Bıçak Sırtı

Bıçak Sırtı
Blade Runner
Yönetmen Ridley Scott
Yapımcı Michael Deeley
Senarist roman:
Philip K. Dick
Uyarlama:
Hampton Fancher
David Peoples
Oyuncular Harrison Ford
Rutger Hauer
Sean Young
Edward James Olmos
Daryl Hannah
Müzik Vangelis
Kurgu Terry Rawlings
Dağıtıcı Warner Bros.
Türü Bilim kurgu, dram, gerilim
Yapım yılı 1982
Çıkış tarih(ler)i 25 Haziran 1982
Süre 117 dakika
Ülke ABD
Dil İngilizce
Bütçe 28 milyon $

Bıçak Sırtı, Ridley Scott tarafından yönetilen 1982 tarihli ABD yapımı bilim-kurgu filmidir. Başrollerde Harrison Ford, Rutger Hauer, ve Sean Young yer almıştır. Philip K. Dick'in Android'ler Elektrikli Koyun Düşler mi? adlı romanını temel alan senaryoyu, Hampton Fancher ve David Peoples yazmıştır. Filmin hikâyesi 2019 yılının Los Angeles'ında geçer. Sorun çıkartan replicantları öldürmek ile görevli "Bıçak Koşucuları" adlı polis birimine üye olan Rick Deckard (Harrison Ford), köle gibi çalıştırılmaktan bıkıp dünyanın dışındaki bir yerde Nexus 6 isyanını düzenleyen replicantları öldürmek ile görevlendirilir. Replicantlardan biri olan Roy Batty'nin (Rutger Hauer) amacı yaratıcısı Dr. Eldon Tyrell'ı (Joe Turkel) öldürmektir.

Film başlangıçta karışık eleştiriler aldı. Bazı eleştirmenler filmden hoşlanmazken, bazıları da filmin tematik karışıklığını beğendi. Bıçak Sırtı, Kuzey Amerika'da çok az bir hasılat elde etti. Film, gişe hasılatında yaşadığı hezimete rağmen o zamandan beri kült klasik statüsüne yükseldi.[1] Bıçak Sırtı'nın yapım tasarımı hazırlanırken, filmin karanlık bir geleceği yansıtması planlanmıştı. Film, 20. asırın sonlarında ve 21. asırın ilk yıllarında başlayan yoğun nüfus, küreselleşme, iklim değişikliği ve genetik mühendisliği gibi önemli konulara değinir. Bıçak Sırtı, kara film türünün en önemli örneklerinden biridir.[2] Ayrıca Hollywood'un ilgisini Philip K. Dick'in üzerine çekerek, o zamandan beri onun işlerinden uyarlanan birçok filmin yapılmasına yol açtı. Ridley Scott yapımı, en kişisel filmi olarak tanımladı. "Bıçak Sırtı", 1993 yılında Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi tarafından "kültürel, tarihi ve estetik olarak önemli" filmler arasına seçilerek ABD Ulusal Film Arşivi'nde muhafaza edilmesine karar verilmiştir.[3]. 2007'de Amerikan Film Enstitüsü'nün 100 Yıl... 100 Film listesinin 10. yıldönümü sürümüne giren 100 film arasında 97. oldu.

Filmin birkaç farklı kurgusu gösterildi. 1992 yılında Ridley Scott, kendi kurgusunu hazırladı. Filmin son kurgusu, Warner Bros.'un Bıçak Sırtı'nın 25. yıldönümü için dağıttığı DVD, HD DVD ve Blu-ray'lerde dijital olarak yenilenmiş şekilde yer aldı.

Konu

Film, 2019 yılında Los Angeles şehrinde geçer. Tyrell Şirketi'nin ürettiği replicantlar (kopya) köle gibi çalıştırılmaktan bıkıp Dünya dışı bir gezegende isyan yapar. Bir uzay gemisine binip Dünya'ya gelirler. Sorun çıkaran replicantları bulup öldürmek için çalışan "Bıçak Koşucuları" adlı polis birimi, isyancı replicantları bulmak için Holden'ı görevlendirir. Holden, replicantları insanlardan ayırt etmeye yarayan Voight-Kampff testi ile onları bulmaya çalışır. Testi Leon Kowalski'nin üzerinde uygular. Kowalski bundan rahatsız olup onu öldürür. Polis biriminde yüzbaşı olan Bryant, artık "Bıçak Koşucusu" olmak istemeyen Rick Deckard'ı Roy Batty, Pris, Leon Kowalski, Zhora adlı isyancı replicantları öldürmesi için görevlendirir. Deckard görevi isteksiz bir şekilde kabul eder. Deckard, replicantları üreten Dr. Eldon Tyrell'ın evine gider. Tyrell'ın yardımcısı Rachael'a Voight-Kampff testini uygular. Rachael'ın bir replicant olduğu ortaya çıkar. Deckard ve Gaff, Leon'un evini ararken, Roy ve Leon da Chew'in göz fabrikasına girer. Burada replicantların gözleri üretilmektedir.

Sorguya çekilen Chew, Eldon Tyrell ile görüşebilmenin en iyi yolunun J. F. Sebastian adlı kişi olduğunu söyler. Ölüm belirtileri gösteren Roy Batty ve arkadaşları, bu soruna bir çare bulabilmek için Tyrell'ı aramaktadır. Rachael, Deckard'ın evine gider. İnsanlığını kanıtlamaya çalışır. Ancak Deckard ona anılarının Tyrell'ın yeğenine ait olduğunu söyler. Bir replicant olduğunu anlayan Rachael ağlamaya başlar. Onun için çok üzülen Deckard, bunun bir şaka olduğunu söyler. Rachael ona inanmaz. Bu sırada da Pris, J. F. Sebastian ile tanışır. Brabury Binası'nda yaşayan Sebastian, Pris'i evine davet eder.

