Arjantin coğrafyası
| Arjantin coğrafyası | |
|---|---|
 | |
| Kıta | Amerika |
| Bölge | Güney Amerika |
| Koordinatlar | 34°00′G 64°00′B / 34°G 64°B |
| Yüzölçüm | dünyada 8. sırada 2.780.400 km² Kara : 98,43 % Su : 1,57 % |
| Kıyılar | 4.989[1] km |
| Sınırlar | Şili 6.691 km, Paraguay 2.531 km, Brezilya 1.263 km Bolivya 942 km, Uruguay 541 km km |
| En yüksek nokta | Aconcagua, 6.960,8 m |
| En alçak nokta | Laguna del Carbón, -105 m |
| En uzun nehir | Paraná Nehri, 4.880 km |
| En büyük göl | Mar Chiquita |
Arjantin Cumhuriyeti, 2.780.400 km²'lik yüzölçümüyle Brezilya'dan sonra Güney Amerika'nın ikinci, dünyanın sekizinci büyük ülkesidir. Oğlak Dönencesi'nden Antarktika'ya doğru uzanmış bir kamayı andıran Arjantin toprakları, 22°-52° güney enlemleri ile 54°-74° batı boylamları arasında yer alır. Kuzeyden güneye uzunluğu 3.800 km, doğudan batıya en geniş yeri 1.423 km'dir. Güneyinde ve batısında Şili (Şili'yle olan sınırı dünyanın en uzun üçüncü uluslararası sınırıdır), kuzeyinde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğusunda Brezilya ve Uruguay yer alır. Güneydoğuda, Atlas Okyanusuna kıyısı 4.725 km'yi aşar. Batı ve güneybatısı And Dağlarıyla çevrilidir. 1820'den beri üzerinde Arjantin'in hak iddia etmesine ve 1982'de Arjantin ordusunun kısa süreli işgaline uğramasına karşın Britanya'nın denetiminde bulunan Falkland Adaları (Malvinas Adaları), ülkenin en güney ucunun 515 km kuzeydoğusunda yer alır.
Bölgeler
Arjantin iklim ve yüzey şekilleri olarak yedi bölgeye ayrılır;
- Kuzeybatı Arjantin: Jujuy, Salta, Tucumán, Catamarca, La Rioja
- Gran Chaco: Formosa, Chaco, Santiago del Estero
- Mesopotamia: Misiones, Corrientes
- Orta Bölge: Córdoba, Entre Ríos
- Cuyo: San Juan, Mendoza, San Luis
- Pampalar: Santa Fe, La Pampa, Buenos Aires
- Patagonya: Rio Negro, Neuquén, Chubut, Santa Cruz, Tierra del Fuego
Yüzey Şekilleri
Paraná Nehrinin ikiye ayırdığı astropik düzlüklerin, nehrin doğusunda kalan kesimi Mesopotamia olarak bilinir. Bölgenin, Paraná Nehrinin kuzey ve batısında kalan kesimi ise, Gran Chaco'nun (avlanma bölgesi) Arjantin sınırları içindeki bölümünü oluşturur. Pilcomayo, Bermejo ve Dulce nehirlerinin suladığı bu bölge orman ve savanlarla kaplıdır. Buenos Aires'in kuzeyinde Uruguay ve Brezilya ile sınırlanan Mesopotamia bölgesi, küçük tepeler ile bataklık ve yağmur ormanlarından oluşur. Brezilya ile Paraguay arasında bir dil gibi sokulan Misiones eyaleti, astropik ormanlarla kaplı, kumtaşı ve bazalttan oluşan bir platodur. Yörenin en yüksek tepesi 1.029 m ile Victoria'dır.
Paraná Nehrinin batısı ile güneyinde kalan Pampa bölgesinin doğu sınırını, kuzeyde Río de la Plata ile güneyde Colorado Nehri arasında uzanan Atlas Okyanusu kıyıları çizer. Pampa, dünyanın en verimli tarım alanlarından biridir. Kumlu tepeler, verimli çayır alanları ve bataklıklı düzlüklerden oluşan Pampa bölgesi Salado, Carcarañá ve Quinto nehirleri menderesler oluşturarak akar.
