Büyük Saray

Sarayın bir yer mozaiğinden bir parça

Büyük Saray'dan bir payanda, şu anda İstanbul Arkeoloji Müzesi bahçesindedir

Büyük Saray (Yunanca: Μέγα Παλάτιον; Kutsal Saray (Latince: Sacrum Palatium, Yunanca: Ιερόν Παλάτιον) olarak da bilinir.), Fatih yarımadasının güney doğu ucunda kurulmuş, geniş Bizans İmparatorluğu'nun imparatorluk saray kompleksi. Bizans imparatorlarının kraliyet yerleşimi olarak 330 yılından 1081 yılına kadar hizmet etmiştir. 800 yıldan fazla imparatorluk yönetiminin merkezinde yer almıştır. Günümüze çok az kalıntısı kalmıştır.

Tarihçe

I. Konstantin, Roma başkentini, 330 yılında Konstantinopolis'e taşıdığında, kendisi ve kendisinden sonra gelenler için bir saray planladı. Saray, Hipodrom ile Aya Sofya arasında konumlandırıldı. Saray, özellikle I. Justinianos ve Theofilos dönemlerinde birçok kez yeniden yapılmış ya da genişletilmiştir.

Komnenos hanedanı tarafından Blakernai Sarayı'nın tercih edilmesi dışında, erken 13. yüzyıl'a kadar, Büyük Saray, Şehrin ana yönetim ve tören merkezi olarak hizmet etti. Dördüncü Haçlı seferi sırasında, Saray, Montferratlı Boniface'in askerleri tarafından yağmalanmıştır. Latin İmparatorluğu sırasında, Saray kullanılmaya devam edilsede, para yokluğundan tamir ettirilememiştir. Son Latin imparatoru II. Baodouin sarayın kurşun çatısını söktürüp, satmıştır.

Daha sonra, 1261 yılında VIII. Mikhail Palaiologos, Şehri tekrar geri aldığında, Saray çok kötü durumdaydı. Palaiologus hanedanı, Saray terk edip, Blakernai Sarayı'nı kullanmışlardır. Sonuçta, Fatih Sultan Mehmed, 1453 yılında şehri feth ettiğinde, Saray terk edilmiş ve harabe hâlindeydi. Sarayın boş salon ve bölümlerini gezinirken Pers şair Firdevsî'nin aşağıdaki mısralarını okuduğu rivayet edilir.

"Sezarların Sarayına, örümcekler ağlarını örmüşler,
Efrasiyab'ın kulelerinde bir baykuş ötüyor."^[1]

Osmanlı İmparatorluğu'nun erken yıllarında, Konstantinopolis'in yeniden inşası sırasında sarayın çoğu ortadan kalkmış olmasına rağmen, 20. yüzyıl'ın başlarında Büyük Saray'ın bir kısmı gün yüzüne çıkmıştır. Ortaya çıkan bu kısımda, hapishane hücreleri, birçok büyük oda, büyük bir ihtimal türbe bulunmuştur. Günümüzde, İstanbul'da Büyük Saray'da üzerinde kazılar devam etmektedir. Toplam alanın bir çeyreği kazılmıştır. Ancak toplam alanın kazılması alanın bir kısmının Sultan Ahmet Camii ve onun etrafındaki binaların altında kalması nedeniyle mümkün değildir. Bulunan mozaiklerin çoğu Büyük Saray Mozaikleri Müzesi'nde sergilenmektedir.

Tanım

Sağda Büyük Saray Kompleksini gösteren İstanbul'un törensel ve yönetimsel kalbinin haritası

Saray, yarımadasının güney doğu ucunda kurulmuş, Hipodrom ile Aya Sofya arkasındadır. Âlimler için ayrılmış bir seri oda vardır, bu gelenek, sarayın halefi Topkapı Sarayı'nda da devam etmiştir. Sarayın toplam alanı 19,000 m²(200,000 feet kare)'den fazladır.

