Şalpazarı

Koordinatlar: 40°56′28, 39°11′44

Şalpazarı
—  İlçe  —
Trabzon'un Türkiye'deki konumu
Trabzon'un ilçeleri
Ülke	Türkiye
İl	Trabzon
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
Yönetim
- Kaymakam	Cafer Sönmez
- Belediye başkanı	Refik Kurukız (MHP)
Yüzölçümü
- Toplam	138 km^2 (53,3 mi^2)
Rakım	270 m (886 ft)
Nüfus (2015)[1]
- Toplam	10,318
- Kır	-
- Şehir	10,318
Zaman dilimi	UDAZD (+3)
Posta kodu	61670
İl alan kodu	0462
İl plaka kodu	61
İnternet sitesi: salpazari.gov.tr

Şalpazarı, Trabzon'un bir ilçesidir.Trabzon'a 69 km uzaklıktadır. Osmanlı Devleti yönetimindeki Karadeniz Bölgesi'nde o devirde Trabzon'a bağlı olan olan Görele Kazası'na dahil iken 1798 de Vakfıkebir Kazası'na bağlandı. Halkının çok önemli bir bölümü Türkmen/Çepnilerden oluşur.

Kuruluşu

Şalpazarı ilçesinde yerleşimin çok eski tarihlere dayandığı bilinmektedir. Yörede yaşayan insanlar Oğuzların Üçoklar boyundan olan Çepni’lerdir. Çepni’lerin bu bölgeye Trabzon’un fethinden önce Akkoyunlu Hükümdarı ve Safavi Türkmen İmparatorur Şah İsmail'in Dayısı Uzun Hasan zamanında kafileler halinde geldikleri bilinmektedir. Çepni kelimesinin anlamı; Düşmana karşı gözü pek, Asi, mazlumlara karşı merhametli, mert, sınır bekçiliği yapan manasına gelmekte olup, yöre insanı bu özelliklerin tümünü taşımaktadır. İlçede yaşayan çepniler; Horasan Orta Asya’dan göç ettikten sonra Doğu Anadolu’nun Doğu kesimleri ile İran’a yerleşmiş oldukları, buralarda yaşadıkları sırada yönetime karşı ayaklanma faaliyetlerine karıştıkları bilahare yönetim tarafından çıkarılan bir fermanla Anadolu’ya sürgün edildikleri tarihçilerin yapıtlarından anlaşılmaktadır.

Buradan sürgün edilen Çepni Türklerinden 100.000 kadarı Doğu Karadeniz’de Gürgentepe-Koyulhisar-Dereli Görele, Tirebolu, Şebinkarahisar, Torul, Kürtün ve Ağasar (Şalpazarı) yörelerine yerleşmişlerdir. Şalpazarı ile ilgili ulaşılan en eski belge (H.921 – M.1515) tarihli Trabzon Tahrir Defteri'dir. Belgede Şalpazarı'nın İsmi "Akhisar Deresi" olarak zikredilmektedir. Daha sonraki kayıtlarda da yine ya Akhisar Deresi veya Akhisar Deresi Nahiyesi olarak kaydedilmiştir. Halk arasında bilinen ismi ile Ağasar kelimesinin kökeni budur.

İlçe Osmanlı döneminde Trabzon Sancağı Görele kazasına bağlı iken  tarihinde çıkarılan bir fermanla Trabzon sancağına bağlı Vakfıhatuniye (Vakfıkebir) kazasına bağlandığı yöre halkının elinde bulunan belgelerden anlaşılmıştır.

Trabzon 1320-1902 Salnamesi'nde ilçenin adı "Şar pazarı" olarak geçmektedir. Şar-şal yünden dokunan bir kumaş çeşidi olup aba, zıpka, peştamal gibi dış kıyafetlerin yapımında kullanılırdı. İlçe merkezi de bu kumaşların alınıp satıldığı bir pazar yeri olarak gelişti. Şalpazarı İlçesi, 1914 yılında Vakfıkebir kazasına bağlı nahiye haline getirilmiş, 1987 yılında çıkarılan bir kanunla ilçe olmuş ve 02.08.1988 tarihinde teşkilatlanıp fiilen faaliyete geçmiştir.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1990[2]	18.983	3.665	15.318
2000[3]	23.390	7.591	15.799
2007[4]	12.490	3.277	9.213
2008[5]	12.745	3.614	9.131
2009[6]	11.804	3.543	8.261
2010[7]	11.305	3.397	7.908
2011[8]	11.010	3.215	7.795
2012[9]	10.923	3.064	7.859
2013[10]	11.546	11.546	veri yok
2014[11]	10.903	10.903	veri yok
2015[12]	10.318	10.318	veri yok

Ekonomi

İlçede yaşayan insanların % 10’i aile işletmeciliği şeklinde ziraat ve hayvancılık, % 35’i gurbet işçiliği, % 20’si de diğer mesleklerde iştigal etmektedir.

