Kuaterner

Kuaterner (Dördüncü Zaman), jeolojide yaklaşık son 2,588 ± 0,005 milyon yıllık dönemi kapsayan, Uluslararası Stratigrafi Komisyonu (ICS)'nin kabul ettiği jeolojik zaman cetveline göre tanımlanmış Senozoik Zaman'ın sonuncu bölümüdür.[1] Neojen Çağ'ın sonu milyon seneden günümüze kadar devam eder.[1] Gayriresmî "Geç Kuaterner" kavramı, son 0,5–1,0 milyon seneyi kapsar.[2]

Kuaterner'in ilk dönemi olan Pleistosen'de büyük ölçüde astronomik etkilere bağlı olarak yüzden fazla sıcak ve soğuk devir yaşanmıştır. Yüksek genlikli ve düşük frekanslı sıcak ve soğuk devirler, Orta Pleistosen başlarından itibaren yaşanmaya başlandı. Bundan dolayı başlıca büyük buzul ve buzul arası devirler, Orta ve Geç Pleistosen'dedir. Yaklaşık 11.700 yıl önce başlayan Holosen ise halen içinde bulunduğumuz devirdir.

Kuaterner, tipik olarak Milankoviç döngüsü ve ona bağlı iklim ve çevre değişiklilerinden kaynaklanan kıtasal buzun periyodik şekilde büyüyüp küçülmesiyle tanımlanır.[3][4]

Araştırma tarihi

Kuaterner ("dördüncü") periyot, ilk defa Giovanni Arduino tarafından 1759'da Kuzey İtalya'daki Po Nehri'ndeki alüvyal tortulanmaları açıklamak için teklif edilmiştir. 1829'da Jules Desnoyers, Fransa'daki Sen Havzası'nda bulunan ve Tersiyer Periyodu kayaçlarından bariz şekilde daha genç görünen tortulanmalar için bu kavramı kullandı.

Kuaterner Çağı, Neojen Çağ'ın izler ve bugüne kadar devam eder. Bu zaman içinde Pleistosen buzullaşmaları ve günümüzdeki Holosen adı verilen interglasiyel periyot da bulunmaktadır.

Böylece Kuaterner, Kuzey Yarıküre'de buzullanmanın başladığı zaman olup takrîben 2,6 milyon sene evvel başlar. 2009'dan önce Pleistosen, 1,805 milyon sene öncesinden günümüze kadarki zaman olarak tanımlanırdı. Yani bugünün Pleistosen tanımı, 2009 öncesi Pliyosen'in bir kısmını da içine alır.

Kuaterner Sisteminin bölümleri
System/
Periyod		 Seriler/
Epok 		Aşama /
Yaş		 Yaş (Ma)
Kuaterner Holosen 0.0117–0
Pleistosen Tarantian 0.126–0.0117
İonyan 0.781–0.126
Kalabriyan 1,80–0,781
Gelasiyan 2,58–1,80
Neojen Pliyosen Piacenza daha eski
Avrupa ve Kuzey Amerika'da Holosen, Blytt–Sernander zaman cetveline göre Boreal öncesi, Boreal, Atlantik, Alt Boreal ve Alt Atlantik dönemlerine ayrılır. Üst veya Geç Pleistosen için birçok bölgesel alt bölümlemeler mevcuttur; genellikle bu bölümler yöresel soğuk (buzul) ve sıcak (interglasiyel) dönemlerdir. Son Buzul Dönemi, soğuk Genç Driyas alt bölümüyle biter.

Böylece öne sürülen Pleistosen'in 1,805 milyon sene öncesindeki başlangıcı, önemli buzullaşmaların oluşmasından çok sonraya kalıyordu. ICS, bu problem üzerine Kuaterner teriminin kullanımını tamamen kaldırmayı önerdiyse de Uluslararası Kuaterner Araştırmaları Birliği (İng. International Union for Quaternary Research (INQUA)), bunun kabul edilemez olduğunu ileri sürdü.

2009'da Kuaterner'i Senozoik Zaman'ın en genç periyodu yapmaya karar verildi ve tabanı 2,588 milyon sene öncesine kaydırılarak daha önce Neojen ve Pliyosen Çağ'a ait olarak görülen Gelasiyan bölümü de dahil Kuaterner'e dahil edildi.[5]

Antroposen, insanın Endüstri Devrimi'yle başlayan küresel çevreye etkilerini içeren ve takriben 200 sene önce başlayan üçüncü bir devir olarak teklif edildi.[6] Antroposen, ICS tarafından resmen tespit edilmemiş olmasına rağmen bir çalışma grubu, 2016'da yeni bir epok ya da alt periyot oluşturmayı hedeflemektedir.[7]

Jeolojisi

Kuaterner Periyodu'nun 2,6 milyon yılı, insanların artık fark edilebilir olduğu zamandır. Bu kısa devirde levha hareketleriyle pek az değişiklik olmuştur.

Kuarterner Periyodu'na ait jeolojik kayıtlar, daha önceki devirlere kıyasla daha büyük detayla muhafaza edilmişlerdir.

Bu periyottaki ana coğrafî değişiklikler, buzul devirlerde Boğaz'ın ve Skagerrak'ın ortaya çıkmasıyla Karadeniz ve Baltık Denizi'nin sırasıyla tatlı suya dönüşmesi ve yükselen deniz seviyesiyle tekrar suyun basmasıyla tuzlu su olması; Manş Denizi'nin periyodik olarak dolmasıyla Britanya ile Avrupa karası arasında bağlantı meydana gelmesi; Bering Boğazı'nın periyodik olarak kapanmasıyla Asya ve Kuzey Amerika arasında bir bağlantının meydana gelmesi ve yine Kuzeybatı Amerika'da scabland'lerin buzul sularıyla periyodik olarak su baskınlarına uğramasıdır.

Hudson Körfezi'nin şimdiki uzantıları, Büyük Göller ve Kuzey Amerika'nın diğer önemli gölleri, Kanada Kalkanı'nın son buzul çağdan beri kendini yeniden düzenlemesinin sonucudur; farklı sahiller, Kuaterner boyunca görülmüştür.

İklim

Kuaterner iklimi, periyodik olarak buzulların kutuplardan ±40° enleme kadar hareket ettirdi. Pleistosen Dönem'in sonunda büyük hayvanların nesli kuzey bölgelerde hatırı sayılır derecede tükendi. There was a major extinction of large mammals in Northern areas at the end of the Pleistocene Epoch. Bütün Dünya'da kılıç dişli kedi, mamut, mastodon ve gliptodonlar yok oldu. At, deve ve Amerika çitası gibi cinslerin nesli Kuzey Amerika'da tükendi.

Kuaterner buzullaşmaları

Schimper'in 1839'da kullandığı ve 2,58 milyon sene evvel başlayıp günümüze kadar devam edegelen Kuaterner Buzul Çağı döneminde buzullaşma tekrar tekrar görüldü.

Son buzul periyodu

Dünya'nın Son Buzul Maksimumu'ndaki görünümünün bir sanatçı tarafından resmedilmiş şekli

1821'de bir İsviçreli mühendis olan Ignaz Venetz bir makale yayınlayarak bu makalede Alplerden hatırı sayılır uzaklıkta bir buzulun geçiş izlerinin bulunduğunu öne sürdü. Önceleri Louis Agassiz adlı başka bir İsviçreli bilim insanınca tartışılan bu görüş, bu fikrin yanlışlığını gösterleye alışırken doğruluğunu ispat etmesiyle sonuçlandı. Bir sene sonra Agassiz, geniş tabanlı etkileri olan büyük bir buzul çağının önceden geçmiş olduğu hipotezini ileri sürdü. Bu fikir, Agassiz'in uluslararası şöhrete sahip olmasına ve Buzul Teorisi'nin kabul edilmesine sebebiyet verdi.

