I. Antigonos Monophtalmos
.jpg)
I. Antigonos Monophtalmos (Tek Gözlü Antigonos), (Yunanca: Αντίγονος ο Μονόφθαλμος, d. MÖ 382 - ö. MÖ 301, İpsos, Frigya), Büyük İskender'e bağlı Makedonyalı komutan ve Antigonos Hanedanı'nın (MÖ 306-168) ilk hükümdarı.
Olağanüstü bir strateji ustası olan I. Antigonos, zekice siyaseti ile Atina ve öteki Yunan kent devletlerinin dostluğunu kazanmıştır.
Biyografi
Yükselişi
MÖ 333'te Büyük İskender tarafından Frigya satraplığına atandı. İskender'in ölümünden sonra kral naibi Perdikkas'ın kendisine Pamfilya ve Likya valiliklerini de vermesini sağladı. Sonra, hepsi de İskender'e bağlı komutanlar olan Makedonya valisi Antipatros, Mısır satrabı Ptolemaios ve Trakya satrabı Lysimakhos Krateros'la birlik olup Perdikkas'ın yönetimine karşı çıktı. Perdikkas öldürülünce Antipatros naip oldu. MÖ 321'de Antipatros, Antigonos'u Asya ordusu başkomutanlığına atayarak, Perdikkas'a bağlı Kapadokya valisi Eumenes'e karşı sefere gönderildi. Antigonos Eumenes'i Nora kalesinde kuşatmasına karşın sonuç alamadı. Antipatros'dan sonra naip olan Polyperkhon'a karşı, Antipatros'un oğlu Kassandros Ptolemaios, Lysimakhos ve Eumenes'i yanına alarak 319'da bir güçbirliği oluşturdu. Anadolu'daki rakibi Eumenes'in Polyperkhon'a katılması üzerine ona savaş açarak, Babil satrabı Seleukos ve Media satrabı Peithon'un yardımlarıyla Eumenes'i Gabiene'de yendi. Daha sonra Eumenes ve Peithon'un başını vurdurdu; Seleukos ise Mısır'a kaçmayı başardı.[1]
Antigonos, böylece Anadolu'yu bütünüyle denetimi altında aldı. Ama Ptolemaios, Lysimakhos, Kassandros ve Seleukos, Antigonos'un İskender'in imparatorluğunu yeniden birleştirme tasarısını engellemek amacıyla aralarında birleşerek ilk koalisyon savaşını (MÖ 315-311) başlattılar. Suriye'yi işgal eden Antigonos, kendini kral naibi ilan etti. Helenistik bir krallık kurulmasına karşı çıkan Yunan kent-devletlerinin desteğini kazanmak amacıyla, bütün Yunan kentlerinin özgür, özerk ve askerden arınmış olacaklarını ordusuna duyurdu. Bu, kısa süre sonra Ptolemaios'un sahip çıkacağı ve MÖ 196'da son kez Romalılarca ortaya atılana değin sürekli yinelenecek bir siyasi slogandı. Kassandros'a bağlı Makedonyalı işgal kuvvetlerini, Yunanistan'daki subaylarının yardımıyla püskürten Antigonos, Yunanistan'ın fethinin ön hazırlığı olarak, Ege'deki ada devletleri arasında bir Adalılar Birliği kurdu. Müttefiki Rodos kenti de gerekli donanmayı sağladı.
Antigonos, Karya'yı fethetmekle uğraşırken, oğlu Demetrios Gazze'de Ptolemaios ve Seleukos önünde yenilmiş (MÖ 312), Seleukos da eski eyaleti Babil'e dönmüştü. Doğudan gelen bu yeni tehdit karşısında Antigonos, Seleukos dışındaki bütün düşmanlarıyla barış yapmaya karar verdi. Büyük İskender'in imparatorluğu üzerinde hak iddia edenlerin (diadok'lar) hepsi o günkü sınırları ve Yunan devletlerinin bağımsızlığını kabul etti. Antigonos artık naip değil, yalnızca bütün Asya'nın yüksek rütbeli komutanı (strategos) olarak Suriye'yi ve Çanakkale Boğazı'ndan Fırat'a kadar olan yöreyi yönetecekti.
Bunun ardından Ptolemaios Kilikya'ya saldırdı ve Antigonos'a karşı ikinci koalisyon savaşı (MÖ 310-301) başladı. Antigonos'un oğlu Demetrios, MÖ 307'de Yunanistan'da Kassandros'a bağlı Atina valisi Phaleronlu Demetrios'u devirdi ve eski Atina anayasasını yeniden yürürlüğe koydu. Atinalılar Antigonos ve Demetrios'u kutsal kurtarıcı (theoi soteres) ilan ettiler. Böylece, Kassandros'un Yunanistan üzerindeki nüfuzu kırıldı. MÖ 306'da Demetrios, Ptolemaios'un donanmasını Kıbrıs açıklarındaki Salamis yakınında yenilgiye uğratarak adayı ele geçirdi. Demetrios, bu zaferle Antigonos'un Babil dışında Ortadoğu'nun tamamını, Ege'yi ve Doğu Akdeniz'i denetim altına almasını sağladı. Toplanan ordu Antigonos'u kral ilan etti. Arkadaşlarının elinden taç giyen Antigonos, Demetrios'u kral ilan ederek tacı oğluna gönderdi. Bu, giderek Helen Krallığı'nda geleneksel bir tören oldu.
