Düğüm

Başlığın diğer anlamları için Düğüm (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Düğüm; ip vb. doğrusal cisimleri, birbirine tutturmak için kullanılan yöntemdir. Düğüm, bir veya birden fazla ipten, dokumalardan, sicim ve kayışlardan, zincirlerden, hatta birbirine bağlanmış hatlardan meydana gelen dokumalardan meydana gelebilir. Düğümler, bağlama yöntemleri, kullanımları, hikayeleri, kökenleri ve düğüm teorisinin matematiksel gözlemleri nedeniyle çok ilginç nesneler olarak tanınırlar.

Kullanımı

Düğümlerin çok fazla çeşitleri vardır ve her bir düğüm çeşidinin kendine özgü özellikleri ve uygulamaları bulunur. Genellikle ipi elin yerine, ya da elin bir uzantısı gibi kullanmak ve ellerin yapabildiklerini iple daha etkili hale getirmek için kullanılır düğümler; İpi ipe, ya da ipi bir nesneye tutturmak, bazen birçok nesneyi bir arada tutmak, ipi iki nesne arasında gerdirip ya da boş halka oluşturup üçüncü bir nesnenin tutunmasını sağlamak, ipin ucunun saçaklanmasını ya da kayıp gitmesini önlemek gibi kullanımlar ilk akla gelenlerdir. Dekoratif amaçlı düğümler genellikle kendilerini çekici desenler ortaya çıkarabilmek için bağlanır. Insanların düğümlerle ilgili beklentilerinin şaşırtıcı sonuçlarını kullanan eğlence amaçlı düğümler de vardır.

Düğüm seçimi

Doğru düğümü doğru iş için seçebilmek düğüm kullanabilmenin temel şartıdır.

İyi, yani amacına uygun bir düğümden beklenebilenler:

• Kolay ve hızlı (hatta belki tek elle, belki bakmadan ya da zifiri karanlıkta) bağlanabilir.
• İp boyunun çok azını bağlamak için kullanır.
• Kullanım sırasında kendiliğinden kaymaz, çözülmez.
• İpin çekebileceği en yüksek ağırlığı gerektiğinden fazla düşürmez.
• Ağırlık taşırken ipin belli yerlerini zedeleyip zayıflatmaz.
• İş bitince çözmesi kolaydır.

Öğrenme

Öncelikle çocuklukta ilk öğrendiğimiz, alışkanlık edindiğimiz, zaman darlığında ilk aklımıza gelen düğümler vardır. Burada daha karmaşık ya da daha alışılmadık düğümlerin öğrenilmesi sözkonusu edilmektedir.

Düğüm bağlamayı öğrenmek için üretilmiş çok sayıda kitap, video, web sitesi, akıllı telefon ve tablet uygulamaları ve birçok kaynak, insanların düğüme verdikleri değere kanıt olarak gösterilebilir. Bazı insanlar, bir resme veya diyagrama bakarak düğüm oluşturabiliyorken, bazıları için ise öğrenmenin ilk aşamaları gösterebildikleri en iyi başarılardır. Düğüm bağlama yöntemleri genellikle denizciler, izciler, dağcılar, arboristler (ağaç kesiciler), kurtarma uzmanları, balıkçılar ve cerrahlar tarafından geliştirilmiştir. Birkaç basit düğümü bağlamayı öğrendikten sonra, diyagramlar ve fotoğraflar daha kolaylaşır ve öğrenme sürecine devam edilir. Daha fazla düğüm çeşidi öğrenildikten sonra, desenler kendi yapılarıyla ve düğümleme yöntemleriyle daha belirgin hale gelir. Düğüm öğrenmek sabır ve beceri gerektirmektedir.

Bir düğümü tam öğrenmiş olmak demek onun bütün özelliklerini tanıyor, eldeki malzeme ve uygulamaya uygunluğu konusunda fikir sahibi, gözleri kapalı ya da zifiri karanlıkta bağlayabilir demektir.

Uygulamalar

Düğümler birçok endüstriyel alanların, mesleklerin, eğlencelerin, oyunların temel öğeleridir. Kamyoncular, büyük yükleri yüklemek ve taşıyabilmek için düğüme ihtiyaç duyar. Bir doğa araştırmacısı, kaybolduğunda bulunabilmek için toprağa bıraktığı birkaç adet düğümü kullanabilir. Güvenliğe ek olarak, uygun düğümler kanamaları önleyebilir. Turnike vb. düğümler buna örnektir.

adi ilmek düğümü

Düğümler, çeşitli kombinasyonlar uygulanarak kordon ve örgü üretmek için de kullanılabilir. Çoğu konfeksiyonel işlemelerde, yıpranmış kumaşları onarmak için düğümler kullanılmaktadır. Bir tekstil çeşidi olan makrome, özel düğümler, örgüler, kroşeler ve keçeler aracılığıyla oluşturulur. Makrome, zemin işlemeleri, süs amaçlı işlemeler ve dekoratif işlemeler gibi sadece üç boyutlu tekstil yapılarında oluşturulabilir.