Río de la Plata'nın, Arjantin'in dünya ticareti açısından en önemli giriş noktasını oluşturan geniş ağzı, yüksek otlarla örtülü bataklıklarla kaplıdır. Atlas Okyanusunun Buenos Aires'e yakın kıyılarında ise, üzerinde kum tepecikleri bulunan geniş kumsalları yer alır. Güneye, Colorado Nehrine doğru birkaç liman, sayfiye yeri ve köy bulunmasına karşın bu bölgede kıyıya ulaşım zordur.
Colorado Nehrinin güneyindeki toprakların büyük bölümünü içine alan Patagonya bölgesinin çorak bozkırları büyük koyun sürüleri için geniş otlaklar sağlar. Macellan Boğazına kadar uzanan, nehir ve buzullarla aşınmış bu bölgede yükselti en çok 1.000 m'ye ulaşır. Colorado Nehrinden Tierra del Fuego'ya (Ateş Toprakları) kadar inen Patagonya kıyıları, genellikle yarlar biçiminde denize uzanır.
Dünyanın en sarp yükseltilerinden bazıları, Arjantin'in tüm batı sınırını kaplayan Andlar bölgesinde yer alır. And Dağlarının ortalama yüksekliği 5.000-7.000 m arasında değişir. Ülkenin en yüksek noktası, 6.959 m ile Aconcagua Dağıdır. Zengin maden yataklarının bulunduğu bı bölgede, Punalar olarak bilinen, soğuk ve kurak bir çöl bölgesi yer alır. 39. paralelin güneyinde Tierra del Fuego'ya kadar uzanan görece alçak Patagonya Andları'nın yamaçları ise ormanlarla kaplıdır. Patagonya Andları çaprazlamasına vadiler, göller ve çayır alanları ile parçalanmıştır. Buzulların ve volkanik hareketlerin biçimlendirdiği oluşumlar yöreye egemendir. Andlar bölgesinde yer alan, jeolojik bakımından hareketli San Juan eyaletinde 1944 ve 1977'de iki büyük deprem olmuştur.
Akarsular ve Göller
Arjantin'in en büyük nehir havzasını, üçte ikisi Uruguay, Brezilya, Paraguay ve Bolivya topraklarında kalan ve yaklaşık 5.000.000 km²'lik bir alanı akaçlayan Río de la Plata oluşturur. Nehrin en önemli kolları, Paraná, Uruguay, Iguazú (Iguaçu), Pilcomayo, Paraguay, Carcarañá, Bermejo ve Salado'dur. Güney'deki Patagonya nehirleri, And Dağlarından çıkarak Atlas Okyanusuna ulaşır. Colorado (960 km), Negro (636 km) ve Chubut (810 km) nehirleri üzerinde sulama amaçlı barajlar bulunur. Pampa bölgesindeki Chiquita Gölü havzasını Dulce, Primero ve Segundo nehirleri sular. And Dağlarındna doğan Desaguadero Nehri ile kollarından, hem sulamada, hem hidroelektrik enerji üretiminde yararlanılır. And Dağlarından doğan bazı küçük akarsular ise, batıya yönelerek Şili topraklarından Büyük Okyanusa dökülür.