Bir bilgisayar tarayıcısı kullanan Deckard, Zhora'nın bir resmini bulur. Deckard, bir kulüpte çalışan Zhora'yı bulur. Deckard'ı ağırlayan Zhora, onun bir "Bıçak Koşucusu" olduğunu anladığında kaçmaya başlar. Eline silahını alan Deckard, kaçmakta olan Zhora'a ateş eder ve onu öldürür. Deckard, Rachael ile eve gidip onunla sevişir. Leon, Deckard'ı görür ve onu acımasızca dövmeye başlar. Onu öldürmeye çok yaklaşmışken Rachael ona ateş eder ve gözünden vurur. Leon ölüp yere yığılır. Deckard ile bir toplantı yapan Bryant, Rachael'ı da listesine eklemesini söyler. Sebastian'ın evinde kalan Pris'in yanına Roy Batty de gelir. Sebastian ona replicantlarda çabuk yaşlanmaya neden olan bir genetik bozukluk olduğunu açıklar. Roy, Sebastian'ın duyduğu kederi keşfettiği zaman ona sempati beslemeye başlar. Sebastian, bir satranç oyununda Roy'un yardımıyla Tyrell'ı mağlup eder. Buna şaşıran Tyrell, Sebastian'ı evine davet eder. Bu sayede Roy da Tyrell'a ulaşır. Tyrell, Roy'un kusursuz tasarımını över ve ona karşı günah çıkartır. Bunu reddeden Roy, onun hesabının cehennemde sorulacağını söyler ve ardından Tyrell ile Sebastian'ı öldürür.

Deckard, Sebastian'ın evine gittiğinde Pris ona pusu kurar. Deckard elini silahına atamadan Pris onu döver. Pris onu öldürmek üzereyken Deckard silahına davranır ve onu öldürür. Geri dönen Roy Batty, Pris'in ölümü karşısında dehşete düşer. Deckard'a kaçması için biraz zaman veren Roy Batty, onu yakaladığında bir duvarı yıkıp onun iki parmağını kırar. Binanın tepesine çıkan Rick Deckard kaçmaya başlar ancak düşer ve bir yere tutunur. Roy Baty onu kurtarır. Yere oturan Roy Batty, Rick Deckad'a kendi kısa yaşamından bir monolog sunar:

"Siz insanların aklının almayacağı şeyler gördüm. Orion'un yamaçlarında yanan hücum gemileri, Tannhauser geçidinin yakınında karanlıkta parıldayan C-ışınlarını seyrettim. Tüm o anlar zamanla kaybolacaklar, tıpkı yağmurdaki gözyaşları gibi. Ölmek...zamanı"

Roy ölür ve Deckard olay yerinden uzaklaşır. Uzakta bulunan Gaff "Onun yaşamayacak olması çok kötü! Zaten, kim yaşıyor ki? " der. Deckard endişeli bir şekilde dairesine döner ve Rachael'ı canlı bulduğunda rahatlar. Deckard, Gaff tarafından bırakılmış bir origami kağıdı bulur. Film versiyonlara bağlı olarak, ya Deckard ve Rachael'ın belirsiz bir geleceğe doğru yol alması ile ya da itici pastoral bir manzara bırakarak sona erer.

Oyunculuklar

Yapım

Philip K. Dick'in Android'ler Elektrikli Koyun Düşler mi? romanının filme uyarlamasıyla ilgili çalışmalara, kitabın 1968'deki yayımından kısa bir süre sonra başlandı. Dick'e göre Martin Scorsese uygun seçimdi, ancak bu asla gerçekleşmedi.[6] Film için ilk taslak, TV yazarı Roland Kibben tarafından kaleme alındı.[7] Hampton Fancher film için bir taslak yazdı.[8] Hampton'ın taslağı ile ilgilenen Yapımcı Michael Deeley, yönetmen Ridley Scott ile çalışmak istedi. Scott en başta projeyi reddetti. Scott o sıralar Dune adlı proje ile ilgileniyordu ama filmin yapımı çok yavaş ilerliyordu. Ağabeyinin erken ölümün yüzünden hisettiği duyguları dışarı vurmabilmek için bir film arayan Scott, Bıçak Sırtı projesini kabul etti.[6] Senarist Hampton Fancher 1977 yılında senaryoyu yazmaya başladı.[9] Yönetmen Ridley Scott kendi yazdığı senaryo için "karakterler asla kapı dışarı çıkmıyorlardı" demişti.[8] Senaryoyu yazmak ile görevlendirilen Hampton Fancher, Scott'un isteklerini karşılama konusunda hayal kırıklığı yaşadı.[8] Dick, Fancher'ın senaryosunu "bayat, klişelerle dolu ve boştan sona boş bir çaba" olarak değerlendirdi.[10] En sonunda Tony Scott, kardeşi Ridley'e David Peoples isimli senaristi önerdi. Scott onunla Los Angeles'ta tanıştıktan sonra çalışma senaryosunu Peoples'a teslim etti.[8] "Senaryo dehşet vericiydi" diye konuşan Peoples, "Kendime 'bunu nasıl adam ederim? diye sordum" dedi.[8] Scott, Peoples'ı senaryoyu yeniden yazması için görevlendirdi ve Hampton Fancher ile görüşmesini yasakladı. Fancher da o sıralar senaryoyu yeniden yazıyordu.[8] Asıl senaryo, onların yazdığı senaryoların birleşmesi ile oluşmuştu.[8] Senaryoyu yazarken "android" kelimesinin fazla kullanılmış olduğunu farkeden Peoples, UCLA'da kimya okuyan ablası ile birlikte "replicant" terimini buldu. Deckard'ın bir replicant olup olmadığı hakkında konuşan Peoples, kendi senaryosunda asla böyle bir durumun söz konusu olmadığını söyledi.[8]

Filmin açılışında görülen replicant gözü

Peoples filmin kara film stili hakkında ise "Bu Hampton'un kendi senaryo taslağında olan bir fikirdi. Dış seste ise Raymond Chandler tarzı bir anlatım vardı. Ben de aynı tonda bir tane yazdım" dedi.[7] Filmin orijinal kurgusundaki dış ses konusunda da "Hampton ve ben açıklayıcı olmadan müzikal ve tonsal olan bir anlatım yazmak için çalışmıştık. Ama filmin kendi başına ayakta durmasını sağlamak için bunu çekim senaryosundan çıkardık" dedi.[7] İlk yazılan taslaklardan hoşlanmayan Dick, yeniden yazılan senaryodan memnun oldu. Stüdyo, filmin yirmi dakikasının gösterildiği test gösterimine Dick'i de davet etti ve o izlediği kısımları beğendi. Dick, filmin gösterimine kısa bir zaman kala öldü ve sinema filmi Dick'e adandı.[11]

Çeşitli karakterlerin gözlerinde görülen turunu parlaklık onların kopya olduğu anlamına geliyordu.[12] Bu parlaklık filmin bir sahnesinde Deckard'ın gözünde de görülüyordu. Bu efekt kameraya 45 derece açı ile yerleştirilen yarı yansıtıcı bir camdan yansıyan ışık ile elde edildi.[12] Filmin yapımına 9 Mart 1981 tarihinde başlandı ve çalışmalar dört ay sonra bitirildi.