Adli Düğüm Analizi

Düğümler konusunda uzman bir kişi, karmaşık bir düğümler yığınının hangi düğümlerden oluştuğu, bağlayanın düğümleri atarken durumu, yaptığı hata ya da alışkanlıklar, boyu, solak olma ihtimali, düğüm atıldıkan beri geçen zaman, birbirinden bağımsız iki düğümü aynı kişinin atmış olma ihtimali gibi birçok bilgiyi tahmin edebilir.

Aletleri

• Biz Ucu çok sivri delici alet. Piyan yaparken ince sicimleri kalın halatların içinden geçirmede işe yarar. Düğüm atarken delmekten daha çok ip aralarına girip bükük sivri ucuyla döngüleri çekerek düğümleri gerdirip sıkıştırmaya yarar.
• Kavela ya da Kaşkaval Ucu sivri, konik yapılı, boynuz, kemik, yekpare ahşap ya da bükülmüş yassı metalden ip ve halatları dar deliklerden geçirirken, ipi dolayıp kuvvetlice çekerken işe yarayan alet. İçi boyuna delik (bükük metalden olanı gibi) olanına İsveç kavelası da denir. Bir başka çeşidi de ipin ucunu arka deliğiyle kavrayıp önden giden, bir çeşit kaba iğne, mekik, mermi, kalem görünümlü yuvarlak kaygan yüzeyli alet.
• Vardamana "El(mana) koruyucu(varda) dikiş eldiveni". İnce dikişlerdeki parmak ucunu koruyan yüzük gibi işe yarar ama itici nokta parmak ucunda değil, başparmağa yakın avuç içindedir. Vardamana aynı zamanda iskele ve merdiven kenarına yerleştirilen halat, halat çıması gibi eli incitmeden tutunulabilen "el koruyucu ip" anlamına da gelir.

Özellikleri

Düğümler, oluşturuldukları maddenin özelliklerine, atıldığı yöntem ve stil bakımından da değişik özellikler gösterir. Her düğüm için sorulabilecek sorular:

• Ne kadar kolay ve hızlı bağlanabilir?
• Solak bir insan nasıl bağlar, veya nasıl bağlamalıdır?
• Sağdan veya soldan üstten veya alttan geçerek bağlama alternatiflerinin etkisi nedir?
• Bağlaması bu düğüme benzeyen, bilmeyenin kolaylıkla yanlış bağlamasına sebep olabilecek başka hangi düğümler vardır? Kritik farklar nelerdir?
• Bağlanmış hali bu düğüme benzeyen, bilmeyene kolaylıkla yanlış algılanma, fazlaca ya da yetersiz güven verilmesine sebep olabilecek başka hangi düğümler vardır? Kritik farklar nelerdir?
• İpin malzemesinin bu düğümün özelliklerine etkisi nedir? Düğüm malzemeye nasıl uydurulur?
• İp boyunun ne kadarını bağlamak için kullanır?
• Kullanım sırasında kendiliğinden kayma, çözülme ihtimali nedir?
• Düğümün kuru, ıslak, yağlı, vb. olmasının kayma, çözülme ihtimaline etkisi nedir?
• İp düğüm yüzünden çekebileceği en yüksek ağırlığı ne kadar kaybeder?
• Düğüm ağırlık taşırken ipin belli yerlerini zedeleyip zayıflatırmı?
• İş bitince çözmesi kolaymıdır?
• Düğümün uluslararası kimliği olan ABOK numarası nedir?
• Düğümün başka adları varmıdır?
• Düğümün diğer düğümlerle akrabalık durumu nedir? Hangi özellikler ortaktır?
• Düğümün kullanılmasının tehlikeli olduğu durumlar varmıdır?
• Aynı amaç için bu düğümden daha güvenle kullanabileceğimiz başka bir düğüm varmıdır?