Saray'a ana giriş, "Augustaion" adı verilen tören alanında Halki Kapısı'ndandı. Augustaion, Aya Sofya'nın güneyinde yer alıyordu, burada şehrin ana caddesi Mese Caddesi başlıyordu. Alanın doğusunda önce Senato binası olarak sonra Üniversite olarak hizmet gören Magnaura bulunuyordu, batısında ise Milyon taşı ve Zeuksippos Banyoları bulunuyordu. Halki Kapısından hemen sonra güneye doğru, saray muhafızlarının barakaları bulunuyordu (Scholae Palatinae). Bu binalardan sonra kabül salonu, ondan sonra erken Bizans döneminde kraliyet yerleşimi olarak kullanılan Daphne Sarayı yer almaktaydı. İmparator'un yatak odası Octagon'u içermekteydi. Bir koridor, Daphne'den başlıyor Hipodrom'da bulunan İmparator Locası (kathisma) ile sonlanıyordu. Ana taç odası Hrisotriklinos, İmparatorların özel saray şapeli ile birlikte II. Justin tarafından yapılmış, I. Basileios tarafından genişletilmiş ve yenilenmiştir. Onun kuzeyinde İmparator Theofilos tarafından yaptırılmış Trikonhos (Triconchos) Sarayı yer alırdı, buradan yarım daire şeklinde "Sigma" adı verilen geçis veren odaya açılırdı. Trikonhos'un doğusunda I. Basileios tarafından inşa edilmiş ve bolca süslenmiş 5 yaldızlı kubbesi ile Nea Ekklesia ("Yeni Kilise") bulunuyordu. Kilise İstanbul'un fethinden sonra da ayaktaydı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde cephanelik olarak kullanılmış, 1490 yılında yıldırım düşmesi sonrası patlamıştır. Kilise ile deniz tarafındaki duvarlar arasında "Tzykanisterion" isimli polo sahası vardı.

Daha güneyde, ana komplekse ekli deniz kenarında Bukoleon Sarayı bulunuyordu. deniz tarafındaki duvarlara dahil olacak şekilde, İmparator Theofilos tarafından yaptırılmıştı. 13. yüzyıla kadar saray geniş şekilde kullanılmıştır. Özellikle 1204–1261 yılları arasında Latin İmparatorluğu döneminde Batı Avrupa'nın katolik imparatorları tarafından deniz kıyısındaki bu saray tercih edilmiştir. Deniz tarafındaki kapı olan Bukoleon, İmparatorluk limanına doğrudan giriş verirdi.

Kaynakça

1. Necipoğlu, Gülru (1991). Architecture, ceremonial, and power: The Topkapı Sarayı in the fifteenth and sixteenth centuries. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. s. 3. ISBN 0-262-14050-0. 

Koordinatlar: 41°00′22″K 28°58′41″D / 41.006°N 28.978°E

Diğer Kaynaklar

• Jonathan Bardill, The Great Palace of the Byzantine Emperors and the Walker Trust Excavations, In: Journal of Roman Archaeology, 12 (1999), pp. 216–230.
• Freely, John; Ahmet S. Cakmak (2004). The Byzantine Monuments of Istanbul. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-77257-0. 
• Harris, Jonathan (2007). Constantinople: Capital of Byzantium. Hambledon Continuum, pp. 59-83. ISBN 978-1-84725-179-4. 
• Kazhdan, Alexander, ed. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6 
• Maguire, Henry (2004). Byzantine court culture from 829 to 1204. Dumbarton Oaks. ISBN 978-0884023081. 
• Cyril Mango: The Brazen house: a study of the vestibule of the Imperial Palace of Constantinople (Kopenhagen 1959).
• Cyril Mango: The Palace of Marina, the Poet Palladas and the Bath of Leo VI. In: E. Kypraiou (Hrsg.), Eufrosynon: Afieroma ston Manoli Hatzidaki (Athens 1991), pp. 321–330
• Cyril Mango: Ancient Spolia in the Great Palace of Constantinople. In: Byzantine East, Latin West: Art-Historical Studies in Honor of Kurt Weitzmann (Princeton 1995), pp. 645–649.
• Paspates, A. G. (2004) [1893]. The Great Palace of Constantinople. Kessinger Publishing. ISBN 0766196178. http://books.google.com/books?id=5ETkj98KKqYC. 
• Westbrook, Nigel (2007-12-21). "Great Palace in Constantinople". Encyclopedia of the Hellenic World, Constantinople. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150510141147/http://kassiani.fhw.gr/l.aspx?id=12205. Erişim tarihi: 2009-09-26. 

Filmler

• Romer, John (1997), Byzantium: The Lost Empire; ABTV/Ibis Films/The Learning Channel; 4 episodes; 209 minutes. (In Episode 3 ["Envy of the World"], presenter Romer strolls through Old Istanbul pointing out the few surviving fragments of the Great Palace and evoking its former glory.)

Dış bağlantılar

• Byzantium 1200 | Great Palace Computer reconstruction
• Byzantium 1200 | Chalke Gate of the Great Palace
• Excavations of the Great Palace (with photographs)
• Arkitera - The Great Palace and Hippodrome of Constantinople
• Emporis - The Great Palace of Constantinople
• International Herald Tribune "In Istanbul, luxury hotel amid Byzantine ruins stirs debate over Turkey's heritage" July 10, 2008