Oyuncu kadrosu film için büyük bir sorundu. Bu durum özellikle de Deckard rolü için geçerliydi. Deckerd'ı Robert Mitchum olarak gören senarist Hampton Fancher, Deckard'ın diyaloglarını Mitchum'u düşünerek yazdı.[13] Rol için Harrison Ford ile anlaşılmadan önce Gene Hackman, Sean Connery, Jack Nicholson, Paul Newman, Clint Eastwood, Tommy Lee Jones, Arnold Schwarzenegger, Al Pacino, ve Burt Reynolds da düşünülmüştü.[13] Rachael ve Pris rolleri de ayrıca birer problemdi. Rol için birçok aktris ses denemesine katıldı.[13] Roy Batty rolü için oyunu bulmakta hiç zorluk yaşanmadı. Rutger Hauer'in diğer filmlerdeki performanslarını gören Scott, onu oyuncu kadrosuna kattı.[13] People, Roy Batty'nin final sahnesindeki tiradını William Blake'in America: A Prophecy in Chew's Eye Works adlı kitabındanki "Sizin gözlerinizle görebildiklerimi bir de siz görebilseydiniz" cümlesinin devamı olarak yazdı. Ancak tirat 20-25 satır uzunluğundaydı ve hızlı davranmaları gerektiğini düşünen Hauer, tiradı doğaçlama yaparak kısaltmayı başardı. O günleri hatırlayan Hauer "Opera gibi bir ölüm sahnesiydi. Tüm diğer replicantların ölümleri o kadar şatafatlıydı ki, çabuk ve basit bir şeyler yapmamız gerektiğini hissettim" diye konuştu. Filmde Sebastian'ı oynaması için düşünülen Joe Pantoliano, daha sonra Bıçak Sırtı'dan ilham alınarak çekilen The Matrix filminde Cypher karakterini canlandırdı.[14]

2019 Los Angeles'ına ilham veren Hong Kong'a bir bakış

Yönetmen Ridley Scott, tasarımcı Syd Mead'i, onun gelecek ile ilgili çizimlerinin bulunduğu Sentinel isimli kitabını gördüğünde farketti.[15] Ondan 2019 yılı Los Angeles'ı için bazı kavramsal çizimler yapmasını istedi. Philip K. Dick'in romanı nükleer bir tahribat sonucu ekolojik olarak çökmüş bir dünya resmetmesine rağmen, Scott gökyüzündeki bozulmaların sebebini açıklama konusunda müphem bir tavır sergiledi.[15] Mead bu konuda "Ortada kesin bir neden yoktu. Sadece harap bir görüntünün olması gerekiyordu" dedi.[15] Mead fotoğrafik baskıların üzerine yerleştirilmiş mat resimlerle birlikte binalar ve taşıtlar için çizimler, tablolar ve tasarılar oluşturdu. Scott hepsini onayladı.[15] Mead şehrin evriminden de sorumluydu. Başlangıçta New York'ta çekim yapılması düşünülüyordu ve Scott, Cleveland ve Londra'nın da dahil olduğu birçok yerde çalışma yaptı. Bir ara San Diego'dan Seattle'a kadar uzanan bir "kıyı-kent" yapmayı düşündü ancak bunun için bütçenin yeterli olmayacağını anladı.[16] En sonunda Warner Bros.'un stüdyolarında çekim yapılmasına karar verildi. Scott, stüdyodaki platovari sokakları Mead, yapım tasarımcısı Lawrence Paull, sanat yönetmeni David Snyder ve özel efekt sorumlusu Douglas Trumball ile çalışarak bir metropole dönüştürdü.[16]

Mead "Bu birçok şeyi bir araya getiren stilimize 'retro-dekor' adını verdik ve ayrıca da 'çöplük şıklığı' terimini ekledik. Bunlar Ridley'nin kara film tadından bir iş çıkarma şeklindeki asıl niyetine çok uygundu" diye konuştu. Mead yönetmeni için eski materyaller, klasik dekoratif tasarımlar ve retro mekanlar buldu. Los Angeles'taki Bradbury Binası, Sebastian'ın dairesi olarak kullanıldı. Scott, şehri yaratırken Hong Kong'taki reklam çekimlerinde kazandığı deneyimlerden faydalandı. Mead, New York sokaklarının uzunluk ve genişliklerini model alıp, her şeyi iki buçuk kat genişletti.[16] Mead, uçabilen polis araçlarından da sorumlu tutuldu. İlham için jet uçaklarının dinamiklerine baktı. Gerçek bir limuzin filmdeki araçlardan birine dönüştürüldü.[16]

Müzik

Filmin müzikleri Vangelis (Evangelos O. Papathanassiou) tarafından bestelendi. Filme Chane No. 5 reklamında kendisinin China albümünden müzikler kullanan Ridley Scott ve Ateş Arabaları filminde onun müziğini kurgulayan Terry Rawlings sayesinde katıldı.[17][18] Vangelis, filmin müziklerini bestelemeden önce senayoyu okumak yerine filmdeki görüntülerin kendinde bıraktığı ilk izlenimi korumak istedi. Vangelis bu konuda "Ben bunun daha verimli ve ilginç olduğunu hissediyorum. Bu filmde de yine müziği ilk görüntüleri görür görmez yazamaya başladım" dedi. Başlangıçta, 2019 Los Angeles'ını haber veren besteği yapmak için büyük bir bas davul sesini MasterRoom reverb ünitesiyle birleştirdi.[18]