Kültür

Geleneksel olarak Türkmen/Çepniler okumaya meraklı, kültürlü, daima mazlumun yanında hoşgörülü kimselerdir.İlçemizde birçok kültürel faaliyet yapılmaktadır. Gazete, dergi, kitap okuma oranı çok yüksektir.

Okuma-yazma oranı % 95 civarında olup, okuma yazma bilmeyenler genelde 60 yaş ve üzeri insanlardır.

Müzik Ve Halk Oyunları: Yörede temel müzik aleti kemençedir. Bunun yanında davul, zurna ve kaval da kullanılır. Kemençe temel müzik ensturmanı olmakla beraber davul-zurna düğün ve şenliklerde kullanılır. Kaval ise bireysel zevk için çalınır.Ali ÇİNKAYA, Kazım GÜLBAHAR (Aluğun Kazım), Süleyman YAŞAR, Çangaloğlu, Bekiroğlu, Yanıklı Ali önde gelen kemençecilerdir.

Yörede oynanan tek halk oyunu türü horondur. Horonlar sadece erkekler veya kadın erkek karışık olarak oynanır. Eski devirlerde kadınlar kesinlikle horon oynamazken günümüzde bu durum ortadan kalkmıştır. Dik horon başlıca erkek horonu çeşididir. Bütün vücudun titretildiği, son derece zor bir horon çeşididir. Kız horonu, yan horon(yayma horon, Ağasar sallaması) başlıca horon çeşitleridir.

Giyim Kuşam: Yöresel kadın kıyafetleri eski yıllardan beri çeşitliliğini kaybederken gösterişi artan şekilde günlük hayatta kullanılmaya devam etmektedir. Fistan, yelek, kuşak, peştamal, şalvar, bağlar ve başörtüden oluşur.Erkek kıyafeti ise günümüzde terk edilmiş olup zıpka, aba, yelek, göynek,ve kabalak denen başlıktan oluşurdu.

Mülki idare

Şalpazarı ilçe merkezi ile Geyikli beldesinde Belediye teşkilatı mevcuttur. Merkez belediyesine bağlı (6) mahalle, Geyikli Belediyesine bağlı (3) mahalle olmak üzere (9) mahalle ile ilçenin (23) köyü vardır. Ayrıca yaz aylarında mezra hüviyeti kazanan (10) kadar yayla vardır. Arazi yapısı nedeniyle köylerin yerleşim durumu dağınıktır. Köylerde mevcut evler birbirinden uzaktır. İlçe merkezine en uzak köy (kuzuluk köyü) 26 km, en yakın köy ise 4 km mesafededir.

Eğitim

İlçenin eğitim ve kültür durumuna bakıldığında; Cumhuriyetin ilanından sonra ilk eğitim kurumunun 1923 yılında Geyikli beldesinde eğitim ve öğretime açıldığını görmekteyiz. Bunu takiben 1928 yılında Şalpazarı İlçe merkezi ile Simenli mahallesinde ilkokul açılmıştır. Günümüzde her mahallede ilköğretim okulu mevcuttur. Bu okulların pek çoğu taşımalı hale getirilmiştir. Orta öğretime gelince; 1965 yılında Şalpazarı lisesinin orta kısmı eğitim-öğretime açılmıştır. Bugün ise bu okullara ilaveten Geyikli beldesi, Kasımağzı, Doğancı, Sayvança-tak ve Gökçeköy köylerinde ikinci kademesi bulunan ilköğretim okulları mevcuttur. İlk lise olan Şalpazarı lisesi 1975-1976 yılında eğitim-öğretime açılmıştır.İlçede okuma yazma oranı % 95 civarındadır. Okur-yazar olmayanlar 60 yaş ve üzeri insanlardan oluşmaktadır. İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü yeni Hükümet konağında hizmet vermekte olup, bu kurumda (1) müdür, (2) şube müdürü, (1) şef, (1) memur ve (3) hizmetli görev yapmaktadır. İlçemizde toplam 118 öğretmen ve 1702 öğrenci bulunmaktadır. 2012 yılında 4+4+4 sistemine geçilmiştir. 2012-2013 eğitim öğretim yılında 1 ana okulu(Ali İBRAHİMAĞAOĞLU Anaokulu), 5 ilk okul(Atatürk, Doğancı,Geyikli,Simenli,Gökçeköy), 6 orta okul(Atatürk, Doğancı,Geyikli,Simenli,Gökçeköy, İmam Hatip), 1 çok programlı lise, 1 imam hatip lisesi ve 1 sağlık meslek lisesi vardır.İlçemizde toplam 118 öğretmen ve 1702 öğrenci bulunmaktadır.

