İbn Rüşd

İbn-i Rüşd'ün Córdoba, İspanya'da bulunan heykeli
Tam adı Ebū 'l-Velīd Muḥammed ibn Aḥmed ibn Muḥammed ibn Rüşd
Doğumu 14 Nisan 1126(1126-04-14)
Córdoba, Endülüs, Murabıtlar (bügünki İspanya)[1][2][3]
Ölümü 10 Aralık 1198 (72 yaşında)
Marakeş, Muvahhidler, bugünki Fas
Çağı Ortaçağ felsefesi (İslam'ın Altın Çağı)
Bölgesi İslam felsefesi
Okulu Averroizm
İlgi alanları İslam teolojisi, Felsefe, Matematik, Sağlık, Psikoloji, Astronomi
Önemli fikirleri Aristotelesçilik

İbn-i Rüşd (Arapça: ابن رشد; Künyesi Ebū 'l-Velīd Muḥammed ibn Aḥmed ibn Muḥammed ibn Rüşd ابوالوليد محمد بن احمد بن محمد بن رشد; Latince: Averroes, d. 14 Nisan 1126 - ö. 10 Aralık 1198), Endülüslü-Arap felsefeci, hekim, fıkıhcı, matematikçi ve tıpçı. Kurtuba'da doğdu ve Marakeş, Fas'ta öldü. İbn-i Rüşd'e göre biricik filozof Aristo'ydu.

Önemi

Colliget

İbn-i Rüşd, en çok Aristo'nun eserlerinden yaptığı, bugün Batı'da pek çoğu unutulmuş Arapçaya tercümeleri ve şerhleriyle ünlüdür. 1150'den önce Avrupa'da Aristo'nun eserlerinin birkaç tercümesinden başkası yoktu ve bunlar da din adamlarınca rağbet görüp incelenmiyordu. Batı'da Aristo'nun mirasının yeniden keşfedilmesi, İbn-i Rüşd'ün eserlerinin 12. yüzyıl başlarında Latinceye tercümesiyle başlamıştır.

İbn Rüşd'ün Aristo üzerine çalışmaları otuz yıllık bir dönemi kapsar ve bu dönem içinde erişemediği "Politika" dışında bütün eserlerine şerhler yazmıştır. Eserlerinin İbranice tercümeleri de İbrani Felsefesi üzerinde kalıcı bir etki bırakmıştır. İbn Rüşd'ün düşünceleri, Hristiyan skolastik gelenekten Aristo'nun mantık çalışmalarına değer veren Brabant'lı Siger, Thomas Aquinas ve bilhassa Dacialı Boetius gibi Paris Üniversitesi'ndeki niceleri tarafından özümsenmişti. Thomas Aquinas gibi meşhur skolastik filozoflar, ona ismi yerine "Şârih" (Yorumcu) ve Aristo'ya da "Filozof" diyerek yüksek derecede önem veriyorlardı. İslâm dünyasında bir okul bırakmamış ve ölümü Endülüs'teki serbest düşünce hayatının sonuna işaret etmiştir.

Edebiyatta İbn-i Rüşd

Orta Çağ'ın Avrupalı skolastiklerinin kendisine gösterdikleri saygıdan ötürü Dante, İbn Rüşd'ü İlahi Komedya'da diğer büyük pagan filozoflarla beraber "iltifatın üne borçlu olunduğu" Limbo'da göstermiştir.

Victor Hugo'nun, Quasimodo ile Esmeralda'nın talihsiz öyküsünün anlattığı, Notre Dame'ın Kamburu adlı eserinde, bilimle hukukun kaynaklarına değinildiği bir bölümde, İbn Rüşd referans verilir. Avrupa'da bilinen adıyla Avveroes ismiyle anılır.[6]

James Joyce'un Ulysess adlı eserinde [7] ve Jorge Luis Borges'un La Busca de Averroes (Averroes'in Arayışı) eserinde [8] de, İbn Rüşd anılır.

Eserleri

İbn Rüşd'ün siyaset, din, hukuk, tıp ve felsefenin pek çok alanında 150'den fazla eser kaleme aldığı bilinmektedir.[9] Özellikle Aristo'nun Organon külliyatı üzerine yazdığı pek çok şerh vardır. Bu şerhlerin boyutları küçük, orta ve büyük olmak üzere üç çeşittir. Küçük ve orta şerhler, ekseriya eserin tamamının şerhi olmamakla beraber bâzı kapalı ifadelerin sayfalar boyu analiz edildiği çalışmalardır. Biz burada İbn Rüşd'ün eserlerinin çokluğunun yanında birçok dile tercüme edildiğini de göz önünde bulundurarak çalışmaları hakkındaki bilgileri ayrıntısıyla aktaracağız.

