Cavid Bey
| Mehmed Cavit Bey | |
|---|---|
|
Mehmet Cavit Bey | |
| Doğum |
1875 Selanik, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm |
26 Ağustos 1926 Ankara, Türkiye |
| Eğitim | Mekteb-i Mülkiye |
| Meslek | Siyasetçi, yazar, yayımcı |
Mehmed Cavid Bey (Osmanlıca: محمد جاويد بك; d. 1875, Selanik - 26 Ağustos 1926, Ankara), İttihat ve Terakki liderlerinden, II. Meşrutiyet döneminde Maliye Nazırlığı yapmış Osmanlı siyasetçi.
Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk liberal iktisatçılardan biri olan Mehmed Cavid Bey, Cumhuriyet döneminde Atatürk'e suikast girişiminin planlayıcısı olma suçlamasıyla karşılaştı ve idam edildi. Dil eleştirmeni ve çevirmen Şiar Yalçın’ın babasıdır.
Yaşamı
1875 yılında Selanik’te dünyaya geldi. Babası, Selanikli bir tüccar olan Naim Bey, annesi Pakize Hanım’dır. Çiftin üç erkek çocuğunun en büyüğüdür (diğerleri Mustafa Şefkati, İsmail Kazım).
İstanbul’da Mülkiye’de eğitim gördü. Selanik’e döndükten sonra Jöntürk hareketine katıldı. Feyziye Mektepleri'nde müdürlük ve öğretmenlik yaptı. 1908-1911 yıllarında İstanbul'da liberal düşünceyi savunan ve on beş günde bir yayımlanan Ulûm- ı İktisâdiye ve İçtimâiye Mecmuası’nı Rıza Tevfik ve Ahmet Şuayip ile birlikte çıkardı.[1]
II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Çanakkale ve Selanik milletvekili olarak İstanbul’daki mecliste yer aldı; 31 Mart Vakasından sonra sadrazam Ahmet Tevfik Paşa tarafından maliye bakanlığı görevine getirildi. İttihat ve Terakki yönetimi sırasında çeşitli defalar bu göreve getirilip ayrıldı. Osmanlı maliyesini modernleştirdi.[2] Kapütülasyonların kaldırılması için büyük mücadele verdi. Türk işadamı sınıfının doğması için uğraştı. İktisadi liberalizme inanmış olan Cavit Bey’in 1917 yılı bütçe konuşması ünlüdür:
“Biz millliyetperveriz. İstemeyiz ki memleketimizde yapılacak bütün teşebbüsler ecnebiler tarafından yapılsın ve misafir olalım. Hayır!...”
Ülkenin I. Dünya Savaşı’na girmesine[3] ve Ermeni tehcirine karşı çıktı. 1917’de bir devlet bankası haline getirilmesi planlanan İtibar-ı Milli Bankası’nın (Crédit National Ottoman) kurucuları arasında yer aldı. Bu girişim, "iktisadi cihad" olarak tanımlanıyordu. Savaştan yenik çıkıldığı için bu proje gerçekleşmedi. Mondros Müterekesi’nin imzalanmasından sonra Ahmet İzzet Paşa kabinesi ile birlikte istifa etti. Daha sonra kurulan hükümetlerde yer almadı.
Savaştan sonra Cavit Bey, işgal devletleri tarafından kurulan Âliye Divan-ı Harb-i Örfi adlı mahkemede yargılandı. Gıyabında 15 yıl kürek cezasına mahkum edilince İsviçre’ye gitti[4] Şubat 1921’de toplanan Londra Konferansı’nda Ankara’nın temsilcisi Bekir Sami Bey’e eşlik ettikten sonra temmuz 1922’de Türkiye’ye döndü.
Osmanlı Saltanatı’nın kaldırılmasından sonra sürgüne gönderilen Şehzade Burhaneddin’in eski eşi Aliye Nazlı Hanım ile 1921’de evlendi. Bu evlilikten oğlu Osman Şiar (Yalçın) dünyaya geldi (1924).