Diğer

İlçede özel şahıslara ait 2 kitabevi ve interaktif olarak yayın yapan olan “Yeni ŞALPAZARI”, "Şalpazarı Haber", "Gündem Yazar Şalpazarı", "Şalpazarı Gündem" ve "Şalpazarı Ses" adlı mahalli gazeteler bulunmaktadır. İlçe merkezi ile Geyikli beldesinde Kültür Bakanlığınca açılmış halk kütüphanesi mevcuttur. İlçede sinema, tiyatro ve benzeri faaliyetler olmadığından bu eksiklik TV kanallarından istifade ile giderilmeye çalışılmaktadır. Folklorik etkinlik olarak yaz aylarında Acısu, Kadırga, Alaca, Sisdağı ve Ağakonağı ile İzmiş şenlikleri geleneksel olarak her yıl yapılmaktadır. Yapılan bu şenliklerde yörenin folklorik özellikleri, yöresel el sanatları ve geleneksel kültür birikimleri ile ilçenin örf, adet, gelenek ve göreneklerini görmek mümkündür.

İlçe günlük hayatta kullanılmaya devam eden geleneksel kadın kıyafetleri ile meşhurdur.

İlçe Merkezinde (1) hastane vardır. Burada temel sağlık hizmetleri verilmektedir.

İlçenin ekonomik durumu

İlçe insanları ekonomik ihtiyaçlarını geçmişten bu güne gurbet işçiliği, çiftçilik ve hayvancılıkla temin etmişlerdir. İlçede istihdam sağlayıcı herhangi bir yatırım yoktur. Tarıma elverişli toprakların az oluşu halkın başka geçim kaynakları aramasına neden olmaktadır. Bunların içerisinde gurbet işçiliği ve memuriyet başta gelmektedir.

a) Tarımsal faaliyetler

Mısır, fındık, patates, tereyağı ve diğer sebze çeşitleri tarımsal ürünleri teşkil eder, ancak bu mahsullerden fındık haricindekiler ticari bir gelir getirmekten çok aile içerisinde tüketilmektedir. Genel olarak 18.000 dekar alanda (-) ton fındık, 6.900 dekar alanda 1.890 ton mısır, 3.200 dekar alanda 5.600 ton patates üretilmekte olup, geriye kalan arazi çayır ve orman vasıflıdır.

b) Hayvancılık

İlçede süt ve et bazında hayvancılık üretimi % 40 yerli ve % 60 jersey melezi unsurlardan ibarettir. İlçede (7.000) adet büyükbaş, (4.000) adet küçükbaş hayvan ile az miktarda taşımacılıkta kullanılan katır, at ve eşek bulunmaktadır. Ayrıca ilçe genelinde (1.000) adet tavuk mevcuttur. İlçe Sosyal yardımlaşma ve Dayanışma Vakfınca geçen yıllarda “Süt sığırcılığı ve arıcılık Projeleri” uygulamaya konulmuş ve projeler gelecek yıllara sari olarak devam etmektedir. Son yıllarda arıcılık büyük gelişme kat etmiş olup, (5.850) adet fenni ve ilkel arı kovanı mevcuttur. Bu kovanlardan elde edilen bal ilçe ekonomisine (1.170.000.000.000) TL. yıllık katkı sağlamaktadır. İlçede yerli hayvan ırkının ıslahı için damızlık jersey boğa ve yeteri kadar saf kan holştain ırkı düve getirilmiş olup, İlçe Tarım Müdürlüğü’nce kurulan suni tohumlama istasyonunda çalışmaları sürdürülmektedir. Genel olarak tarım ve hayvancılık alanlarında yapılan üretim çalışmalarının ilçe ekonomisine katkısı toplam olarak (8.712.500.000.000.-) TL civarındadır. S.S.Sütpınar mahallesi kalkındırma kooperatifince hazırlanan 100x2 süt sığırcılığı projesi gerçekleştirilerek getirilen süt inekleri hak sahiplerine dağıtılmıştır.