Organon (Ὄργανον)'a giriş mahiyetindeki eserleri

Îsâġūcî

İbn Rüşd, Îsâġūcî adıyla Organon'un altı kitaplık külliyatına giriş mahiyetinde bir eser kaleme almıştır. Benzeri bir örneği İbn Sina'nın Şifa Külliyatı'na yazdığı el-Medhal isimli çalışmada görmekteyiz. İbn Rüşd bu eser için iki şerh kaleme almış, bunlardan eż-Żarûrî fi’l-manŧıķ adlı özetin İbrânî harfleriyle Arapça metninin iki nüshası günümüze ulaşmış[10], ancak İbrânîce ve Latince tercümeleri kaybolmuştur.[11]

Telħîśu medħali furfuryus

Telħîśu medħali furfuryus adını taşıyan ve yukarıdaki eser üzerine yaptığı orta hacimde bir şerh kaleme almıştır.[12] William de Lune tarafından Averrois, Commentarium medium. Super libri introductionum Porphyrii adıyla Latinceye tercüme edilen bu şerhin bir de İbrânîce tercümesi bulunmaktadır. Her iki tercüme Jacob Mantino tarafından yayımlanmıştır (Venedik, 1560). Herbert A. Davidson, Latince ve İbrânîce çevirilere dayanarak eseri İngilizce’ye tercüme edip “Corpus Commentariorum Averrois in Aristotelem” serisi içerisinde neşretmiştir[11][13]

Kategoriler üzerine çalışmaları

I. Kitâbü’l-Maķūlât (Categorias)

Aristo'nun Kategoriler eserinin çevirisidir. Filozof bu esere iki şerh yazmış, Arapça küçük şerhinin orijinali kaybolmuştur. Palmesli Abraham’ın "Epistola de Primitate Praedicatorum" adıyla yaptığı Latince tercümesi basılmış olup (Venedik 1560) İbrânîce çevirisi kayıptır.[11]

II. Telħîśu Kitâbi’l-Maķūlât/Katıguryas (Kategoriler Şerhi)

Yukarıdaki Kategoriler çevirisine yazmış olduğu orta şerhtir. Arapça yazma nüshaları da günümüze ulaşmıştır.[14][15][16] İbrânî harfleriyle yazılmış olan Arapça orijinalinden sadece bir nüsha mevcuttur.[17] Orta şerhin Arapça metnini Maurice Bouyges neşretmiş (Beyrut, 1932), Gérard Jéhami daha sonra Floransa, Leiden ve Meşhed nüshalarını esas alarak bunu Telħîśu Manŧıķı Arisŧo içinde (Beyrut 1982, s. 1-77) yeniden yayımlamıştır. Bu orta şerh üç defa Latinceye tercüme edilmiştir. Jacob Mantino tarafından Commentum Averrois cordubensis expositione media adıyla yapılan çeviri basılmış (Venedik, 1552, 1562, 1573), anonim olduğu anlaşılan ikinci çeviri Liber praedicamentorum Aristotelis cum commeentariis Averrois (Lyon, 1542), yine anonim olan bir başka çeviri de Padoalı Nicolet tarafından Commentum Auerois super librum predica-mentorum Aristotelis (Venedik, 1483) adıyla yayımlanmıştır. Ayrıca Zacharias Zenari’nin 1560’ta Venedik’te eserin yeni ve farklı bir edisyonunu yaptığı görülmektedir. Eserin Jacob ben Abba-Mari Anatolio tarafından Napoli’de yapılan İbrânîce çevirisinden de günümüze iki nüsha ulaşmıştır.[18] Herbert A. Davidson bu eseri Arapça, İbrânîce ve Latince tercümelerine dayanarak Middle Commentary on Aristotle’s Categoriae adıyla İngilizceye çevirmiş ve “Corpus Commentarium Averrois in Aristotelem” serisi içerisinde yayımlamış (Cambridge, 1969), Levi ben Gerson bu İbrânîce çeviri üzerine bir şerh yazmıştır.[11]