Kusurları ve telafileri

• Kullanırken kayıp çözülüvermek : Tipik önleyici yöntem kaydıkça kısalan çımayı ip bedenine kısalamayacak şekilde tutturmaktır. Örnek: İzbarço bağı yerine çımasını düğüm içinden ip bedenini takip ettirerek yapılan Yosemite İzbarçosu. Bir başka yöntem de kaygan malzemenin sürtünme ile tutunmasını arttırmak için daha fazla sayıda sarmallar kullanmaktır. Örnek: Sancak bağı yerine ip bedenini bir yerine iki sarmalla tutan Çifte sancak bağı.
• Yük binince şekil değiştirmek : Bu genellikle yanlış düğüm seçilmiş demektir, telafisi daha uygun bir düğüm seçmektir. Buna en tipik örnek Camadan düğümü'nün ip ekleme de kullanılmasıdır. Zeppelin bağı ya da Balıkçı bağı daha uygundur.
• Yük binince sıkışıvermek : Bu genellikle yanlış düğüm seçilmiş demektir, telafisi daha uygun bir düğüm seçmek ya da aynı düğümün foralı çeşidini kullanmaktır.
• İpi zayıflatmak : Zorlandığında ip genellikle düğüm olan yerden kırılır/kopar. Bu genellikle en az sürtünme korunması olan ve ipin en kısa yarı çapla büküldüğü noktada olur. Telafisi bu faktörlerin daha az olduğu bir başka düğüm seçmektir. Örnek: Balıkçı bağı yerine ip bedenini bir yerine iki sarmalla tutan Çifte balıkçı bağı.
• İpi ya da tuttuğu nesneyi zedelemek : Zorlanma, kopmaya varmasa da, kalıcı ve istenilmeyen değişikliklere sebep olabilir. Telafisi zorlama noktasındaki kuvveti sürtünmeyle azaltacak ya da bölecek paylaştıracak şekilde daha fazla sayıda sarmallar kullanmaktır. Örnek: Sıkıştırma bağı yerine nesneyi veya ip bedenini bir yerine iki sarmalla tutan Çifte Sıkıştırma bağı.

Bileşenleri

Düğüm Bileşenleri

• Açık Düğüm Başlangıcı (Beden, Ana ip : Yük taşıyacak taraf)
• Açık Düğüm Sonu (Çıma)
• Dirsek (Doblin)
• Döngü
• Fora (Çözme kolaylığı için düğümden uç yerine uca yakın dirsek çıkarılması)
• Kroz (Kesişme : Örneğin döngü ve rodada ipin kendi üstünden geçtiği nokta)
• Roda (Halka, Kasa : dirsek kollarının birbiri etrafında dolanması)
• Sarmal (Volta : ipin başka bir nesne, ya da boşluk etrafında dolanması)
• Suga (İlmek : Başlangıcın düğüm halkasının içinden geçirilip çekince sardığını sıkıştırır olması)

A: Sarmal
B: Tam Sarmal
C: Çift Tam Sarmal

Düğüm Kimliği

ABOK 1963–1979 baskısı

Bazı düğümlerin birden fazla adı olabilir. Aynı ad kullanıldığında o düğümün birden fazla çeşidi anlaşılabilir. Hangi düğümden bahsedildiğinin kesin olarak anlaşılabilmesi için bitki ve hayvanlara verilen latince isimler düzeni gibi bir düzene gerek duyulmuştur. Bu iş için yerleşmiş uluslararası gelenek Clifford W. Ashley tarafından yazılıp resimlenmiş ve ilk basımı 1944 gerçekleşmiş olan "The Ashley book of knots" isimli düğümler kitabında o düğüme verilmiş olan numarasının verilmesidir.^[1] Bir düğümün adı verilirken genellikle parantez içinde kitabın kısa adı ve düğümün numarası da verilir. Örnek: İzbarço bağı (ABOK #1010). Kitabın kısa adı olarak başka kısaltmalar da kullanılmıştır: TABOK, TABoK veya ABoK.

Türkçe vikipedideki düğüm sayfalarında düğümlerin ABOK numarası verilmemiş ise Diğer diller bölümünden English seçilirse ayni düğümün ingilizce sayfasına gelinir, orada ABOK numarasının bulunma ihtimali daha yüksektir. Genellikle başlardaki düğüm bilgi kutusunda, bazen de resim alt yazısında bulunur.

Sınıflandırma

Düğümlerin sınıflandırılması çok çeşitli şeylere bakarak yapılabilir.

