Hüseyinzade Ali Turan
Hüseyinzade Ali Turan (d. 1864, Salyan, Azerbaycan - ö. 1941, İstanbul, Türkiye), Türkçülük akımının öncülerinden Azeri tıp profesörü ve siyasetçi.
İlköğrenimini Tiflis Müslüman Mektebi'nde tamamladıktan sonra, Petersburg Üniversitesi'nde doğa bilimleri, matematik, doğu ve İslam tarihi okudu. İstanbul'da Askeri Tıbbiye'yi (Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane) tabip yüzbaşı olarak bitirdi (1895). Haydarpaşa Askeri Hastanesi'nde deri hastalıkları ve frengi uzmanlığı yaptı. 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'nda Tesalya bölgesinde hekim olarak görev aldı.
II. Abdülhamit döneminde İttihat ve Terakki'nin kurucuları arasında yer aldı. İttihat ve Terakki Cemiyeti'yle ilişkisi nedeniyle karşılaştığı siyasi baskı dolayısıyla Türkiye'den ayrıldı (1903). Bakü'de, Rusya'da yayımlanan ilk günlük Türkçe gazete olan Hayat 'ın kurucularından biri oldu. İki yıl bu gazetenin başyazarlığını ve müdürlüğünü yaptı. Gazete kapandıktan sonra "Füzuyat" adlı haftalık bir dergide yine müdürlük ve başyazarlık yaptı.[1] Ayrıca Rusça Kaspi gazetesine başyazılar yazdı. Saadet Mektebi'nde ders nazırlığı yaptı.
II. Meşrutiyet'ten sonra Türkiye'ye dönerek (1909) Tıbbiye'deki görevini sürdürdü. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin merkez yönetiminde görev aldı. Türkçülük ve Turancılık hareketlerinin öncülerinden, Türk Yurdu (1911) ve Türk Ocağı'nın (1912) kurucularından oldu. I. Dünya Savaşı (1914-18) sırasında Yusuf Akçura ile birlikte Turan Heyeti adlı kurulda yer aldı ve Orta Avrupa'da propaganda gezilerine katıldı. Bu geziler kapsamında Azerbaycan'a giderek burada bağımsız bir devlet kurulması çalışmalarına katıldı.
1926'da İstanbul Darülfünunu'nda tıp profesörü oldu. 1931'de emekliye ayrıldıktan sonra da Üniversite Reformu'na (1933) kadar ders verdi. 1941 yılında vefat etti. Karacaahmet Mezarlığı'na defnedildi.
Eserleri
Salyani ve Turani takma adıyla şiirleri, Goethe, Adam Smith, Heinrich Heine ve Çehov'dan çevirileri vardır. Abd-i Gılaf ve Mahfaza (1906) ve Garbın İki Destanında Türk (1926) en büyük edebi yapıtlarındandır.
Siyaset-i Fürüset; 1908'den önce İrşad, Terakki ve Hakikat gazetelerinde yayımlanan geniş kapsamlı ve hiciv dolu bir eserdir. Vlas Doroşeviç'in Kazak atlarına ait bir kitabından etkilenerek yazılan bu eser, bütün doğu tarihinin çözümlenmemiş problemlerini ele almıştır. Hayat ve "Füzuyat" dergileri ile Türk gazetesinde makaleleri yayımlanmıştır.
Mesleğiyle ilgili olarak Ansiklopedik Tıp Lügatı (Prof. Kemal Cenap Berksoy'la), Veba Mikrobu (Dr. Mehmet Refi'yle ) vb. yapıtları basıldı.
Yardımcı kaynaklar
- Ali Haydar Bayat, Hüseyinzade Ali Bey, 1998