Memories of Green bestesindeki piyano sesinin elde etmek için Steinway marka piyanosunu gitar pedalı ile filtreledi.[19] Vangelis filmin kapanış jenerik müziğini, filmi daha dinamik bitirmeleri gerektiğine inanarak hazırladı. Deckard ve Rachel'ın öpüşme sahnesinde çalan parçada saksafon solosunu Dick Morrisey çaldı. Film müziğini elektronik ve akustik enstürmanlar ile hazırlayan Vangelis "Ben her zaman içgüdüsel olarak beste yaparım, her şey doğal bir şekilde ortaya çıkar. Elektronik ve akustik aletler arasında bir fark olduğunu düşünmüyorum. Benim için ses çıkaran her şey önemlidir ve onlara müziğimde her zaman yer vardır" dedi.[19] Vangelis bu filmden sonra Ridley Scott ile birlikte 1492: Cennetin Keşfi adlı filmde de çalıştı.

Gösterim

Bıçak Sırtı, 25 Haziran 1982 tarihinde 1,290 sinema salonunda gösterime girdi. Bu tarih Yıldız Savaşları ve Yaratık filmlerinin benzer gösterim tarihlerine (25 Mayıs) sahip olmasından dolayı, yapımcı Alan Ladd, Jr. tarafından seçildi.[20] Yine de film hayal kırıklığı yaşatarak açılış haftasonunda 6.15 milyon dolar kazandı.[21] Filmin umut edilen gişe hasılatı performansının altında kalmasınındaki en önemli faktörlerden biri de filmin gösterim tarihinin o yılın yaz mevsiminde gişeye hakim olan diğer bilim-kurgu filmleri The Thing, Star Trek II: The Wrath of Khan, ve özellikle de E.T. the Extra-Terrestrial ile çakışmasıydı.[22]

Film eleştirmenleri, görsel efektlerin hikâyeyi arka plana atmasını ve stüdyonun filmi aksiyon/macera olarak yansıtmasını eleştirdi. Bazı eleştirmenler de filmin karmaşık yapısından memnun oldu.[23] Birleşik Devletler'de genellikle filmin yavaş bir yapı izlemesi eleştirildi.[24] State and Columbia Record'tan Pat Berman filmi "bilim-kurgu pornosu" olarak tanımladı.[25] Roger Ebert filmin görselliğini övdü ve yapımı, kavrayabilecek kişilere tavsiye etti, ancak insan hikâyesini biraz sığ ve klişeleşmiş buldu.[26] 2007 yılında, filmin son kurgusunun yayınladığı zaman filmin orijinal düşüncesini gözden geçirdi ve onu büyük filmler listesine dahil etti.[27]

Tartışmalar

Rick Deckard karakterinin bir replicant olup olmadığına dair birçok tartışma yaşandı. Bunun, filmin farklı kurguları arasında çıkan değişik sonuçlardan kaynaklandığını söyleyen senarist David Peoples, kendi senaryosunda böyle bir durumun asla söz konusu olmadığını açıkladı.[7] Yönetmen Ridley Scott, Deckard'ın bir replicant olduğunu onaylarken, Harrison Ford bu fikri tamamen reddetti. Filmde, Deckard'ın bir replicant olduğuna dair birçok ipucu bulunur. "Tek boynuzlu at rüyası" sonradan yüklenmiş hatıralarının olduğunu gösteriyor. Rachael'a peşinden gelmemesi gerektiğini söylediğinde, tıpkı -diğer replicantlar gibi- gözlerinde turuncu bir ışık görülüyor. Bir replicant olan Roy Batty, Deckard'ın ismini biliyor. Deckard tıpkı diğer replicantlar gibi fotoğraflara çok düşkün. Bryant ona "Eğer polis değilsen ufak insanlardansındır" diyor.[8] Filmin 25. yıldönümü için bir araştırma yapan Ian Nathan, Deckard'ın bir replicant olmadığına dair ipuçları buldu. Buna göre; Bryant'ın sözünü ettiği "altıncı kopya" sadece bir senaryo gafı. Orijinal kurguda Deckard'a eşinin dahil olduğu bir geçmiş veriliyor. Deckard'ın Rachael'ın dosyalarını incelemiş olmasından dolayı "tek boynuzlu at rüyasının" Rachael'a ait olabileceğini yazdı. Ayrıca Gaff da origamiyi Rachael için bırakıyor. Nathan, replicant bir polisin işini bu kadar ciddiye almayacağını da yazdı.[8] Ridley Scott'ın Deckard'ın bir replicant olduğu açıklamasına sinirlenen Frank Darabont "Karakterle kurduğumuz duygusal bağı mahvettiğin için teşekkürler" dedi.

Dr Tyrell'ın evinden Güneş'in batışı.

Filmin dış sesi de birçok tartışmaya sebep oldu. Filmin orijinal kurgusundaki dış ses yıllarca bir felaket gibi bakıldı.[8] Ford, bu konuşmayı son dakikada kaydetmek zorunda olduğu için kızgındı. Senarist People "Yapım aşamasında film anlatısal açıdan sıkıntı yaşayınca hikâyeyi daha açıklayıcı kılmak için dış sese ihtiyaç duyuldu. O yüzden başkaları getirildi ve anlatım da son derece biçimsiz oldu" diye konuştu. Devam eden People "İnsanlar dış sesli veya dış sessiz farklı sürümlerden bahsediyorlar. Hiçbir sürümün memnuniyet verici olduğunu zannetmiyorum. İstenilen kendi küçük altmetniyle orijinal bir dış ses ama buna 450. sürüme kadar ulaşamayacağız" dedi.[8]

