Aetios (hadım)

Başlığın diğer anlamları için Aetius sayfasına bakınız.

Aetios ya da Aetius (Eski Yunanca: Ἀέτιος) Bizanslı hadım bürokrat ve Bizans İmparatoriçesi Atinalı İrini'nin (797–802 arası hükümdar) en güvendiği danışmanlarından biridir. İrini mutlak hükümdar olunca, Aetios, hadım başbakan Stavrakios ile yoğun bir rekabete girmiştir. Stavrakios'un ölümünden sonra, devletin en önemli adamı olmuştur. Kardeşi Leo adına tahtı gasp edecek bir komplo kurmuştur fakat 802 yılında İrini tahttan indirilince gücünü kaybetmiştir.

Hayatı

Erken dönem ve Stavrakios ile rekabeti

İmparatoriçe İrini'nin mutlak hükümdar döneminde basılmış altın sikke (797–802 arası hükümdar).

Aetios, bir protospatharios, Bizans ana imparatoriçesi ve İmparator VI. Konstantin'in naibesi İrini'nin sırdaşı olarak, ilk defa 790 yılında kayıtlarda görülür. O yılın sonbaharında, İrini oğlunu gözden düşürüp, Bizans İmparatorluğu üzerinde tüm kontrolü ele almayı denedi. Ancak bu orduda genç imparator lehine isyana neden oldu. Konstantin mutlak hükümdar oldu, İrini, Konstantinopolis'te bir saraya kapatıldı ve Aetios dahil hadım maiyeti sürgün edildi.^[1][2]

İrini, 792 yılında ortak hükümdar olarak çağrıldığında, Aetios dahil hadımlar ile birlikte eski görevine geri geldi.^[1][3] Ağustos 797 tarihinde, İrini ve onun güçlü hadım bakanı Stavrakios Konstantin'i tahttan indirip, kör ettiler (ve muhtemelen öldürdüler) böylece devletin yönetimini aldılar. Fakat tahttan indirilen imparatorun amcaları, İmparator V. Konstantin'in yaşayan küçük oğulları, geçmişte İrini'ye karşı komplolara karıştıkları için hala potansiyel tehdittiler. Destekçileri tarafından Ayasofya katedraline sığınmaya ikna edildiler, başkent halkı onlardan birini imparator ilan etmek istiyordu. Ancak bu destek gerçekleşemeden, Aetios onları ele geçirmeyi başardı ve İrini'nin memleketi Atina'ya sürgün edildiler.^[1][4]

İrini tercihini eskiden beri baş bakan olan Stavrakios ile Aetios arasında bölüştürdü. Bu ikisi ile destekçileri arasında yoğun bir rekabet döneminin başlamasına neden oldu, İrinin'nin ölümünden sonra Bizans İmparatorluğu'nun kontrolünü güvence altına almak için her ikisi de akrabalarını güçlü pozisyonlara getirmek için yarıştılar.^[5][6] Bu rekabet 797/798 yılında ileri gitti veİrini ciddi şekilde hastalanınca Mayıs 799 tarihinde yoğunlaştı. Aetios, Scholai muhafızları komutanı Niketas Triphyllios'un desteğini kazandı, Stavrakios'u tahtı gasbetmek için komplo kurmakla suçladı. İrini gereken şekilde Hieria Sarayında bir kurul toplamış ve gözde bakanını şiddetli bir şekilde azarlamış fakat Stavrakios bir özürle kurtulmayı başarmıştır.^[6][7]

Bu sefer Stavrakios Scholai ve Excubitores alaylarının asker ve düşük rütbeli subaylarına rüşvet dağıtarak nihai Coup d'état için desteklerini kazanmayı denemiştir. Aetios tekrar İrini'ye gitmiş, oda Şubat 800 tarihinde ordudan kimsenin Stavrakios ile temas etmesini yasaklamıştır. Aetios'un güçlü Anatolikon Thema'sı strategos makamına atanarak iki kamp arasındaki istikrarsız dengeyi düzeltmiştir. Kısa bir süre sonra Stavrakios çok hasta olmuş fakat Aetios'a karşı komplolarına devam etmiş, öldüğü Haziran 800 tarihinden önce Kapadokya'da Aetios aleyhine bir isyanı kışkırtmıştır.^[6][7]

Aetios güç sahibi oluşu ve düşüşü

İsyan hemen ve acımasızca bastırılmış, rakibini ölümüyle, Aetios, İrini'nin sarayının başına geçmiştir. Anatolikon Thema'sının kontrolünü elinde tutarken Stavrakios gibi Logothetes tu dromu olmuştur. 800 yılında Abbasilere karşı zafer kazanmış ancak ertesi yıl mağlup olmuştur.^[1][8] 801/802 yılında, kardeşi Leo'yu Bizans ordusunun üçte birine tekabül eden Trakya ve Makedonya themaları monostrategos'u olarak atamıştır. Böylece Konstantinopolis'e en yakın orduların kontrolünü sağlamış, Leo'yu imparator yapmak için iyi yer tutmuştur. Vakanüvis Günah Çıkartıcı Teofanes'in kelimeleriyle, O "[İrini'nin] yanında hüküm sürmüş ve kardeşi adına tahtı gasp etmeye başlamıştır". Netice itibarıyla 802 yılında, İrini'nin çok ciddi olarak düşündüğü Şarlman'ın evlilik teklifinin ret edilmesinde etkin olmuştur.^[1][8][9]

Aetios'un kardeşini yükseltme planları etkisine kızan ve onlara hakaret eder gibi muamele eden diğer saray mensuplarının muhalefeti ile kesildi. Onların başı Nikeforos, İrini'nin maliye bakanı (logothetes tu geniku), onun yanında ayrıca Niketas Triphyllios, Aetios'un eski müttefiki ve Leo Sarantapechos, Bizans İmparatoriçesinin akrabası, vardı. Aetios'un ani Coup d'état yapmasından çekinen komplocular 31 Ekim 802 sabahı Büyük Saray'a girdiler ve Nikeforos'u imparator ilan ettiler. İrini tahttan indirildi ve manastıra kapatıldı.^[10]

Bundan sonra Aetios'a ne olduğu hakkında bilgi yoktur. Çok muhtemel Nikeforos'un tahta geçmesi ile gücünü kaybetmiştir fakat Bulgarlara karşı 26 Temmuz 811 tarihinde gerçekleşen Pliska Muharebesi'nde Nikeforos ile birlikte öldürülen patrikios Aetios o olabilir.^[1]

Kaynakça

1. Kazhdan 1991, s. 30.
2. Garland 1999, s. 82.
3. Garland 1999, s. 83.
4. Garland 1999, ss. 86–87.
5. Kazhdan 1991, ss. 30, 1945.
6. Garland 1999, s. 88.
7. Treadgold 1997, s. 423.
8. Garland 1999, s. 89.
9. Treadgold 1997, s. 424.
10. Garland 1999, ss. 89–90.

Kaynaklar

• Garland, Lynda (1999). Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium, AD 527–1204. New York, New York and London, United Kingdom: Routledge. ISBN 978-0-415-14688-3. http://books.google.com/books?id=6JY2fpMTkKwC. 
• Kazhdan, Alexander Petrovich, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. New York, New York and Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6. 
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2. http://books.google.com/?id=nYbnr5XVbzUC.