Şapsığca

Şapsığca
шапсыгъабзэ
Ana dili olanlar	Rusya, Türkiye, Ürdün, Suriye, İsrail
Konuşan sayısı	14000  (2010)
Dil aileleri	Kuzeybatı Kafkas dilleri Çerkesçe Batı Çerkesçesi Şapsığca
Yazı sistemi	Kiril Alfabesi
Dil kodları
ISO 639-1	-
ISO 639-3	–

Şapsığca ya da Şapsığ Çerkesçesi (Batı Çerkesçesi шапсыгъабзэ Şapsığabze ; Doğu Çerkesçesi шапсыгъэбзэ Şapsığebze), diasporadaki en büyük nüfusu sahip olan Çerkes boyu olan Abzehlerden sonra ikinci gelen Şapsığlar (шапсыгъхэр) tarafından konuşulan Batı Çerkesçesinin kıyı lehçeleri grubundan bir lehçesidir. Adigey’deki küçük bir grup dışında bugün Krasnodar Krayı’nın Tuapse ve Lazarevsk ilçelerine bağlı köylerde yaşayan (yaklaşık 10 bin) Şapsığların dili, 1924-1945 yıllarında feshedilene kadar Şapsığ Ulusal Rayonu'nda yazı ve edebiyat dili olsa da, Adigey Cumhuriyetinin dışında kaldıklarından günümüzde anadillerinde eğitim ve yayın hakkından yararlanamamaktadırlar.^[1] Şapsığca Çerkeslerin ibadet dilidir ve 1906'da İstanbul'da yayımlanan Adıgece Mevlid (Адыгэ Мэулыд) Şapsığ lehçesiyle kaleme alınmıştır.^[2]

Şapsığ Adığecesi, Türkiye’de 1923 yılına değin, Kabardeyler dışında Osmanlı Adiğeleri arasında bir yazı ve ibadet dili olarak kullanılmıştır.^[2]

Şapsığca, Türkiye’de Kabardeyce dışındaki Çerkes lehçelerini şu ya da bu ölçüde etkilemiş ya da eritmiştir. Bu da şimdiki Adigey Cumhuriyetinin dili olan ve K’emguy lehçesine dayanan Batı Çerkesçesi ile diaspora arasındaki kopukluğu daha da derinleştirmiştir. Kafkasya’da ikişer adet ç (ч, чъ), ç’ (чӀ, кӀ), j (ж, жь), ş (ш, щ) sesi, vb vardır. Bu sesler Türkiye’de tek sese inmiş, Kafkasya’da kullanılan fakat Türkiye’de kullanılmayan bu farklı sesler diasporada anlaşılamamakta ve sorun oluşturmaktadır. Bu arada Kafkasya’da bulunmayan “ge”, ”ke” ve “k’e” (кӀьэ) gibi sesler Türkiye’de vardır ve halen kullanılmaktadır. Türkiye'de “Kabe”, “kitap”, “Kemal” denirken, Kafkasya'da “Çabe”, “Çıtap” ve “Çemal” denmektedir.^[2]

Çerkes lehçeleri arasındaki farklılık “Уубэщтмэ убыхыбзэ, ухъонэщтмэ шапсыгъабзэ, улъэӀощтмэ абдзэхабзэ, уубзэщтмэ бэснэибзэ” («Dedikodu ve kötüleme için Ubıhça, sövmek/küfretmek için Şapsığca, istemek/dilenmek için Abzehçe, övmek/tatlı dil dökmek için Besleneyce») biçiminde ifade edilir.<ref>

Ağızları

• Kuzey Şapsığ, Büyük Şapsığ, Kuban Şapsığ şivesi (шапсыгъэ шху)
• Güney Şapsığ, Küçük Şapsığ, Kıyı Şapsığ, Karadeniz Şapsığ (шапсыгъэ-цIыкIу) şivesi
• Temirgoy-Şapsığ, Pseuşko şivesi (кIэмгуе-шапсыгъ)
• Kfar Kama Şapsığcası (Кфар Камэм ешапсыгъэбзэ): İsrail'de Kfar Kama kasabasında konuşulur
• Hakuçça (хьакӀуцубзэ, къaрaцхaибзэ): Kıyıboyu Şapsığya'da Soçi'ye bağlı Thağapş (Kirova) köyünde ve Türkiye'de konuşulur

Karşılaştırma

Şapsığcası	Batı Çerkesçesi (Çemguy)	Doğu Çerkesçesi (Kabardey)	anlamı
сӀэ	цӀэ	цӀэ	ad
шӀусӀэ	шӀуцӀэ	фӀыцӀэ	siyah
дыгьы	дыджы	дыдж	acı
кьэтыу	чэтыу	джэду	kedi
кьэт	чэты	джэд	tavuk

Kiril	Latin	Telâfuz	Kelimeler	Diyalektler
Гь гь	ɡ’		гьанэ (gömlek), гьэгун (oynamak)	Şapsığ diyalekti, Дж дж harflerinin karşılığıdır.
Кь кь	k		кьэт (tavuk), кьэтыу, кьэфы	Şapsığ diyalekti, Ч ч harflerinin karşılığıdır.
Кӏь кӏь	k’		кӏьэ, кӏьакӏьэ, кӏьапсэ	Şapsığ diyalekti, Кӏ кӏ harflerinin karşılığıdır.
Сӏ сӏ	ṣ̣		сӏэ (isim), шӏусӏэ (siyah)	Şapsığ diyalekti, Цӏ цӏ harfinin karşılığıdır.
Чу чу	č̍°		чуакъо (ayakkabı), чу (öküz)	Şapsığ ve Abzeh diyalekti. Цу цу harfinin karşılığıdır.

Kaynakça

1. Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye. Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35
2. Hapi Cevdet Yılmaz. Adige dili ve edebiyatı