Filmdeki önemli noktalardan biri de, Roy Batty'nin duygusal yapısı ile Deckard'ın ruhsuz yapısı arasında farktı.[28] Batty'nin şiirselliği hakkında konuşan Rutger Hauer "Roy'un sahip olduğu özelliklerden biri de şiirsel bir yanınını olmasıydı. Ki bu bir replicant için imkânsız ve bu yüzden de Ridley ile ben onu çok sevdik" dedi.[29] People, Batty'nin final sahnesindeli tiradını William Blake'in America: A Prophecy in Chew's Eye Works kitabından ilham alarak yazmıştı. Tirat yaklaşık 20-25 satır uzunluğundaydı. Hauer bu tiratı, doğaçlama yaparak kısalttı. Hauer doğaçlaması ile ilgili, "'Roy'un bunun olacağını, vaktinin bittiğinini önceden anladığına dair bir anlık da olsa ipucu yakalamak fena olmaz mıydı?' diye düşündüm. Gerçek dünyanın kahramanına abartısız bir şekilde 'Dostum sürekli kaçıp durdun, hiçbir yerde buna karşı koyamadın. Senin savaşçı ruhuna hiç de uygun bir şey değil bu' demenin bir yoluydu. Final sahnesindeki robot da ölerek bir şekilde Deckard'a gerçek bir insanın neden yapıldığını gösteriyor" dedi.[29]

Kültürel Etki

Filmdeki görsel efektler kendisinden sonraki birçok bilim-kurgu filmini etkilemekle beraber, bir kriter olarak da alınmıştır.

Film, Kuzey Amerika'da gösterime girdği zaman izleyiciler tarafından fazla tutulmamasına rağmen, uluslararasında popüler ve kült bir klasik oldu.[30] Bıçak Sırtı'nın fütüristik tasarımı ve karanlık stili bir ölçek olarak alındı ve birçok bilim-kurgu, anime ve televizyon programına esin kaynağı oldu.[31] Bıçak Sırtı tüm zamanların en büyük bilim-kurgu filmlerinden biri olarak düşünülürken, modern trend ve meseleleri yansıtmaya devam etti.[32] Film 1993 yılında Birleşik Devletler Ulusal Film Kayıtları tarafından korunmak için seçildi.[33] Görsel Efekt Derneği tarafından 2007 yılında, tüm zamanların görsel yönden en etkili ikinci film olarak tanımlandı.[34]

Bıçak Sırtı, 20. asırın müzikal olarak en çok ilham veren filmlerinden biri oldu.[35] Filmin esin verdiği White Zombie'nin More Human Than Human şarkısı Grammy Ödülü adaylığı elde etti.[36] Bıçak Sırtı, bazı macera oyunlarını, örneğin; Rise of the Dragon, Snatcher, Beneath a Steel Sky ve Flashback: The Quest for Identity oyunlarını, anime serisi Bubblegum Crisis'i, rol yapma oyunu Shadowrun'ı, video oyunlarıPerfect Dark, ve the Syndicate'i etkiledi. Filmin bakış açısı, onu video oyun tasarımcıları için popüler bir seçenek yaptı.[37][38]

Bıçak Sırtı birçok konuya da, örneğin Crazy Comics'in Blade Bummer,[39] Steve Gallacci'nin yazdığı ve çizdiği Bad Rubber çizgi romanlarına[40] parodi oldu. Bad Rubber'da, filmdeki Rick Deckard'ın uyarladığı karakterin ismi "Rick Duckard" olarak konuldu.

Zamanla filmin bazı sahnelerinde görülen ürünlerin şirketlerinin lanetlendiğine dair bir inanış ortaya çıktı.[41] O zamanlar pazarın lideri olan firmalaron yıl içerisinde çoğunlukla maddi darlığa düştü ve büyük oranda gerileme yaşadı. Amerika'da elektronik ve iletişim alanında lider olan RCA, 1985 yılında GE Şirketleri tarafındn satın alındı ve çöktü. 1982 yılında video yunu pazarının %70'lik kısmını elinde tutan Atari, 1991 yılının ilk çeyreğinde iki milyon dolardan fazla zarar etti. Önceki şirket adını kullanan Atari bugün tamamen farklı bir firmadır. Yemek aletleri pazarında lider olan Cuisinart, 1989 yılında iflas etti. ABD'nin telefon devi Bell, pazardaki tekel konumunu 1982 senesinde kaybetti. Amerikan hava yolu firması Pam-Am, terörist bombalama olaylarının ardından 1991 yılında iflasını açıkladı. Bıçak Sırtı'nın gösterime girmesinin ardından Coca Cola firması 1985 yılında yeni formülünü açıkladı ve milyonlara dolarlık kayba uğradı. Ancak çok geçmeden pazardaki yerini yeniden kazandı.[42] Ayrıca Bıçak Sırtı filminin lanetinden etkilenmeyen birkaç istisnadan biri olan Coca Cola şirketinin yanı sıra, logoları filmde görülen Budweiser ve TDK şirketleri ise gelişmeye ve ilerlemeye devam etti.

Devamlar

Yıllarca bir devam filmi olasılığı konuşuldu. Ridley Scott, 1990'lı yıllarda projeyi ele aldı ve bir devam filmi beklenilmeye başlandı. Yapım geçici olarak "Metropolis" diye isimlendirildi. Proje telif hakları yüzünden rafa kaldırıldı ancak K. W. Jeter'ın ilk Bıçak Sırtı romanı temel alınarak yazılan Blade Runner Down adlı bir senaryo ortalıkta dolaştı. Scott, filmi ölümsüzlük fikrinden yola çıkarak Harrison Ford'un karakteri Rick Deckard'ın geçmişi araşırmak için bir şan olarak görüyordu ve isteği de etkileyici bir devam filmi yapmaktı. Ridley Scott, kardeşi Tony Scott ile 1995 yılında Shepperton Stüdyoları'nı satın aldıktan bir süre sonra, Bıçak Sırtı'nın devam filmini burada çekeceğini açıkladı ama proje için bir tarih vermedi. Scott, 2007 yılında Comic-Con'da tekrar bir devam filmi çekmeyi düşündüğünü açıkladı.[43] 2008 yılının Eylül ayında, Kartal Göz filminin senaristlerinden Travis Wright bir senaryo yazdı.[44] Wright, proje üzerinde yapımcı Bud Yorke ile birkaç yıl çalıştı. Meslektaşı John Glenn, 2008 yılında filmi bıraktı.[45]