Zamanla ve jeolojinin hassaslaşmasıyla birkaç buzul büyüme ve geriye çekilme döneminin olduğu gösterildi; Dünya'nın eski sıcaklığının bugünden çok farklı olduğu anlaşıldı. Bilhassa Milutin Milankoviç'in keşfettiği Milankoviç döngüsü, Dünya'ya gelen Güneş ışımasının iklimi kontrol eden ana faktörlerden olduğu esasına dayanır.

Bu zaman zarfında hatırı sayılır buzul büyüme ve çekilmeleri, Kuzey Amerika ve Avrupa'nın büyük kısmı ve Güney Amerika ile Asya'nın bâzı bölümleriyle bütün Antarktika'da tespit edildi. Büyük Göller meydana geldi ve büyük memeli hayvanlar yayıldı. Memelilerin buzul devri 11.700 sene evvel bitince nesli tükendi. Modern insan 190.000 senede gelişti (kaynak: Leakey). Kuaterner periyodunda memeliler, çiçekli bitkiler ve böcekler karara yayıldı.

Kaynaklar

  1. 1 2 Cohen, K.M.; Finney, S.C.; Gibbard, P.L.; Fan, J.-X.. "International Chronostratigraphic Chart 2013". ICS. 12 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160112052103/http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2013-01.pdf. Erişim tarihi: 15 June 2014.
  2. ↑ Earthquake Glossary - Late Quaternary U.S. Geological Survey
  3. ↑ Denton, G.H.; Anderson, R.F.; Toggweiler, J.R.; Edwards, R.L.; Schaefer, J.M.; Putnam, A.E. (2010). "The Last Glacial Termination". Science 328: 1652–1656. DOI:10.1126/science.1184119.
  4. ↑ Lowe, J.J.; Walker, M.J.C. (1997). Reconstructing Quaternary Environments. Routledge. ISBN 0582101662.
  5. ↑ See the 2009 version of the ICS geologic time scale
  6. ↑ Zalasiewicz, J.; Williams, M.; Haywood, A.; Ellis, M. (2011). "The Anthropocene: a new epoch of geological time?". Philosophical Transactions of the Royal Society A 369 (1938): 835–841. DOI:10.1098/rsta.2010.0339. PMID 21282149.
  7. ↑ "Working Group on the 'Anthropocene'". 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160204125550/http://quaternary.stratigraphy.org/workinggroups/anthropocene/. Erişim tarihi: 16 June 2014.
Önce gelen Proterozoik Devir 542 myö - Fanerozoik Devir - günümüz
542 myö - Paleozoik - 251 myö 251 myö - Mezozoik - 65 myö 65 myö - Senozoik - günümüz
Kambriyen Ordovisyen Silüryen Devoniyen Karbonifer Permiyen Trias Jura Kretase Paleosen Neojen Kuvaterner
Jeolojik devirler
 
Kambriyen öncesi (4.570 myö - 542 myö)
myö = milyon yıl önce
Hadean
(4.570 myö - 4.000 myö)
-
Arkeyan
(4000 myö - 2500 myö)
Eoarchean (4.000 – 3.600 myö) → Paleoarchean (3.600 – 3.200 myö) → Mesoarchean (3.200 – 2.800 myö) → Neoarchean (2.800 – 2.500 myö)
Proterozoik
(2500 - 542 myö)
Paleoproterozoic (2.500 – 1.600 myö)
Siderian (2.500 – 2.300 myö) → Rhyacian (2.300 – 2.050 myö) → Orosirian (2.050 – 1.800 myö) → Statherian (1.800 – 1.600 myö)
Mesoproterozoic (1.600 – 1.000 myö)
Calymmian (1.6 – 1.4 myö) → Ectasian (1.400 – 1.200 myö) → Stenian (1.200 – 1.000 myö)
Neoproterozoic (1.000 – 542 myö)
Tonian (1.000 – 850 myö) → Cryogenian (850 – 635 myö) → Ediacaran (635 – 542 myö)
 