Lozan Barış Antlaşması'nı imzalayan Türkiye delegasyonunda üye olarak bulun bulunan Cavit Bey, Cumhuriyet rejimi sırasında yönetime muhalif bir tutum takındı. İzmir Suikastı hadisesi sonrasında suikast girişiminin bir parçası olmakla suçlandı. Kendisini yargılayan İstiklâl Mahkemesi hakimleri savunmasını suçsuzluğunu ispatlayıcı nitelikte bulmadı ve 26 Ağustos 1926 günü Cebeci'deki Umumi Hapishane'de Doktor Nâzım Bey, Yenibahçeli Nail Bey ve Hilmi Bey ile birlikte idam edildi. Bu isimlerin cenazeleri hapishanenin avlusuna gömüldü.[5]
Suikast girişimi nedeniyle tutuklu bulunduğu sırada eşine çıktıktan sonra okuması için yazdığı mektuplar “Zindandan Mektuplar” adıyla, iki yaşındaki oğlu için yazdıkları ise “Şiar’a Mektuplar” adıyla yayımlandı. Oğlu Osman Şiar’ı, arkadaşı Hüseyin Cahit Bey yetiştirdi. Mezarının yeri uzun süre gizli kaldı. Kayıp mezarı 1950'lerde, eşi Aliye Hanım ve dönemin Cumhurbaşkanı Celâl Bayar'ın girişimleriyle bulunarak Cebeci Asri Mezarlığı'na nakledildi.[5] Cavit Bey Sabetayist idi.[6][7][8]
Hakkında Yazılanlar
- “Fırtınalı Günlerin Ünlü Maliye Nazırı Cavid Bey”, Nazmi Eroğlu, Bir Harf Yayınları, 2009
- İttihat ve Terakki Cemiyeti, kuruluşunda İtalyan Birliği’ni gerçekleştiren İtalyan Masonluğu'nun etkisinde, “Özgürlük-Eşitlik-Kardeşlik” ilkelerini kabul ederek istibdata karşı mücadele verdi. İttihat ve Terakki özellikle Selanik’te bulunan İtalyan,İspanyol ve Fransız Locaları'nda toplandılar. Talat Paşa , Cavit Bey , Doktor Nazım, Bahattin Manastırlı, Emanuel Karaso gibi ünlü İttihatçılar, Selanik’te Macedonia Risorta Locası'nın üyesiydi.
Kaynakça
- ↑ Doç. Dr. İsmail Doğan, Sosyolojik Düşüncenin Osmanlı’daki Kaynakları: “Ulûm- ı İktisâdiye ve İçtimâiye Mecmuası” Örneği, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi Cilt 32, Sayı 1, 1999
- ↑ Taha Akyol, Cavit Bey’in İdamı, Milliyet Gazetesi, 25.10.2010
- ↑ Taha Akyol, Vatanperver mi, Vatan Haini mi, Milliyet Gazetesi, 11.02.2009
- ↑ Ayşe Hür, Sarı Paşa, Kara Çete ve Kurt Kanunu, Taraf Gazetesi, 29.06.2008
- 1 2 Savran, Gülten Savaşal (2006). "1926 İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri". İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. ss. 81-82. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150602110409/http://www.belgeler.com/blg/plo/1926-zmir-suikasti-ve-istiklal-mahkemeleri.
- ↑ Ilgaz Zorlu, Evet, Ben Selânikliyim: Türkiye Sabetaycılığı, Belge Yayınları, 1999, p. 223.
- ↑ Yusuf Besalel, Osmanlı ve Türk Yahudileri, Gözlem Kitabevi, 1999, p. 210.
- ↑ Rıfat N. Bali, Musa'nın Evlatları, Cumhuriyet'in Yurttaşları, İletişim Yayınları, 2001, p. 54.
| ||||||