Philip K. Dick'in arkadaşı olan K.W. Jeter, kitaptan ziyade filmin öyküsünü devam ettiren üç devam romanı yazdı (Blade Runner 2: The Edge of Human (1995), Replicant Night (1996), Eye and Talon (2000)).[46] Senaristi David Peoples'ın "bir Bıçak Sırtı yan ürünü" olarak tanımladığı Asker (Soldier) filmi 1998 yılında gösterime girdi. Filmin başrolünde Kurt Russell yer aldı. Filmde Russell'ın karakterinin "Tannhauser Geçidi" yazan bir dövmesi bulunuyordu. Archie Goodwin tarafından yazılan A Marvel Comics Super Special: Blade Runner adlı çizgiroman uyarlaması 1982 yılının Eylül ayında yayımlandı. Filmden uyarlanan iki video oyunu hazırlandı. Bunlardan ilki 1985 yılında Commodore 64, Sinclair ZX Spectrum ve Amstrad CPC için satışa çıkarıldı. İkincisi ise Westwood Studios tarafından bir bilgisayar oyunu olarak hazırlandı.[47] Güçlü bir şirketin ürettiği androdiler tarafından öldürülen ortağının intikamını almaya çalışan bir polisin hikâyesinin anlatıldığı Total Recall 2070 adlı televizyon dizisi 1999 yılında gösterildi. Karanlık ve kozmopolit bir ortamda geçen dizi, iki Philip K. Dick romanı We Can Remember It for You Wholesale (Gerçeğe Çağrı filminde uyarlanan), ve Android'ler Elektrikli Koyun Düşler mi?'yi (Bıçak Sırtı filminde uyarlanan) temel aldı.[48]

Versiyonlar

Filmin sınırlı sayıda üretilen 5 disklik DVD seti

Bıçak Sırtı'nın yedi farklı sürümü gösterildi. 1982 yılının Mart ayında Dallas ve Denver'daki test gösteriminde filmin 113 dakikalık kurgusu gösterildi. Olumsuz yorumlar aldı.[49][50] Filmin beş disklik DVD setinde bu kurguya da yer verildi. 1982'nin Mayıs ayında da kesilmiş üç sahnenin de bulunduğu kurgu San Diego'da yayınlandı.[51] Birleşik Devletler'de gösterilen filmin 116 dakikalık sinema kurgusu, ayrıca 1983'te çıkarılan VHS ve 1987'de çıkarılan Lazedisc'e koyuldu. Uluslararası gösterilen 117 dakikalık kurgu, Birleşik Devletler'de gösterilen kurgudakinden daha fazla şiddet sahnesi içeriyordu. Bu kurgu yapı olarak Birleşik Devletler'de yayınlanan kurguyu andırıyordu, ancak üç sahnede daha fazla şiddete yer verildi.[52] Kuzey Amerika'da dağıtılan VHS ve lazerdisklerde bu kurgu yer aldı. Ayrıca film, 10. yıldönümü için tekrar sinemalarda gösterilmeye başlandığında bu kurgu gösterildi.

1986'da filmin küfür, çıplaklık ve şiddetten dolayı sansüre uğramış kurgusu CBS'de gösterildi.[53] Ridley Scott'un düzenlediği kurgu 1992 yılında hazırlandı. Scott bu kurguda Rick Deckard'ın dış sesini kaldırdı, tek boynuzlu atın olduğu sahneyi tekrar koydu ve yapımcılarının isteği üzerine filme koyulan ve filmin karamsar bakışı ile çelişen mutlu son kurgudan çıkarıldı. Ridley Scott 2007 yılında Warner Bors.'un filmin 25. yıldönümü için hazırladığı DVD, HD DVD ve Blu-ray'ler için 117 dakika süren son kurguyu düzenledi. Bu kurgu, sanatsal kontrolün sadece Ridley Scott'un elinde olduğu tek kurguydu.[54]

Belgeseller

Nobles Gate Ltd.'nin yapımcısı olduğu On the Edge of Blade Runner (55 dakika) adlı belgesel 2000 yılında Andrew Abbott tarafından yönetildi ve Mark Kermode tarafından yazıldı ve sunuldu. Belgeselde, Ridley Scott'ın da dahil olduğu film ekibiyle söyleşiler yapıldı ve yapım öncesinde oluşan telaştan söz edildi. TVOntorio'nun hazırladığı Future Shocks adlı belgesel de 2001 yılında hazırlandı. Belgesel eleştirmenler tarafından kapsamlı bulundu. Charles de Lauzirika'nın hazırladığı üç buçuk saatlik Dangerous Days: Making Blade Runner adlı belgesel, filmin son kurgusu için hazırlandı. Aralarında Harrison Ford, Sean Young, Rutger Hauer, Edward James Olmos, Jerry Perenchio, Bud Yorkin ve Ridley Scott'ın da bulunduğu seksen kişiyle görüşme yapıldı.[55][56]

Dangeorus Day belgeselinde

All Our Variant Futures: From Workprint to Final Cut adlı 29 dakikalık belgesel de filmin beş disklik DVD baskıları için Paul Prischman'ın yapımcılığında hazırlandı.

Charles de Lauzirika, 2007 yılında Warner Home Video'nun çıkardığı filmin beş disklik seti için bazı bölümler hazırladı.[58] Bunlar;

Başarılar

Ödüller

Bıçak Sırtı, aday olduğu yirmi ödülün yedisini kazandı.[59][60]