Antigonos'a Karşı İttifak
Antigonos'un MÖ 305'te Mısır'a başarısız bir sefer düzenlemesinin ardından, önce Ptolemaios, sonra Kassandros, Lysimakhos ve Seleukos kendilerini kral ilan ettiler. Böylece İskender'in imparatorluğu kesin biçimde beş devlete ayrıldı. Antigonos, aynı yıl Ptolemaios'a karşı düzenlediği seferde kendisine silahlı destek sağlamayı reddeden Rodos üzerine Demetrios'u gönderdi. Başarısızlıkla sonuçlanan bir yıllık kuşatmadan sonra Demetrios bu ada devletinin özerkliğini ve Ptolemaios ile ilişkilerinde tarafsızlığını tanıyan bir barış ve ittifak antlaşması yaptı. Kassandros'un Attika'yı almış olması, Atina'nın da kuşatma altında olması nedeniyle bu ödün zorunluydu. Demokrios, Kassandros'u Orta Yunanistan'dan çıkardı. Bu zaferinden sonra Atinalılar, Antigonos'a tanrıça Athena'nın tapınağının synnaos'u (aynı tapınağın sahibi) unvanını verdiler.
Demetrios, MÖ 303'te Peleponnesos'ta Korinthos, Sikyon ve Argos'u işgal etti. Arkadia'nın hemen tamamı, Akhaia ve Elis Demetrios'un yanında yer aldı. Antigonos ve Demetrios, Makedonya Kralı II. Philippos'un MÖ 337'de kurmuş olduğu Helen Birliğini MÖ 302'de yeniden oluşturarak başarılarını pekiştirdiler. Sparta, Messenia ve Teselya dışındaki bütün Helen devletlerinin elçileri Korinthos'da toplanarak Antigonos ve Demetrios'u yeni birliğin koruyucuları seçtiler. Bu, kralların tüm soyu boyunca sürecek "ebedi" bir anlaşmaydı. Her üye devlet, birlik ordusuna, kralları ya da vekilleri komutasında belirli bir askeri güç verecekti. Birliğin hedefi Hellas'ta genel barışı sağlamaktı; ama ilk ve en önemli amaç Kassandros'a karşı Antigonos'u desteklemekti.
Gücünün doruğuna ulaşan Antigonos, Kassandros'un kayıtsız şartsız teslim olmasını istedi. Hanedanın anayurdu Makedonya'ya sahip olmak ve İskender'in eski imparatorluğuna hükmetmek istiyordu. Ama Kassandros'un başına gelenlerden ders alarak öteki diadok'lar, doymak bilmeyen yaşlı krala karşı askeri bir ittifak oluşturdular. Seleukos, Babil'den çıkarak Anadolu'yu işgal etti; Ptolemaios Suriye'yi saldırdı; Lysimakhos Batı Anadolu'ya girdi. Frigya ve Phoeniks naibi, Likya'nın strategos'u Dokimos, Antigonos'u terk etti. Antigonos, Demetrios'u yardıma çağırdı; Orontes'te 306'da kurduğu başkent Antigoneia'dan ayrılarak[2] Toroslar'ı geçti. Seleukos'u bekleyen Lysimakhos çatışmadan kaçındı. Antigonos, kuvvetlerinden bir bölümünü, düşman kuvvetlerini bölmek için Babil'e gönderdiyse de bu manevrası başarıya ulaşamadı. 301'de Lysimakhos ve Seleukos'un birleşik orduları, Antigonos ve Demetrios'un ordularıyla Frigya'da, İpsos yöresinde (bugün Afyonkarahisar ile Konya arasında, Çay yakınları[3]) karşı karşıya geldiler. Demetrios, düşmanın süvari birliklerini çok uzaklara kadar izleme yanlışına düştü. 80 yaşındaki Antigonos'un ölümüyle savaş da yitirildi.
Özelliği
İpsos'a değin hiç savaş yitirmemiş olan Antigonos bir strateji dehasıydı. Antik Yunan uygarlığına karşı içten bir hayranlık duyardı. Özellikle Anadolu'da birçok kent kurmuş, çeşitli küçük yerleşmeleri, Lebedos ve Teos gibi merkezlerde toplamış, birçok Eski Yunan sanatçısnı korumasına almıştı.
Kaynakça
| Önce gelen: - |
Antigonos Hanedanı MÖ 306 - MÖ 301 |
Sonra gelen: Demetrios |