Fanerozoik Devir (542 myö - günümüz)
myö = milyon yıl önce - byö = bin yıl önce
 
Paleozoik(542 – 251 myö)
Kambriyen (542 - 488.3 myö)
Terreneuvian (542 – 521 myö)
Fortunian (542 – 528 myö) · Age 2* (528 – 521 myö)
Epoch 2* (521 – 510 myö)
Age 3* (521 – 515 myö) · Age 4* (515 – 510 myö)
Epoch 3* (510 – 499 myö)
Age 5* (510 – 506.5 myö) · Drumian (506.5 – 503 myö) · Guzhangian (503 – 499 myö)
Furongian (499 – 488.3 myö)
Paibian (499 – 496 myö) · Age 9* (496 – 492 myö) · Age 10* (492 – 488.3 myö)
Ordovisyen (488.3 – 443.7 myö)
Erken Ordovisiyen (488,3-471,8 myö)
Tremadocian (488,3-478,6 myö) · Floian (478,6-471,8 myö)
Orta Ordovisiyen (471,8-460,9 myö)
Dapingian (471,8-468,1 myö) · Dariviliyen (468,1-460,9 myö)
Geç Ordovisiyen (460,9-443,7 myö)
Sandbian (460,9-455,8 myö) · Katian (455,8-445,6 myö) · Hirnantian (445,6-443,7 myö)
Silüryen (443.7 – 416 myö)
Llandovery (443,7-428,2 myö)
Rhuddanian (443,7-439 myö) · Aeroniyen (439-436 myö) · Telychian (436-428,2 myö)
Wenlock (428,2-422,9 myö)
Sheinwoodian (428,2-426,2 myö) · Homeriyen (426,2-422,9 myö)
Ludlow (422,9-418,7 myö)
Gorstiyen (422,9-421,3 myö) · Ludfordian (421,3-418,7 myö)
Pridoli (418,7-416 myö)
-
Devoniyen (416 – 359.2 myö)
Erken Devoniyen (416-397,5 myö)
Lochkovian (416-411,2 myö) · Pragian (411,2-407 myö) · Emsiyen (407-397,5 myö)
Orta Devoniyen (397,5-385,3 myö)
Ayfeliyen (397,5-391,8 myö) · Eyfeliyen (391,8-385,3 myö)
Geç Devoniyen (385,3-359,2 myö)
Frasniyen (385,3-374,5 myö) · Fameniyen (374,5-359,2 myö)
Karbonifer (359.2 – 299 myö)
Mississippian (359.2 – 318.1 myö)
Tournaisian / Early Mississippian (359.2 – 345.3 myö) · Viséan / Middle Mississippian (345.3 – 328.3 myö) · Serpukhovian / Late Mississippian (328.3 – 318.1 myö)
Pennsylvanian (318.1 – 299 myö)
Bashkirian / Early Pennsylvanian (318.1 – 311.7 myö) · Moscovian / Middle Pennsylvanian (311.7 – 307.2 myö) · Late Pennsylvanian (307.2 – 299 myö): Kasimovian (307.2 – 303.4 myö) · Gzhelian (303.4 – 299 myö)
Permiyen (299 – 251 myö)
Cisuralian (299-270,6 myö)
Asselian (299-294,6 myö) · Sakmarian (294,6-284,4 myö) · Artinskiyen (284,4-275,6 myö) · Kuguriyen (275,6-270,6 myö)
Guadalupiyen (270,6-260,4 myö)
Roadian (270,6-268 myö) · Wordian (268-265,8 myö) · Capitanian (265,8-260,4 myö)
Lopingian (260,4-251 myö)
Wuchiapingian (260,4-253,8 myö) · Changhsingian (253,8-251 myö)
 