"Yorum Üzerine" üzerine çalışmaları

I. Kitâbu'l-İbâre (Περὶ Ἑρμηνείας / Peri Hermenias / De Interpretatione)

Aristo'nun Yorum Üzerine adlı eserinin Arapça çevirisidir. Balmesli Abraham tarafından Latinceye tercüme edilmiştir. İbn Rüşd, kendisinin Arapça çevirisi üzerine küçük ve orta olmak üzere iki şerh yazmıştır. Arapça küçük şerhin orijinali kaybolmuştur. Fakat bu şerhin Latincesi mevcut olup "Epithome in Libros Perihermenias" başlığı altında yayımlanmıştır (Venedik, 1560).[11]

II. Telhîsu Kitâbi'l-İbâre/Bari Ermenias ("Yorum Üzerine" Şerhi)

Yorum Üzerine adlı eserinin orta büyüklükteki şerhidir. Arapça orijinali günümüze ulaşmış ve Gérard Jéhami tarafından neşredilmiştir.[19] Bu şerhin Jacob Mantino’nun yaptığı, hâlen Venedik’te bulunan Latince tercümesi[20] Cominum de Tridino tarafından "Aristotelis Perihermenias Commentum Averrois Cordobensis Expositione Media" adıyla basılmıştır (Venedik, 1560). Eserin ayrıca William de Lune’nun yaptığı bir başka çevirisi daha vardır.[11]

Bâzı eserleri

Felsefe üzerine sayısız eseri vardır. Aristo'nun Organon külliyatı üzerine küçük, orta ve büyük olmak üzere pek çok şerhi vardır. Şunları sıralayalım:

Bilim ve felsefe eserleri[21]

Dinî eserleri[kitap 1]

Tıbbî eserleri[kitap 1]

Kaynaklar

  1. ↑ Liz Sonneborn: Averroes (Ibn Rushd):He is an Arab, Muslim scholar, philosopher, and physician of the twelfth century, The Rosen Publishing Group, 2005 (ISBN 1404205144, ISBN 978-1-4042-0514-7) p.31
  2. ↑ Leaman 2002, s. 27
  3. ↑ Fakhry 2001, s. 1
  4. ↑ "H-Net Reviews". H-net.org. 9 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20071009022604/http://www.h-net.org/reviews/showrev.cgi?path=227091077594594. Erişim tarihi: 2012-10-13.
  5. ↑ "Spinoza on Philosophy and Religion: The Averroistic Sources". 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131203022000/http://carlosfraenkel.com/wordpress/wp-content/uploads/2011/07/Spinoza_on_Philosophy_and_Religion_The_Averroistic_Sources.pdf.
  6. ↑ "Notre Damme'ın Kamburu, s.193 (ing.)". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160309051534/https://www.free-ebooks.net/ebook/The-Hunchback-of-Notre-Dame/html/193.
  7. ↑ http://genius.com/2075393/James-joyce-ulysses-chap-2-nestor/Averroes
  8. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Averroes's_Search
  9. ↑ Hacı Yunus Apaydın, "İbn Rüşd'ün Hukuk Anlayışı", İbn-i Rüşd Kongresi Tebliğleri, 14 Mart 1993, Kayseri, 1993, s. 148.
  10. ↑ Bibliothèque Nationale, Hebrew, nr. 1008; Münih Staatsbibliothek, nr. 964
  11. 1 2 3 4 5 6 Bekir Karlığa, "İbn Rüşd", DİA, XX, 275.
  12. ↑ Leiden Üniversitesi Ktp., nr. 2073, 2820; Floransa Biblioteca Medicea Laurentino, nr. 54, 180; Oxford Bodleian Library, nr. 209, 499
  13. ↑ Middle Commentary on Porphyry’s Isagoge, Cambridge 1969)
  14. ↑ Floransa, Laurentino, nr. 54, 180; Leiden Üniversitesi Ktp., nr. 1691
  15. ↑ Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 246
  16. ↑ Meşhed Âsitâne-i Kuds-i Rezevî Ktp., nr. 3980
  17. ↑ Bibliothèque Nationale, Hebrew, nr. 1008
  18. ↑ Bibliothèque Nationale, Hebrew, nr. 925; Floransa, Laurentino, Hebreu Plut, nr. LXXXVIII
  19. ↑ Telħîśu Manŧıķı Arisŧo içinde, Beyrut 1982, s. 79-134
  20. ↑ Biblioteca Sancti Marci, nr. 3264, f. 20
  21. ↑ {{kitap kaynağı |başlık=İbn Rüşd |ad= Hüseyin Gazi |soyadı=Topdemir |yazarbağı=Hüseyin Gazi Topdemir |yıl=2013 |yayıncı=say |yer=İstanbul |isbn=9789754689846 |sayfalar=35-40 |erişimtarihi=Temmuz 23, 2015}}
  1. 1 2
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/30/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.