Eremya Çelebi Kömürciyan
Eremya Çelebi Kömürciyan ya da Yeremya Çelebi Kömürciyan (d. 1637 – ö. 1695), bir Osmanlı şair, seyyah, diplomat ve tarihçisidir.
İstanbul'un Langa semtinde doğan Eremya Çelebi Kömürcüyan annesinin amcası olan Hacı Ambağum tarafından yetiştirildi. Ermenicenin yanı sıra Türkçe, Rumca ve çok sayıda Avrupa dillerini öğrendi. Hacı Ambağum'un ölümünden sonra bir Ermeni tüccar olan Abro Çelebi'nin yanında çıraklık yaptı. Abro Çelebi zamanın sadrazamı Köprülü Fazıl Ahmet Paşa'ya çok yakındı. Bu sayede Kömürcüyan devlet işlerini öğrendi ve çok nüfuzlu kişilerle tanıştı.
Kömürcüyan'ın babası ve her iki kardeşi de papazdı. O zamanlar Osmanlı Devletindeki Ermeni halk bilgisiz ve tutucu papazlar tarafından aldatılmaktaydı. Kömürcüyan zekası, Hristiyanlık hakkındaki derin bilgisi ve açık görüşlülüğü sayesinde Ermeni toplumuna çok büyük katkılarda bulundu. Halep, Kudüs ve Eçmiadzin'e sık sık giderek kilisenin sorunlarında arabuluculuk yaptı. Langa'daki Surp Sarkis Kilisesinde bir okul ve matbaa açtı. Bu matbaa İbrahim Müteferrika'nın matbaasından önce olmakla beraber sadece Ermenice basım yaptığı için Türk basın tarihinde yer almamıştır.
Kömürcüyan çok sayıda kitap yazdı. Bu kitapların çoğu Ermenice olmakla beraber çok miktarda Türkçe kelimeler ve deyimler de içermektedir. Bu eserlerin çoğu Venedik Kudüs ve Eçmiadzin'deki çeşitli manastırlarda saklanmaktadır. Eserlerinden bazıları şunlardır
- Osmanlı Tarihi (Osman Gazi'den zamanın padişahı IV. Mehmet'e kadar olan 19 Osmanlı padişahının hayat hikâyeleri)
- İstanbul Yangınının Tarihi (1660 Yangını hakkında bilgiler)
- İstanbul'un Tarihi (Ermeniceden 1988'de Türkçeye çevrildi)
- Ruzname (1648-1663 yılları arasındaki olayların dökümü)
- Vekayiname (Ruzname'ye benzer ancak 42 yıllık bir dönemi kapsar)
- Beç Kuşatmasının Tarihi
- Sahte Peygamber Sabetay (Sabetay Sevi olayı hakkında bir kitap)
- Abro Çelebi'nin Hayatı (Kömürcüyan'ın ustası Abro Çelebi hakkında yazdığı 5 ciltlik eser)
- Coğrafya (İran, Hindistan ve Anadolu'nun Coğrafyası)
- Girit'teki Surp Karabet Kilisesi (Girit'in fethedilmesinden sonra yazılmuıştır)
- Mizah hikâyeleri
- Dini Meseleler (Ermeni Kilisesinin Rum Ortodoks ve Yahudi dini ile karşılaştırılması)
- Şiirler, Mektuplar ve Eleştiriler
- Büyük İskender'in Hayatı (Osmanlıca) "Kitap Hikaye-i Cihangir İskender Zürlkarneyn, Lisan Ermenyandan Lisan Türkçe-i Est El-Hakir Eremya"
Kaynak
- "Istanbul Tarihi, XVII. asırda İstanbul", Eremya Çelebi Komürcüyan, (1952'de Hrand Der Andreasyan tarafından Ermeniceden Türkçeye tercüme edilmiş, 1988 yılında Kevork Pamukçuyan tarafından ikinci basımı yapılmıştır), İstanbul, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti.