimetrelere ise aktif kalorimetre denir.

Ayrıca bakınız: Kalorimetre veya Kalorimetri

Entropi

Entropi; enerji ve sıcaklık ölçümüyle dolaylı olarak bulunabilir.

Entropi aktarımı

Faz değişimi kalorimetresinin enerji değerinin, mutlak sıcaklığa bölünmesiyle değiştirilen entropi miktarı elde edilir. Faz değişimi entropi oluşturmaz, bu yüzden entropi ölçümüne uygundur. Bu şekilde entropi üretmeden, belirli sıcaklıklardaki enerji ölçümleri işlenerek dolaylı yoldan entropi değerleri bulunur.

Entropi içeriği

Numunenin sıcaklığı neredeyse mutlak sıfıra düşecek kadar soğutulur, örneğin numuneyi sıvı helyuma daldırarak. Mutlak sıfırda herhangi bir maddenin entropisi olmadığı varsayılır (bakınız: Termodinamik üçüncü kanunu). Sonrasında, soğutulmuş maddeyi entropiyle doldurarak istenilen sıcaklığa getirmek için iki aktif kalorimetre çeşidi kullanılır:

Entropi üretimi

Isıl olmayan taşıyıcılardan enerji aktaran işlemler entropi üretir (örneğin: Count Rumford tarafından bulunan mekanik/elektriksel sürtünme). Ya üretilen entropi ya da ısı ölçülür veya ısıl olmayan taşıyıcının aktarılmış enerjisi ölçülebilir.

Enerji kaybetmeden sıcaklığını düşüren entropi, entropi üretir (örneğin: izole bir çubukta kondüksiyon: ısıl sürtünme oluşturur).

Enerjinin sıcaklık katsayısı veya ısı sığası

Sıcaklık değişimi ve ısıyla taşınan enerji ile ilgili orantısal bir etmendir. Eğer madde gaz ise, bu katsayı kayda değer bir şekilde sabit hacim veya sabit basınçta ölçülmeye bağımlıdır.

Isı sığası birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (ısı sığası)

Genleşme katsayısı

Erime noktası

Kaynama noktası

Ayrıca bakınız: ısıl analiz, ısı.

Sürekli ortamlar mekaniği üzerine daha fazlası

Buna, maddenin makroskopik özelliklerini ölçen araçların çoğu dahildir. Katı hal fiziğinin içinde bulunan yoğun madde fiziğinde; katıları, sıvıları ve ikisinin arasındakiler (viskoelastisite) üzerinde çalışılır. Akışkanlar mekaniğinde ise; sıvı, gaz, plazma ve bunların arasındaki maddeler (süperkritik akışkanlar) üzerinde çalışılır.

Yoğunluk

Bu kavram, sıvıların ve kristal gibi sıkıştırılmış katıların parçacık yoğunluğu hakkında bilgi verir. Yığın yoğunluğu ise tanecikli ve gözenekli katıların yoğunluğu hakkında bilgi verir.

Yoğunluk birimlerinin sıralaması için bakınız: Büyüklük kıyaslaması (yoğunluk)

Katının sertliği

Sıvının şekli ve yüzeyi

Sıkıştırılmış maddenin şekil değiştirmesi

Katının esnekliği (elastisite modülü)

Katının plastisitesi

Ölçüm sonuçları: (a) kırılgan, (b) kırılma noktalı telleşebilen, (c) kırılma noktasız telleşebilen.

Katının gerilme mukavemeti, telleşebilme veya düktilliği

Katının veya süspansiyonun granülaritesi

Sıvının akmazlığı

Optik aktiflik

Sıvının yüzey gerilimi

Görüntüleme teknolojisi

Gaz sürtünmesi ve direnci

Ayrıca bakınız: Kategori: Malzeme bilimi, malzeme bilimi

Yoğun maddenin elektriksel özellikleri hakkında daha fazlası, gaz

Elektrokimyasal hücre: madde potansiyelini hesaplamak için kullanılan bir aygıt.

Permitivite, göreceli durgun permitivite, (dielektrik sabiti) veya elektrik alınganlığı

Bu tür ölçümler, molekül dipol değerlerinin bulunmasında yardımcı olur.

Manyetik alınganlık veya mıknatıslanma

Ayrıca bakınız: Kategori:Madde içinde elektrik ve manyetik alanlar

Madde potansiyeli veya kimyasal potansiyel veya molar Gibbs serbest enerjisi

Maddenin reaktandan ürüne dönüşüm yapması, maddenin hâlleri arasında değişim, kimyasal tepkimeler veya çekirdek tepkimeleri veya membran yoluyla difüzyon gibi faz konversiyonlarında toplam enerji dengesi vardır. Özellikle sabit basınç ve sabit sıcaklıkta molar enerji dengesi; madde potansiyeli veya kimyasal potansiyel veya molar Gibbs serbest enerjisini tanımlar ve bu şekilde kapalı sistemde işlemin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği bilgisini verir.

Entropiyi dahil eden enerji dengesinin iki kısmı vardır: maddenin değişmiş entropi içeriğinin nedeni olan denge ve tepkimenin kendisi tarafından salınan veya alınan enerjinin nedeni olan diğeri, yani Gibbs serbest enerjisi değişimi. Tepkime enerjisinin toplamına ve entropi içeriğinin değişiminden sorumlu enerjiye entalpi de denir. Genellikle tüm entalpi entropi tarafından taşınır ve bu şekilde kalorimetre vasıtasıyla ölçülebilir.

