Apéry sabiti
Kullanılan sayılar γ - ζ(3) - √2 - √3 - √5 - φ - α - e - π - δ | |
İkilik sistem | 1.001100111011101... |
Onluk sistem | 1.2020569031595942854... |
Sonsuz kesir olarak yazılışı |
|
Apéry sabiti, matematiğin gizemli sayılarından biridir. Elektrodinamik alanında elektronun jiromagnetik oranının ikinci ve üçüncü derece terimlerinin yanı sıra birçok fiziksel soruda karşılaşılan bu sabit, paydasında üstel fonksiyon barındıran integrallerin çözümünde de kullanılmaktadır. Debye modelinin iki boyut için hesaplanması buna örnek olarak gösterilebilir. Sayı, aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır.
Burada ζ, Riemann zeta fonksiyonunu ifade etmektedir. Bu sayının yaklaşık değeri
Bu sayının çarpmaya göre tersi rastgele seçilen üç pozitif tamsayının aralarında asal olma olasılığına eşittir.
Apéry teoremi
Bu sabit, onun bir irrasyonel sayı olduğunu 1978 yılında kanıtlayan Roger Apéry (1916–1994)'ye atfedilmiştir. Bu sonuç, Apéry teoremi olarak adlandırılır. Özgün ispatın karmaşık yapısından ötürü anlaşılamaması Legendre polinomlarını kullanan ispatları popüler hale getirmiştir. Apéry sabitinin bir doğaüstü sayı olup olmadığı henüz bilinmemektedir.
Wadim Zudilin ve Tanguy Rivoal'ın yürüttükleri çalışma, sonsuz çoklukta ζ(2n+1) sayısının irrasyonel olduğunu göstermiştir[1]. Ayrıca, ζ(5), ζ(7), ζ(9) ve ζ(11)'den en az birinin irrasyonel olması gerektiği bulunmuştur.[2]
Seri şeklinde yazılışı
Leonhard Euler Euler 1773 1772 yılında bu sayıyı seri şeklinde ifade etmiştir Srivastava 2000, s. 571 (1.11):
Bu ifade birçok kez yeniden bulunmuştur.
Simon Plouffe her uygulamada farklı doğruluk derecesine sahip birçok seri önermiştir. Bunlar, Plouffe 1998:
ve
ifadeleridir.
'in farklı değerleri için geçerli eşitlikler zeta sabitleri maddesinde bulunmaktadır.
Bulunan diğer seri ifadeleri şunlardır:
ve
Burada,
Bu ifadelerden bazıları Apéry sabitinin birkaç milyon basamağa kadar hesaplanmasında kullanılmıştır.
Broadhurst 1998'ün sağladığı seri açılımı ikili sayı sisteminde çalışmaktadır. Bu, sabitin doğrusal zamanda hesaplanabilmesine olanak tanımaktadır.
Diğer formüller
Apéry sabiti ikinci dereceden bir poligamma fonksiyonu ile de ifade edilebilmektedir.
Bilinen basamakları
Apéry sabitinin bilinen basamak sayısı son yıllarda büyük bir artış göstermiştir. Bu, bilgisayarların gelişen başarımı ve daha verimli algoritmaların üretilmiş olmasının bir sonucudur.
Tarih | Basamak sayısı | Hesaplamayı Yapan Kişi |
---|---|---|
Ocak 2007 | 2,000,000,000 | Howard Cheng, Guillaume Hanrot, Emmanuel Thomé, Eugene Zima & Paul Zimmermann |
Nisan 2006 | 10,000,000,000 | Shigeru Kondo & Steve Pagliarulo |
Şubat 2003 | 1,000,000,000 | Patrick Demichel & Xavier Gourdon |
Şubat 2002 | 600,001,000 | Shigeru Kondo & Xavier Gourdon |
Eylül 2001 | 200,001,000 | Shigeru Kondo & Xavier Gourdon |
Aralık 1998 | 128,000,026 | Sebastian Wedeniwski Wedeniwski 2001 |
Şubat 1998 | 14,000,074 | Sebastian Wedeniwski |
Mayıs 1997 | 10,536,006 | Patrick Demichel |
1997 | 1,000,000 | Bruno Haible & Thomas Papanikolaou |
1996 | 520,000 | Greg J. Fee & Simon Plouffe |
1887 | 32 | Thomas Joannes Stieltjes |
Bilinmiyor | 16 | Adrien-Marie Legendre |
Kaynakça
- ↑ T. Rivoal, La fonction zeta de Riemann prend une infnité de valuers irrationnelles aux entiers impairs, Comptes Rendus Acad. Sci. Paris Sér. I Math. 331 (2000), s. 267-270.
- ↑ W. Zudilin, ζ(5), ζ(7), ζ(9) ve ζ(11)'den biri irrasyonel, Uspekhi Mat. Nauk 56:4 (2001), s. 149-150.
- Broadhurst, D.J. (1998), Polilogaritmik basamaklar, hipergeometrik seriler ve ζ(3) ve ζ(5)'in 10 milyonuncu basamakları, arXiv (math.CA/9803067), http://arxiv.org/abs/math.CA/9803067.
- Ramaswami, V. (1934), "Riemann'ın ζ-fonksiyonu Üzerine", J. London Math. Soc. 9: 165–169, DOI:10.1112/jlms/s1-9.3.165.
- Apéry, Roger (1979), "Irrationalité de ζ(2) et ζ(3)", Astérisque 61: 11–13.
- van der Poorten, Alfred (1979), "Euler'in ıskaladığı bir ispat. Apéry'nin ζ(3)'ün irrasyonelliğiyle ilgili ispatı.", Math. Intell. 1: 195–203.
- Plouffe, Simon (1998), Ramanujan'ın Not Defterinden Bazı Özdeşlikler, http://www.lacim.uqam.ca/~plouffe/identities.html
- Plouffe, Simon, 2000. basamağına dek Apéry sabiti, http://www.worldwideschool.org/library/books/sci/math/MiscellaneousMathematicalConstants/chap97.html.
- Wedeniwski, S. (2001), 1,000,000. basamağına dek Zeta(3), Project Gutenberg
- Srivastava, H. M. (December 2000), "Zeta Fonksiyonları İçin Bazı Yakınsak Seri Açılımları" (PDF), Taiwanese Journal of Mathematics (Çin Halk Cumhuriyeti Matematik Topluluğu (Tayvan)) 4 (4): 569–598, ISSN 1027-5487, OCLC 36978119, http://www.math.nthu.edu.tw/~tjm/abstract/0012/tjm0012_3.pdf
- Euler, Leonhard (1773), "Exercitationes analyticae" (Latin) (PDF), Novi Commentarii academiae scientiarum Petropolitanae 17: 173–204, http://math.dartmouth.edu/~euler/docs/originals/E432.pdf
- Gourdon, Xavier; Sebah, Pascal (2003), Apéry sabiti: z(3), http://numbers.computation.free.fr/Constants/Zeta3/zeta3.html
Bu makale PlanetMath'deki Apéry sabiti maddesinden GFDL lisansıyla faydalanmaktadır.