Mezozoik (251 – 65.5 myö)
Trias (251 – 199.6 myö)
Erken Triyas (251-245,9 myö)
Induan (251-249,5 myö) · Olenekian (249,5-245,9 myö)
Orta Triyas (245,9-228,7 myö)
Anisiyen (245,9-237 myö) · Ladiniyen (237-228,7 myö)
Geç Triyas (228,7-199,6 myö)
Karniyen (228,7-216,5 myö) · Noriyen (216,5-203,6 myö) · Resiyen (203,6-199,6 myö)
Jura (199.6 – 145.5 myö)
Erken Jura (199,6-175,6 myö)
Hetangiyen (199,6-196,5 myö) · Sinemuriyen'e (196,5-189,6 myö) · Pliyensbahiyen (189,6-183 myö) · Toarcian (183-175,6 myö)
Orta Jura (175,6-161,2 myö)
Aaleniyen (175,6-171,6 myö) · Bajosiyen (171,6-167,7 myö) · Batoniyen (167,7-164,7 myö) · Kalloviyen (164,7-161,2 myö)
Geç Jura (161,2-145,5 myö)
Oksfordiyen (161,2-155,6 myö) · Kimmericiyen (155,6-150,8 myö) · Titoniyen (150,8-145,5 myö)
Kretase (145.5 – 65.5 myö)
Erken Kretase (145,5-99,6 myö)
Berriasian (145,5-140,2 myö) · Valanjiniyen (140,2-133,9 myö) · Hoteriviyen (133,9-130 myö) · Barremiyen (130-125 myö) · Apsiyen (125-112 myö) · Albiyen (112-99,6 myö)
Geç Kretase (99,6-65,5 myö)
Senomaniyen (99,6-93,6 myö) · Turoniyen (93,6-88,6 myö) · Koniasiyen (88,6-85,8 myö) · Santoniyen (85,8-83,5 myö) · Kampaniyen (83,5-70,6 myö) · Maastrihtiyen (70,6-65,5 myö)
 
Senozoik (65.5 – 0 myö)
Paleojen(65.5 – 23.03 myö)
Paleosen (65,5 - 55,8 myö)
Danian (65.5 – 61.1 myö) · Selandian (61.1 – 58.7 myö) · Thanetian (58.7 – 55.8 myö)
Eosen (55,8 - 33,9 myö)
Ypresian (55.8 – 48.6 myö) · Lutetian (48.6 – 40.4 myö) · Bartonian (40.4 – 37.2 myö) · Priabonian (37.2 – 33.9 myö)
Oligosen (33,9 - 23,03 myö)
Rupelian (33.9 – 28.4 myö) · Chattian (28.4 – 23.03 myö)
Neojen(23.03 – 2,588 myö)
Miyosen (23,03 - 5,332 myö)
Aquitanian (23.03 – 20.43 myö) · Burdigalian (20.43 – 15.97 myö) · Langhian (15.97 – 13.82 myö) · Serravallian (13.82 – 11.608 myö) · Tortonian (11.608 – 7.246 myö) · Messinian (7.246 – 5.332 myö)
Pliyosen (5,332 - 2,588 myö)
Piacenzian (5.332 – 3.6 myö) · Zanclean (3.6 – 2.588 myö)
Kuvaterner(2.588 – 0 myö)
Pleistosen (Buzul Çağı)
(2.588 myö - 11,4 byö)
Gelasian (2.588 – 1.806 myö) · Calabrian (1.806 myö – 781 byö) · Middle Pleistocene / Ionian (781 – 126 byö) · Late Pleistocene / Tarantian (126 – 11.4 kya): Oldest Dryas* (18 – 14.67 byö) · Bølling* (14.67 – 14 byö) · Older Dryas* (14 – 13.7 byö) · Allerød* (13.7 – 12.8 byö) · Younger Dryas* (12.8 – 11.4 byö)
Holosen (11,4 - 0 byö)
Preboreal* (11.4 – 9 byö) · Boreal* (9 – 8 byö) · Atlantic* (8 – 5 byö) · Subboreal* (5 – 2.5 byö) · Subatlantic* (2.5 – 0 byö)
Kaynak: Uluslararası stratigrafik grafiği. Uluslar arası Stratigrafi Komisyonu (İngilizce). 4 Mart 2011 tarihinde alınmıştır.
This article is issued from Vikipedi - version of the 5/18/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.