Kimyasal tepkimelerdeki standart durumlar için ya molar entropi içeriği ya da molar Gibbs enerjisi ile belirlenmiş bir sıfır noktası çizelgelenir. Ayrıca molar entropi içeriği ve molar entalpi de aynı işlemde kullanılabilir. (Bakınız: oluşumun standart entalpi değişimi, standart molar entropi)

Redoks tepkimesinin madde potansiyeli, genellikle akümülatör kullanarak elektrokimyasal olarak belirlenir

Diğer değerler kalorimetreyle dolaylı yoldan belirlenebilir veya faz diyagramları kullanılabilir.

Ayrıca bakınız: Elektrokimya

Yoğun maddenin mikroyapı-altı özellikleri, gaz

Kristal yapı

Amorphous solids lack a distinct pattern and are identifyable thereby.

Görüntüleme teknolojisi, mikroskoplar

Ayrıca bakınız: spektroskopi, malzeme analiz yöntemleri listesi.

Işınlar (dalga ve parçacık)

Maddedeki sıkıştırma dalgaları, ses

Mikrofonların bazen hassasiyeti ses yansımasıyla artar. Bakınız: akustik ayna

Ses basıncı

Güneş ışığını ayırmada kullanılan bir aygıt: ayırıcı prizma

Durgun kütlesi olmayan ışık ve radyasyon

Ayrıca bakınız: Kategori:Optik aletler

Foton polarizasyonu

Basınç (doğrusal momentumun anlık yoğunluğu)

Işınım akısı

The measure of the total power of light emitted.

Katot ışın tüpü.

Durgun kütleli radyasyon, parçacık radyasyonu

Katot ışını

Atom polarizasyonu and elektron polarizasyonu

Elektromanyetik tayfın iyonlaştırıcı olmayan radyasyon çeşitlerini gösteren başka bir görsel.

İyonlaştırıcı radyasyon

İyonlaştırıcı radyasyona ışın parçacıkları ve ışın dalgaları dahildir. Özellikle X ışını ve gama ışını, çarpışma süreciyle bir atomdan elektron koparmak içinyeterli miktarda (ısıl olmayan) enerji aktarır.

Alfa dalgalarını belirleyen bulut odası.

Parçacık ve ışın akısı

Kimliklendirme ve içerik

Buna kimyasal madde, herhangi bir çeşit ışın, temel parçacık, yalancı parçacık (veya kuazi parçacık]] dahildir. Bu başlığın dışındaki pek çok ölçü aygıtı; kimliklendirme işleminde kullanılabilir veya en azından bu işlemin bir parçası olabilirler.

Ayrıca bakınız: analitik kimya; özellikle kimyasal analiz yöntemleri listesi veya maddesel analiz yöntemleri istesi

Karışımlardaki madde içeriği, madde kimliklendirmesi

pH: bir çözeltideki proton derişimi

Nem

İnsan vücudu ve duyuları

Görme

Parlaklık: fotometri

Fotometri, gözün algıladığı parlaklık bakımından ışık ölçümüdür. Fonometrik nicelikler; gözün tayfsal hassasiyetini kalıp alan ışıtma gücü fonksiyonunun, her dalga boyunun katkısını ölçerek elde ettiği anolojik radyometrik niceliklerden köken almaktadır.

Olası değer aralıkları için büyüklük kıyaslamalarına bakınız:

Renk: kolorimetre

İşitme

Ses şiddeti (phon biriminden)

Koku

Sıcaklık

İnsanın vücut sıcaklığı

Ayrıca bakınız: kızılötesi termometre

Dolaşım sistemi

Kanla ilişkili değişkenler kan testi maddesinde belirtilmiştir.

Solunum sistemi

Spirometre. A borusuna üflemek B hacmini doldurur, geri kalan unsurlar kuvvet dengesini sağlar.

Solunum sisteminde karbondioksitin yoğunluğu veya kısmi basıncı

Sinir sistemi (sinirlerin bilgiyi elektriksel olarak işlemesi ve iletmesi)

Kas iskelet sistemi

Kasların ortaya koyduğu güç ve iş

Metabolizma

Tıbbi görüntüleme

Üç boyutlu temsil olarak işlenmiş ekokardiyografi.

Ayrıca bakınız: Kategori:Fizyolojik araçlar ve Kategori:Tıbbi test teçhizatı.

Meteoroloji

See also Kategori:Meteorolojik alet ve ekipmanlar.

Ayrıca bakınız: Kategori:Seyir araçları and Kategori:Seyir. Ayrıca bakınız: Kategori:Nivelman araçları.

Astronomi

Ayrica bakınız: Kategori: Astronomik araçlar ve Kategori:Gözlemevleri.

Askerî

Teleskop ve deniz navigasyon araçları gibi bâzı araçların, yüzyıllardır askerî uygulamaları olmuştur. Öte yandan; askerî etkinliklerdeki ölçü araçlarının rolü, 19. yüzyılın ortalarından başlayarak uygulamalı bilim vasıtasıyla gelişen teknolojiyle birlikte katlanarak artmıştır. Askerî ölçü araçları, bu maddede tanımlanan navigasyon, astronomi, optik, görüntüleme ve hareketli cisim kinetiği gibi pek çok araç kategorisinde ilerleme kaydetmiştir. Askerî araçlar genel olarak; uzağı görme, karanlıkta görme, bir cismin coğrafî konumunu belirleme ve hareketli bir cismin yolunu ve doğrultusunu bilmek ve kontrol etmek gibi konularda yoğunlaşmıştır. Bu araçların ön plâna çıktığı özellikleri arasında kullanılabilirlik, hız, güvenilirlik, ve doğruluk ve kesinliktir.

Kategorisiz, özelleşmiş veya genelleşmiş uygulamalar

Kurgusal aygıtlar

Ayrıca bakınız

Kaynaklar

    This article is issued from Vikipedi - version of the 2/12/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.