Arjantin'in Gölleri İsmi Eyalet Yüzey
(km²)Notlar Mar Chiquita Córdoba ve Santiago del Estero 6000 km² - Argentino Gölü Santa Cruz 1466 km² - Viedma Gölü Santa Cruz 1088 km² - Buenos Aires/General Carrera Gölü Santa Cruz 971,8 km² Bir kısmı Şili'ye ait (toplam yüzölçüm 1850 km²). Colhué Huapi Gölü Chubut 810 km² - Llancanelo Gölü Mendoza 650 km² - Nahuel Huapi Gölü Río Negro ve Neuquén 557 km² - Fagnano Gölü Tierra del Fuego 551,3 km² Bir kısmı Şili'ye ait (toplam yüzölçüm 590,3 km²) O'Higgins/San Martín Gölü Santa Cruz 504 km² Bir kısmı Şili'ye ait (toplam yüzölçüm 1058 km²) Cardiel Gölü Santa Cruz 458 km² - Musters Gölü Chubut 434 km² - Cochrane/Pueyrredón Gölü Santa Cruz 145 km² Bir kısmı Şili'ye ait (320 km²) Strobel Gölü Santa Cruz 120 km² - Huechulaufquen Gölü Neuquén 84 km² - Fontana Gölü Chubut 79 km² - Traful Gölü Neuquén 70 km² -
İklim
Arjantin, hemen bütünüyle güney yarıkürenin ılıman iklim kuşağında yer alır. Ülkenin kuzeydoğusunda nemli ve astropik iklim egemendir. Pampa bölgesinde iklim, enlem derecesinde ve dağlarla okyanusa olan yakınlığına göre değişiklik gösterir. Güney bölgeleri genel olarak daha soğuktur. En güneydeki Tierra del Fuego'da mayıs-ağustos ayları sıcaklık ortalaması 2 °C iken, ocak-şubat ayları ortalaması 9 °C'dir. Kuzeydeki Chaco yöresinde ise aynı aylarda sıcaklık ortalaması sırasıyla 18 °C ile 28 °C'dir. En çok yağış alan yöre, Uruguay ve Paraná nehirleri arasındaki Mesopotamia'dır. Tierra del Fuego'nun güney ucunda ve Patangonya Andları'nın büyük bölümünde de bol yağış görülür. Buenos Aires eyaletinin yer aldığı nemli Pampa bölgesinde yıllık yağış, doğuda 990 mm'den Andlar'a yakın yörelerde 510 mm'ye kadar değişir. Gene de Arjantin topraklarının büyük bölümü kıraş ya da yarı-kıraçtır.
Bitki Örtüsü
Arjantin'de orman varlığı azdır. Ülkenin büyük bölümü, çayırlar ve dikenli çalılıklarla kaplıdır. Ülkenin Patagonya'nın kuzeyinde kalan batı yarısı, ağaçsılardan ve az çok dikenli, az yapraklı küçük ağaçsılardan oluşan seyrek bir bitki topluluğuyla (monte adıyla bilinen bodur ve odunsu bitkiler) örtülüdür. Patagonya çakılları arasında az miktarda çalılık ve bazı buğdaygiller tutunmuştur. Doğal halinde yüksek otlardan oluşan uçsuz bucaksız bir çayır ve kötü bir otlak olan Pampa, Avrupa'dan yeni ot türlerinin getirilmesiyle ve üçgül ile yoncanın yaygınlaşmasıyla değiştirilmiştir. Ağaç da dikilmiştir, ama gerçek ormanlar Güney Andlar'daki göller yönetim bölgesinde (arokarya ormanları) ve Macellan Boğazı dolaylarında (kayın ormanları) yer alır. Kuzeyde büyük tropikal orman, iki yerde Arjantin'e sokulur: Misiones'te ve Tucumán Andları'nın doğu yamaçlarında Orta Chaco'da, sert keresteli, kabukları tanen bakımdan zengin türlerin ağır bastığı bir orman (quebrachos) yer alır.
Hayvan Varlığı
Kuzeyde tapir, jaguar, domuz, maymun, yılan türleri, timsah ve geyik yaşar. Ilıman Pampa yöresinde yerli türlerin yanında Avrupa'dan getirilen bitki ve hayvan türlerine de rastlanır. Pampa'da vaşak, puma, sansar, sürüngen türleri, geyik, kartal, yabandomuzu ve devekuşu yaşar. Güneydeki fundalık ve çayırlık Patagonya düzlüklerinde ise guanako (lamaların atası sayılan deve benzeri bir hayvan) ve değişik kuş türleri görülür. Güney Andlar'ın yaprakdöken ağaçlardan oluşan ormanlarında, hem dışarıdan getirilen, hem de yerli geyik türleri, yaban domuzu, puma ve vaşak bulunur. Andlar'ın dikenli fundalıklarla kaplı soğuk ve kurak yörelerinde ise guanako, vikunya, lama ve alpakanın yanı sıra puma, tilki, kartal, akbaba ve çinçilla türlerine rastlanır.
Kaynakça
| |||||||||||||||||
.svg.png)