Yıl Ödül Kategori Sonuç
1983 Akademi Ödülleri En İyi Sanat Yönetimi- Set Tasarımı Kazanamadı
1983 Akademi Ödülleri En İyi Görsel Efekt Kazanamadı
1983 Saturn Ödülleri En İyi Yönetmen Kazanamadı
1983 Saturn Ödülleri En İyi Bilim-kurgu Filmi Kazanamadı
1983 Saturn Ödülleri En İyi Yardımcı Aktör Kazanamadı
1983 BAFTA Ödülleri En İyi Görüntü Yönetmeni Kazandı
1983 BAFTA Ödülleri En İyi Kostüm Tasarımı Kazandı
1983 BAFTA Ödülleri En İyi Yapım Tasarımı Kazandı
1983 BAFTA Ödülleri En İyi Ses Kazanamadı
1983 BAFTA Ödülleri En İyi Film Kurgusu Kazanamadı
1983 BAFTA Ödülleri En İyi Makyaj Kazanamadı
1983 BAFTA Ödülleri En İyi Özel Efekt Kazanamadı
1982 Britanyalı Görüntü Yönetmenleri En İyi Görüntü Yönetmeni Kazanamadı
1993 Uluslararası Fantazi Film Ödülü En İyi Film (Yönetmen kurgusu) Kazanamadı
1983 Uluslararası Fantazi Film Ödülü En İyi Film Kazanamadı
1983 Altın Küre Ödülleri En İyi Sinema Filmi Bestesi Kazanamadı
1983 Hugo Ödülü En İyi Dramatik Sunum Kazandı
2007 Sierra Ödülleri En İyi DVD Kazandı
1983 Londra Film Eleştirmenleri Ödülleri Özel Başarı Ödülü Kazandı
1983 Los Angeles Film Eleştirmenleri Ödülleri En İyi Görüntü Yönetmeni Kazandı