• ne işe yaradıkları (ekleme, kavrama, durdurma, asma, kısaltma, süsleme,...)
• ne konuda kullanıldıkları (denizcilik, dağcılık, kurtarma, kandırma, ağaca çıkma)
• ne bileşenler içerdileri (sugalı, foralı, çift sarmallı, halkalı,...)
• hangi meslekte kullanıldıkları (gemici, dokumacı, binici, balıkçı,...)
• hangi basit/temel düğümlerle akraba oldukları (İzbarço çeşitleri, piyanlar, Çifte düğümler, ...)
• belli bir amaç için tam uygun, pek uygun, uygunca, uygunsuz, ve tehlikeli olanları.

Bazen bu kriterlerin hepsi karıştırılır, en çok kullanılan grup adları şunlar olabilir:

• Acele Düğümler Bunlar genellikle çocuklukta ilk öğrendiğimiz, alışkanlık edindiğimiz, zaman darlığında ilk aklımıza gelen, ve adli analizde en çok işe yarayan düğümlerdir.
• Bağlama Düğümleri Başka bir nesnenin hareketini kısıtlayan genellikle çok sarmallı düğümler
• Birleştirme Düğümleri Birden fazla nesneyi bir eden bağlama yöntemleri
• İlik/Halka Düğümleri İpte sabit bir halka, kasa oluşturmaya yarayan düğümler
• Durdurucu Düğümler Dar bir geçitten boyunca kayan ipin belli bir noktada durmasını sağlayan düğümler
• Dekoratif Düğümler Karmaşık, bazen kendini tekrarlayan, genellikle başka bir nesneyi güzelleştiren düğümler
• Kısaltma Düğümleri Uzunca bir ipi geçici olarak kısaltmak gerekince kullanılan düğümler
• Askı Düğümleri Sabit bir nesneye (dal, çivi, halka, vs..) ip bağlamaya yarayan düğümler
• Döngü Düğümleri Uzun ipleri kolay ve sorunsuz bulundurmak, taşımak, ya da kullanmak için ip katlama / sarma / istif yöntemleri
• Büyü Düğümleri Düğümlenişi, çözülüşü, ya da çevreye etkileri doğal ya da beklenen dışında özellikler gösteren düğümler
• Sugalı / İlmekli Düğümler Ana ipi çekince halkası daralan düğümler
• Foralı / çabuk çözülen Düğümler Genellikle ip ucu ilmeği ile bitirilen ve ip ucu çekilince hızlı ve kolayca çözülen düğümler
• Kavrama ya da Sürtünme düğümleri : Kaygan nesnelere (ip, sopa, direk, vs..) elin parmakları gibi sarıp sürtünme kuvveti sayesinde kaymadan durup tutunma sağlayabilen düğümler
• Kıvrılma / Ekleme Düğümleri İki ipi birbirine ekleyip daha uzun bir ip haline getiren düğümler
• Kayış Düğümleri ??
• Kırbaç Düğümleri ??
• Örgü Düğümleri Birden fazla ipi ya da iki ipin birleşkeni ipçikleri birbirine tekrarlanan bir yöntemle saran düğümler
• Sıkıştırma Düğümleri Ana ip gerildikçe kendisi daha sıkı kavrayan, ana ip gevşeyince kendi kavraması gevşemeyen düğümler
• Ceviz düğümleri, Piyanlar Başka bir ipin ucunun dağılmasını önleyen düğümler

Düğümler

Bu liste düğüm gezinti şablonuyla aynı listedir; biri değişecekse öbürü de değiştirilmelidir.

• İlik

• 
  Alp kelebeği halkası
• 
  İzbarço bağı
• 
  oltacı bağı
• 
  Kropi Bağı Halkası
• 
  Zeppelin Bağı Halkası
• 
  Yoma Bağı Halkası
• 
  Japon Bağı Halkası
• 
  Şişe Bağı
• 
  Çiftçi bağı
• 
  Dirsekte tekli izbarço bağı
• 
  İpte düğme halkası
• 
  Kelepçe bağı

• Ekleme

• 
  Alp kelebeği bağı
• 
  Zeppelin bağı
• 
  Yoma bağı
• 
  Balıkçı bağı
• 
  Çifte balıkçı bağı
• 
  Sancak bağı
• 
  Çifte sancak bağı
• 
  Camadan düğümü
• 
  Hırsız düğümü
• 
  Kocakarı düğümü
• 
  Çapraz çift düğüm
• 
  Cerrah bağı
• 
  Kolan bağı A
• 
  Kolan bağı B
• 
  Johnson bağı
• 
  Foralı Japon bağı
• 
  Foralı reefer bağı
• 
  Kan düğümü