c) Diğer

İlçe halkı kooperatifleşme konusunda bilgi sahibi olmadığından uzun yıllar bu alanda herhangi bir gelişme olamamıştır. Buna mukabil (2) adet Tarım Kredi Kooperatifi, (1) adet Esnaf Odaları Birliği ve (3) adet Köy Kalkınma Kooperatifi mevcuttur.İlçede T.C. Ziraat Bankası şubesi mevcuttur. T.C.Ziraat Bankasında (8) adet personel bulunmaktadır. Banka çiftçilerimize yönelik kredilendirme çalışmalarını sürdürmekte ve yılda (690) çiftçiye kooperatifler aracılığı ve doğrudan hayvancılık,çevirme, gübre ve donatım kredisi olarak toplam (1.745.643.150.400.- TL kredi sağlamakta, bu kredinin % 50’lik kısmı süre sonunda tahsil edilebilmektedir. Ekonomiyi canlandırıcı mahdut sayıda sergi açılmakta olup, panayır olarak Acısu, Alaca, Kadırga, Sisdağı, Ağakonağı ve İzmiş şenliklerini sayabiliriz.

İlçenin altyapı ve ulaştırma durumu

İlçemizde mevcut Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) işletme Başmühendisliği(6) adet personel ile hizmet vermekte olup, ilçe merkezi ve köylerin tamamında, yayla ve mezraların % 99’unde elektrik vardır. İlçenin elektrik ihtiyacı ulusal enerji hattından sağlanmaktadır. İlçeye bağlı köylerin su sorunu halledilmiş olup, Şalpazarı ilçe merkezinde Belediyeye ait su arıtma tesisi vardır. İlçenin Kanalizasyonu yapılmıştır.İlçenin Karadeniz sahiline (Beşikdüzü) bağlayan 15 km uzunluğundaki yol karayolları 10. Bölge Müdürlüğünce yapılıp asfaltlanmıştır. İlçede toplam olarak yaklaşık (270) km köy yolu ağı vardır. Bu yol ağının 10 km asfalt, 6.2 km’lik bölümü betonlanmıştır. Yolsuz köy bulunmamakla birlikte köy yollarının stabilize hale getirilmesi için program dahilinde altyapı çalışmaları sürdürülmektedir.

Şalpazarı-Gökçeköy-Sinlice grup yolunun Şalpazarı-Acısu arası 9 km’lik bölümünün asfalt işlemleri bitirilerek hizmete açılmış olup, Acısu-Sinlice arası 12 km’lik bölümü komple yol olarak ihale edilmiş ve asfaltlama çalışmalarına müteahhidince başlanmıştır. Yayla ve mezraların ulaşım sorunu özellikle yaz ayları için çözümlenmiş durumdadır.

Mahalleleri

Düzköy

Turalıuşağı

Kireç

Sugören

Kalecik

Dereköy

Çamkiriş

Köyler

A

Akçiriş, Ağırtaş,

Ç

Çamlıca, Çarlaklı, Çetrik,

D

Dorukkiriş, Doğancı, Düzköy,

F

Fidanbaşı,

G

Geyikli, Gökçeköy, Gölkiriş, Güdün,

K

Kabasakal, Karakaya, Kasımağzı, Kuzuluk,

P

Pelitçik,

S

Sayvançatak, Simenli, Sinlice, Sütpınar,

T

Tepeağzı,

Ü

Üzümözü,

Kaynakça

1. "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFDWjCy9. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
2. "1990 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BtypffSp. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
3. "2000 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu11CjRq. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
4. "2007 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6Bu2JngDv. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
5. "2008 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuCHSqek. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
6. "2009 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuEKYQ0B. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
7. "2010 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuG05axP. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
8. "2011 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6BuHDdFkM. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
9. "2012 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6EZySf41M. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
10. "2013 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6NPVRB1ez. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
11. "2014 genel nüfus sayımı verileri" (html). Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/6WFDWjCy9. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
12. "2015 genel nüfus sayımı verileri" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 

3-http://tr.wikipedia.org/wiki/G%C3%B6rele

4-Çepniler ve Müzik-Abdullah AKAT

5-http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Uzakliklar/ililcelerArasiMesafe.aspx

6-T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri daire başkanlığından temin edilen Mufassal ve İcmal Defterleri

7-Her Yönüyle Dünden Bugüne Şalpazarı-Sebahattin KARACA