Başarılar

Kaynaklar

  1. ↑ Sammon, Paul M. (1996). Future Noir: the Making of Blade Runner. London: Orion Media. XVI–XVIII. ISBN 0-06-105314-7.
  2. ↑ Conard, T. (2006). "The Philosophy of Neo-Noir". University Press of Kentucky. ISBN 0-8131-2422-3. http://www.kentuckypress.com/viewbook.cfm?Group=42&ID=1339&Category_ID=1. Erişim tarihi: 29 Haziran 2009.
  3. ↑ "National Film Registry" (İngilizce). en.wikipedia.org. 13 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151013160542/https://en.wikipedia.org/wiki/National_Film_Registry. Erişim tarihi: 10 Aralık 2009.
  4. ↑ Sammon, syf. 211
  5. ↑ Hauer, Rutger. "Live Chat – February 7, 2001". Rutger Hauer. http://www.rutgerhauer.org/chatroom/transcript05.php. Erişim tarihi: 06 Mart 2009.
  6. 1 2 James Van Hise, Philip K. Dick on Blade Runner, Starlog.
  7. 1 2 3 4 Ian Nathan (2003). "Empati Testi". Empire: s. 71.
  8. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Ian Nathan (2003). "Empati testi". Empire: s. 70.
  9. ↑ Sammon, pp. 23–30
  10. ↑ Adam Smith (2007). "Gerçekdışı Şov". Empire: s. 78.
  11. ↑ Sammon, syf. 284
  12. 1 2 Adam Smith (2007). "Gerçek Dışı Şov". Empire: s. 79.
  13. 1 2 3 4 Dangerous Days: Making Blade Runner (Blade Runner: The Final Cut DVD). Warner Bros.. 2007.
  14. ↑ Aaron Brinkley, A Chat With William Sanderson, BladeZone, 2000.
  15. 1 2 3 4 Ian Nathan (2007). "Retro-Dekor Çöplük Şıklığı". Empire: s. 76.
  16. 1 2 3 4 Ian Nathan (2007). "Retro-Dekor Çöplük Şıklığı". Empire: s. 77.
  17. ↑ Sammon, syf. 271–274
  18. 1 2 Ian Freer (2007). "Tını İşi". Empire: s. 72.
  19. 1 2 Ian Freer (2007). "Tını İşi". Empire: s. 73.
  20. ↑ Sammon, syf. 309
  21. ↑ Bukatman, syf. 34 ve Sammon, syf. 316
  22. ↑ Sammon, syf. 316–317
  23. ↑ Sammon, syf. 313–315
  24. ↑ Hicks, Chris (11 Ekim 1992). "deseretnews.com Movie review: Blade Runner". Deseret News Publishing Co. http://deseretnews.com/movies/view/0,1257,200,00.html. Erişim tarihi: 02 Mayıs 2008.
  25. ↑ Sammon'da s. 313 ve s. 314'de sırasıyla aktarılanlar
  26. ↑ Ebert, Roger (11 Eylül 1992). "Blade Runner: Director's Cut". rogerebert.com. http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=/19920911/REVIEWS/209110301/1023. Erişim tarihi: 06 Mart 2009.
  27. ↑ Ebert, Roger (11 Mart 2007]). "Blade Runner: The Final Cut (1982)". http://rogerebert.suntimes.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20071103%2FREVIEWS08%2F71103001%2F1023. Erişim tarihi: 1 Mart 2009.
  28. ↑ Dan Jolin (2007). "Müsrif Evlat". Empire: s. 74.
  29. 1 2 Dan Jolin (2007). "Müsrif Evlat". Empire: s. 75.
  30. ↑ Sammon, syf. 318–329
  31. ↑ Barlow, Aaron (2005). "The Blade Runner Experience". Londra: Wallflower. s. 43–58. ISBN 1-904764-30-4.
  32. ↑ Jha, Alok; Rogers, Simon; Rutherford, Adam (26 Ağustos 2004). "Our expert panel votes for the top 10 sci-fi films". Guardian Unlimited (Guardian News and Media Limited). http://www.guardian.co.uk/life/feature/story/0,13026,1290561,00.html. Erişim tarihi: 11 Kasım 2006.
  33. ↑ Rapold, Nicolas (10 Şubat 2007). "Aren't We All Just Replicants on the Inside?". The New York Sun. http://www.nysun.com/article/63805. Erişim tarihi: 04 Kasım 2007.
  34. ↑ "The Visual Effects Society Unveils "50 Most Influential Visual Effects Films of All Time"" (pdf). Visual Effects Society. http://www.visualeffectssociety.com/documents/ves50revelfin.pdf. Erişim tarihi: 29 Şubat 2009.
  35. ↑ Cigéhn, Peter (01 Ekim 2004). "The Top 1319 Sample Sources (sürüm 60)". sloth.org. http://web.archive.org/web/20041013041105/www.sloth.org/samples-bin/samples/source?summary.
  36. ↑ "White Zombie — More Human Than Human". 3 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151003225904/http://videosift.com/video/White-Zombie-More-Human-Than-Human. Erişim tarihi: 24 Şubat 2008.
  37. ↑ Brooker, Will (2005). "The Blade Runner Experience". Londra: Wallflower. s. 79–91. ISBN 1-904764-30-4.
  38. ↑ Brooker, Will (2005). "The Blade Runner Experience". Londra: Wallflower. s. 92–107. ISBN 1-904764-30-4.
  39. ↑ Kissell, Gerry. "Crazy: Blade Runner Parody". Blade Zone: The Online Blade Runner Fan Club. http://media.bladezone.com/contents/publications/magazines/crazy/. Erişim tarihi: 2 Mart 2009.
  40. ↑ Gallacci, Steven A. "The Grand Comics Database Project". Bad Rubber (Grand Comic-Book Database). http://www.comics.org/details.lasso?id=37533#5. Erişim tarihi: 2 Mart 2009.
  41. ↑ Sammon, syf. 104
  42. ↑ Chapman, Murray. (1992-1998) The Blade Runner Curse Murray Chapman, University of Queensland. 30 Ocak 2008
  43. ↑ Hunt, Bill. "My Two Cents". The Digital Bits, Inc. http://www.thedigitalbits.com/#mytwocents. Erişim tarihi: 2 Mart 2009.
  44. ↑ Peter Sciretta. "Exclusive: Eagle Eye Co-Writers Working on Blade Runner 2". SlashFilm. http://www.slashfilm.com/2008/09/29/exclusive-eagle-eye-co-writers-working-on-blade-runner-2/. Erişim tarihi: 2 Mart 2009.
  45. ↑ Peter Sciretta (3 Mart 2009). "Exclusive: Screenwriter Travis Wright Responds to Blade Runner 2 Story". /Film. http://www.slashfilm.com/2008/10/06/exclusive-screenwriter-travis-wright-responds-to-blade-runner-2-story/. Erişim tarihi: 3 Mart 2009.
  46. ↑ Will, Brooker (2005). "The Blade Runner Experience". London: Wallflower. s. 142–156. ISBN 1-904764-30-4.
  47. ↑ Bates, Jason (09 Eylül 1997). "Westwood's Blade Runner". PC Gamer (Blade Zone) 4 (9). http://media.bladezone.com/contents/game/BR-PCGame1.html. Erişim tarihi: 05 Mart 2009.
  48. ↑ Robb, Brian J (2006). "Counterfeit Worlds: Philip K. Dick on Film". Titan Books. s. 200–225.
  49. ↑ Kaplan, Fred (27 Eylül 2007). "A Cult Classic, Restored Again". New York Times. http://www.nytimes.com/2007/09/30/movies/30kapl.html. Erişim tarihi: 06 Mart 2009.
  50. ↑ Sammon, syf. 289
  51. ↑ Sammon, syf. 306 ve 309–311
  52. ↑ Sammon, syf. 326–329
  53. ↑ Sammon, syf. 407–408 ve 432
  54. ↑ Sammon, syf. 353, 365
  55. ↑ Fischer, Russ (08 Şubat 2008). "Interview: Charles de Lauzirika (Blade Runner)". CHUD.com. http://chud.com/articles/articles/11285/1/INTERVIEW-CHARLES-DE-LAUZIRIKA-BLADE-RUNNER/Page1.html. Erişim tarihi: 06 Mart 2009.
  56. ↑ Greer, Darroch (01 Temmuz 2007). "Exclusive: The Real Deal: Digital film restoration and a final cut reveal the true Blade Runner". Penton Media Inc. http://digitalcontentproducer.com/mil/features/video_real_deal_2/index.html. Erişim tarihi: 06 Mart 2009.
  57. ↑ Weitz, Scott (16 Aralık 2009). "Blade Runner – The Final Cut: 2-Disc Special Edition DVD Review". FilmEdge.net. http://www.filmedge.net/BladeRunner/BRdvd.htm. Erişim tarihi: 06 Mart 2009.
  58. ↑ "Blade Runner: The Final Cut". The Digital Bits, Inc. http://www.thedigitalbits.com/articles/br2007/announce.html. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007.
  59. ↑ "NY Times: Blade Runner". NY Times. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130517200337/http://movies.nytimes.com/movie/5994/Blade-Runner/awards. Erişim tarihi: 2 Mart 2009.
  60. ↑ "Awards for Blade Runner". IMDb. 11 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130311063319/http://www.imdb.com/title/tt0083658/awards. Erişim tarihi: 3 Mart 2009.
  61. ↑ American Film Institute (1 Haziran 2008). "AFI's 10 Top 10". http://www.afi.com/10top10/scifi.html. Erişim tarihi: 2 Mart 2009.
  62. ↑ "Top Ten Films of All Time". The Screen Directory. http://www.thescreendirectory.com/cat4/top_tens.php?c=60. Erişim tarihi: 3 Mart 2009.
  63. ↑ "All-Time 100 movies: Blade Runner (1982)". Time Inc. 2005. http://www.time.com/time/2005/100movies/0,23220,blade_runner,00.html. Erişim tarihi: 3 Mart 2009.
  64. ↑ "Tüm Zamanların En Favori Bilim-Kurgu Filmi"

Dış bağlantılar

Ridley Scott'ın yönettiği filmler
1970'ler
The Duellists (1977) · Yaratık (1979)
1980'ler
Bıçak Sırtı (1982) · Legend (1985) · Someone to Watch Over Me (1987) · Black Rain (1989)
1990'lar
Thelma ve Louise (1991) · 1492: Cennetin Keşfi (1992) · White Squall (1996) · G.I. Jane (1997)
2000'ler
Gladyatör (2000) · Hannibal (2001) · Kara Şahin Düştü (2001) · Üçkağıtçılar (2003) · Cennetin Krallığı (2005) · İyi Bir Yıl (2006) · Amerikan Gangsteri (2007) · Yalanlar Üstüne (2008)
2010'lar
Robin Hood (2010) · Prometheus (2012) · Danışman (2013) · Exodus: Tanrılar ve Krallar (2014) · Marslı (2015)
This article is issued from Vikipedi - version of the 6/5/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.