Üçüncü Ağrı Harekâtı
| Üçüncü Ağrı Harekâtı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ağrı ayaklanmaları | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Türkiye |
 Ağrı Milli Hareketi | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
İhsan Nuri Bıro Heske Telli | |||||||||
| ||||||
Üçüncü Ağrı Harekâtı ya da Üçüncü Ağrı Ayaklanması (Kürtçe: Serhildana Agiriyê ya sêyemîn), 11 Haziran 1930'da Türk ordusu ayaklanmaya karşılık verdi. Hoybun örgütü bu ayaklanma için diğer Kürtlerin acilen destek çağrısında bulundu. Bu ayaklanma çoğunluğu Kırmanci kürtlerinden olanlar tarafından yapılmıştır.Kirmancilerin sayısı Dersimlilerin sayısından fazlaydı. Çünkü Hoybun'un çağrısına Türk askeri Iğdır, Sipan Dağı, Van civarında ani karşılık vermiştir ve destek çok küçük bir alanda olmuştur. Türkler geçici olarak Ağrı'ya yaptıkları hücumu durdurmuşlarıdır. İsyancılar çok fazla sayıda olan Türk askerlince bertaraf edilmişlerdir.[1][2]
Ayaklanmadının kumandanı İhsan Nuri Paşa, Türk Hava birliklerinin Ağrı Dağı ayaklanmasını bertaraf etmesindeki rolünü konu alan ve başlığı La Révolte de L'Agridagh (Ağrı Dağı İsyanı).bir kitap yazdı [3]
1930 yılının yazında, Türk uçakları Ağrı dağını her yönden bombalıyordu. Ihsan Nuri Paşa'ya göre. Türk uçakları üstünlüğü isyancıların demoralize olmasına ve buna bağlı olarak da teslim olmasına neden oldu.[4]
Ayaklanma boyunca, Türk uçakları birkaç Kürt aşiret ve köyünü bombaladı. Örneğin Helikanlı ve Herki aşiretleri 18 Ağustos 1939 da bombalandı. Asi köyler devamlı olarak bombalandı. İkincisi de 2 ve 29 Ağustos'ta oldu.[5]
12 ve 19 Haziran 1930'da. Kürt pozisyonları aşırı derecede bombalanıyordu. Kürtler Ağrı dağının daha üst bölümlerine geri çekildiler. 9 Haziran tarihli Cumhuriyet Gazetesi. Türk uçaklarının Ağrı dağını "Yağmur gibi bombalıyor" haberi yayınladı. Bombardımandan kaçan Kürtler canlı olarak ele geçirildi. 13 Haziran'da, Zilan'daki ayaklanma bastırıldı. Ayaklanmayı bastırmada 10-15 hava bölüğü kullanıldı. 16 Haziran'da 2 Türk uçağı düşürüldü ve içindeki iki pilot da isyancı tarafından öldürüldü. Hava bombardımanı birkaç gün devam etti ve isyancı güçleri 5.000 metre yüksekliğe çekildiler.[6] 21 Haziran'da yapılan bombardımanda birçok isyancı müdafasını yok etti. Bu operasyonlar sırasında Türkiye ordusu 66.000 asker ve 100 uçağa sahipti. İsyancılara karşı yapılan bu mücadele 17 Eylül 1930'da sona erdi.[7]
Ağrı ayaklanması 1931'de bertaraf edildi ve Türkiye bölgedeki hakimiyetine devam etti.
Kaynakça
- ↑ Ethnic Differentiation among the Kurds
- ↑ .waideh, Wadie (1960) The Kürt Nationalist Hareketi: Kökeni ve Gelişmesi.Basılmamış Phd tezi
- ↑ Ihsan Nuri Paşa, La Révolte de L'Agridagh,İsmet Şerif Vanlı'nın giriş bölümüyle, Genevre'da 1985 de basıldı. Türkçeye: Ağrı Dağı İsyanı, Med Basımevi, Istanbul, 1992.(pp.98, 105, 131, 141, 156 and 164)de çevirildi
- ↑ Olson, R., The Kurdish Rebellions of Sheikh Said (1925), Mt. Ararat (1930), and Dersim (1937-8): Their Impact on the Development of the Turkish Air Force and on Kurdish and Turkish Nationalism, Die Welt des Islam, New Ser., Vol.40, Issue 1, March 2000, p.81
- ↑ Olson, R., The Kurdish Rebellions of Sheikh Said (1925), Mt. Ararat (1930), and Dersim (1937-8): 'Their Impact on the Development of the Turkish Air Force and on Kurdish and Turkish Nationalism', Die Welt des Islam, New Ser., Vol.40, Issue 1, March 2000, p.82
- ↑ Karaca, Emin (2003). Ağrı Eteklerinde İsyan - Bir Kürt Ayaklanmasının Anatomisi. İstanbul: KaraKutu Yayınları. s. sf. 100-101. ISBN 975-8658-38-7.
- ↑ Olson, R., The Kurdish Rebellions of Sheikh Said (1925), Mt. Ararat (1930), and Dersim (1937-8): Their Impact on the Development of the Turkish Air Force and on Kurdish and Turkish Nationalism, Die Welt des Islam, New Ser., Vol.40, Issue 1, March 2000, pp.83,84,85,86,88