Bozayı
Bozayı Korunma durumu: Asgari endişe (LR/lc) | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Avrasya bozayısı | ||||||||||||||||
Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Ursus arctos Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Dış bağlantılar | ||||||||||||||||
|
Bozayı (Ursus arctos), ayıgiller (Ursidae) familyasından Türkiye, Kıbrıs, Balkanlar, Sibirya, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika’da yaşayan bir ayı türü. Batı Avrupa’da çok avlanıldığından şimdi ancak Pirene Dağlarında ve İskandinav ülkeleri'nde rastlanır.
Köken bilimi
Batılı dillerde kahverengi ayı olarak bilinen Ursus arctos'a, Türkiye'deki bozayı bireyleri biraz daha açık renk olduğu için "toprak rengi" anlamında[1] bozayı denir.
Morfoloji
Bozayı, yaşayan en büyük etçillerden biridir. Baştan kuyruk sokumuna kadar uzunlukları 1 ile 2,8 m arasında değişiklik gösterir. Kuyrukları 6,5 – 21 cm civarındadır. Omuz hizasında yükseklikleri 0,9 - 1,5 m arasındadır. Arka ayakları üzerinde oturduklarında boyları 2,43 m olabilir. Ağırlıkları 80 – 600 kg arasında değişim gösterebilir. Ortalama bir erkek, yine ortalama bir dişiden 8 - 10 % daha büyük olabilir. Ursus arctos türünün en büyük bireyleri Alaska’nın güney kesimlerinde ve çevre adalarda yaşarlar. Bu bölgelerde erkekler 389, dişiler ise 207 kg olabildiği gibi, 780 kg ağırlığa erişebilen devasa ayılar da bulunur. Alaska bozayısı (Kodiak - Ursus arctos middendorffi) en büyük bozayı alt türüdür. Ağırlıkları bazın kesimlere doğru hızla düşebilmektedir. Güneybatı Yukon’da bireyler ortalama 140 kg’dır. Kürkleri genellikle koyu kahverengidir. Fakat krem renginden hemen hemen siyaha kadar geniş bir renk yelpazesine sahip olabilir. Türkiye’de genelde “Bozayı” adıyla anılır. Sebebi Türkiye’deki ayıların renginin boza, yani kahverengi ve grinin karışımına yakın olmasıdır. Bireyler Rocky Dağları’nda sırtları boyunca daha uzun kürke sahiptirler. Dağların buzlu eteklerinde yaşayan ayılar, kırlaşmış (grizzly) bir renge sahiptirler. “Grizzly” adı buradan gelmektedir. Bozayılar son derece güçlüdürler ve büyük bir dayanıklılığa sahiptirler. Bir sığırı tek bir darbede öldürebilirler. Bir at kadar hızlı koşabilir, Olimpik bir yüzücü kadar iyi yüzebilir, bir Kanada geyiğini yokuş yukarıya sürükleyebilirler.
Kuzey Amerika bozayısı
Kuzey Amerika bozayısı (Ursus arctos horribilis) (İng: grizzly), bozayının bir alt türüdür.[2] Ayrıca grizli, korkunç ayı, gümüşuçlu ya da gri ayı olarak da bilinir. Başta Kayalık Dağlar olmak üzere Kuzey Amerika'nın dağlık bölgelerinde yaşarlar. İnsana karşı en saldırgan ayı alt türüdür.[3] Özellikle yavrulu dişiler oldukça saldırgan olurlar.[2]
Kuzey Amerika bozayıları, omuzları ve alnı çıkıntı yapan, oldukça iri yapılı hayvanlardır. Vücutları içbükey bir yapıdadır. Kürkleri kahverengi ile sarımsı bej arasında değişir. Tüylerinin uçları gümüş renklidir. "Gümüşuçlu" ya da "grizli" (Eski Fransızca: gris 'gri') adları buradan kaynaklanır. Yetişkin erkek grizlilerin boyu bazen 2,5 metreye, ağırlıkları 410 kg'a ulaşır. Koşarken hızları saate 48 km'ye varır. Gözleri iyi görmez.[2]
Türkiye'de
Türkiye'de insanlar tarafından evcilleştirilmiş ya da avcılar tarafından yaralanmış bozayılar, Bursa Karacabey'de bulunan Doğal Hayatı Koruma Derneği ve Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Orman Bakanlığı'na ait Ovakorusu Ayı Barınağı'nda uzman veterinerler gözetiminde rehabilite edilerek, başta Uludağ Milli Parkı olmak üzere çeşitli bölgelerde ait oldukları vahşi doğaya bırakılmaktadırlar.
Alt türler
- Ursus arctos arctos, Avrasya bozayısı
- Ursus arctos beringianus, Kamçatka bozayısı
- Ursus arctos californicus, Kaliforniya altın ayısı
- Ursus arctos crowtheri, Atlas bozayısı
- Ursus arctos gobiensis, Gobi bozayısı
- Ursus arctos horribilis, Kuzey Amerika bozayısı
- Ursus arctos isabellinus, Himalaya bozayısı
- Ursus arctos marsicanus, Marsika bozayısı
- Ursus arctos middendorffi, Alaska bozayısı
- Ursus arctos nelsoni, Meksika bozayısı
- Ursus arctos pruinosus, Mavi Ayı
- Ursus arctos syriacus, Suriye bozayısı
- Ursus arctos yesoensis, Hokkaido bozayısı
Kaynaklar
- ↑ "' 'boz." Güncel Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu. Erişim: 14 Aralık 2008.
- 1 2 3 "bear Bozayı." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
- ↑ Richard H. Yahner (2004), Why are grizzly bears more aggressive than our black bears?