• Kavrama

• 
  Adi düğüm
• 
  Çifte düğüm bağı
• 
  Üç dolamalı düğüm bağı
• 
  Boğucu bağ
• 
  Sıkıştırma bağı ve Çifte sıkıştırma bağı
• 
  Çapraz Sıkıştırma bağı
• 
  Yarım kazık bağı
• 
  Tam kazık bağı
• 
  Çifte kazık bağı
• 
  Şişe bağı
• 
  Prusik düğümü
• 
  Boa yılanı bağı
• 
  Torba bağı

• Askı

• 
  Anele bağı
• 
  Demir bağı
• 
  Çifte düğüm ilmeği

• Foralı askı

• 
  Yalancı alp kelebeği halkası
• 
  Sibirya bağı

• Bağlama

• 
  Tam kazık bağı
• 
  Ters kazık bağı
• 
  Üstten ve alttan Kandilisa bağı (sol üst), Dülger bağı(sağ alt)
• 
  Çözülmez bağ
• 
  Alp kelebekli Kamyoncu Düğümü
• 
  Üstte, soldan sağa: ABOK#1734 Gerdirme bağı, #1735, #1736 Dönel kazık bağı. Altta: ABOK#1800, #1856 Gerdirme bağı, ABOK#1855, ABOK#1857 Dönel kazık bağı

• Kısaltma

• 
  Margarita bağı
• 
  İzbarço bağlı kısaltma
• 
  Kelepçe bağı

• Durdurma

• 
  Kropi bağı
• 
  Çifte düğüm bağı
• 
  Üç dolamalı düğüm bağı
• 
  İlmekli düğüm
• 
  Tek İpte Düğme (2 kat)
• 
  Çift ipte düğme (4 adım da bu resimde)
• 
  İpte düğme halkası

• İlmek

• 
  Gerdirme bağı
• 
  Çözülmez bağ
• 
  El altı ilmeği / Adi ilmek
• 
  Leş bağı
• 
  Kavila bağı

• Katlama

• 
  Urgan asma
• 
  Alp sarmalı
• 
  Kelebek sarmalı
• 
  Spiral sarmal

• Bitirme

• 
  Adi piyan
• 
  Sıkıştırma bağı ve Çifte sıkıştırma bağı

• Süsleme

• 
  Tek İpte Düğme (2 kat)
• 
  Çift ipte düğme (4 adım da bu resimde)
• 
  İpte düğme halkası
• 
  3 halkalı dizgin düğümü
• 
  Japon bağı
• 
  Fener cevizi, dikilmiş
• 
  Fener cevizi
• 
  Gerdel cevizi
• 
  Mevlana cevizi
• 
  Patrisa cevizi
• 
  Çifte Patrisa cevizi
• 
  İngiliz cevizi (çifte fener)
• 
  Arap cevizi (çifte gerdel)
• 
  Filador cevizi
• 
  Çeşitli marsipet cevizlerinin yapılışı

• Atma

• 
  El incesi cevizi
• 
  İp atma bağı
• 
  İp atma cevizi

• Büyü

• 
  Çapraz çift düğüm
• 
  4=0 düğümü
• 
  Gerçek aşık düğümü

• Kurtarma

• 
  Baygın bile olsa, sedyesiz indirebilmek, çıkartabilmek için Kelepçe bağı
• 
  Sağ sol yapan kızağı esnemeli çekebilmek için portekiz izbarço bağı^[2]
• 
  Denize düşene ipi, ucu halkalı atabilmek için Yıldırım hızıyla izbarço bağı^[3]
• 
  Kendini sağlama almak için, atılan boş ipi gövdeye sarıp Tek elle İzbarço bağı^[4]

Dış bağlar

• http://knots3d.com/knots/tr_tr/ALL Düğümler ve bağlar - 3 boyutlu.

Kaynakça

• İngilizce Vikipedi'deki karşılığı olan Knot sayfasından çeviri yapılarak başlanmıştır.

1. Ashley, Clifford W. (1993) [1944], The Ashley Book of Knots, New York: Doubleday, ISBN 0-385-04025-3 
2. https://www.youtube.com/watch?v=GHniW58cUR0 Önce ipi kızağın iki kenarından geçirip sonra Portekiz usulü izbarço düğümünün bağlanışını gösteren video
3. http://www.youtube.com/watch?v=CocXkMwxU6Y, Denize düşene ip ucuna can havliyle anında İzbarço halkası (daha doğrusu oltacı bağı) yapıp atma tekniğini gösteren video
4. http://www.youtube.com/watch?v=fJVU0R_YogPE, Kendisine ucu halkasız kurtarma ipi atılanın tek eliyle ipin ucuna gövde çevreleyen izbarço halkası bağlaması tekniğini gösteren video