Kanyon
Kanyon, Dünya yüzeyinde nehirlerce oluşturulmuş derin vadilere denir. Türkçeye Frenk dillerden gelen Kanyon adı, kaynağı İspanyolca asıllı olan cañón sözüdür.
Oluşumu
Kalker kayalar içinde, akarsuyun derine aşındırmasıyla oluşur. Kanyon;güçlü ırmakların kireçli olmayan bölgelerde kazdıkları derin vadileri belirtir. Kanyonların kenarları çok sarp boğazlar biçiminde ortaya çıkar. Kayaların kenarları aşındırmaya karşı gösterdikleri dirence bağlı olarak çeşitli şekiller alır.[1]
Birçok kanyonu; uzun süreli erozyonların, yaylalar üzerinde oluşturduğu bilinmektedir. Kanyon yapılarının iki yanlarındaki duvarlar, erozyon ve aşınmaya dayanıklı sert kayalardan oluşur. Bunlar granit ya da kumtaşı gibi oluşumlardır. Kanyon oluşumunda hızlandırıcı etkisi olan hava akımları kuru alanlarda sulak bölgelere nazaran daha etkili olduklarından, kanyonlara bu tür bölgelerde daha sık rastlanır. Sualtı Kanyonları adından da anlaşılacağı üzere, deniz taban seviyesinde oluşan kanyon yapılarıdır. Karasal olanlarla hemen hemen aynı özelliklere sahip olan ve genellikle nehir ağızlarında vücut bulan bu yapıların oluşumlarında, sualtı akıntıları temel etkendir.
Bu doğal oluşumun Dünya'da en bilinen ve en büyük örneği Amerika'da bulunan Antilop Kanyonu ile Arizona'da bulunan Büyük kanyon'dur. Amerika Birleşik Devletleri'nin güney-doğu'sunda yer alan bu kanyon arkeolojik önem taşır; bunun nedeni Amerika kıtasının ilk sahipleri olarak da bilinen Kadim Pueblo Halkının bu çevrede geniş yerleşimler kurmuş olmasıdır.
Kanyon, Karstik kalkerli arazilerde oluşan çok derin vadilerdir.Türkiye'de kanyon vadilere Kapız adı da verilir.[2]
Geniş bir kanyonun içinden akan bir nehir, duvarları jeolojik bir merdiveni andıran kanyonlar oluştururabilir. Bunlar siperli nehir (entrenched river) olarak anılırlar zira bu tip nehirlerin akış yollarını değiştirmeleri epey zordur. Kolorado Nehri ve Snake River (ABD kuzey-doğu) bu yapılara örnek teşkil edebilecek iki nehirdir.
Galeri
ABD'deki Antilop Kanyonundan bir görüntü.
Dünya'da En Bilinen Kanyonlar
- Taroko Gorge, Tayvan'da
- Avon Gorge Bristol'da, Birleşik Krallık
- Saklıkent Kanyonu Fethiye'de, Türkiye
- Gunnison Ulusal Parkı Siyah Kanyon, Kolorado'da, ABD
- Canyon Fortaleza Cambará do Sul'da, Brezilya
- Cataract Gorge Launceston'da, Avustralya
- Cheddar Gorge Somerset'de, Birleşik Krallık
- Colca Canyon Colca River boyunca Peru
- Columbia River Gorge Pacific Northwest'de ABD
- Fish River Canyon Namibya
- Glen Nevis Lochaber'de, İskoçya
- Grand Canyon du Verdon Provence, Fransa
- Gorges de l'Ardèche, Fransa
- Gorges du Tarn Fransa'da
- Hells Canyon Idaho'da ve Oregon'da, ABD
- Ironbridge Gorge Shropshire'de, Birleşik Krallık
- Itaimbezinho Cambará do Sul'da, Brezilya
- Kloof Gorge Kloof'da, Güney Afrika
- Malacara Praia Grande'da, Brezilya
- Palo Duro Canyon, Teksas'da, ABD
- Red River Gorge, Kentucky'da, ABD
- Royal Gorge, Colorado'da, ABD
- Tara River Canyon, Karadağ'da
- Three Gorges, Çin Halk Cumhuriyeti'nde
- Kings Canyon, Kaliforniya'da, ABD
- Vikos Gorge, Yunanistan'da
Türkiye'deki başlıca Kanyonlar
- Cehennem Deresi Kanyonu, Artvin
- Karanlık Kanyon, Kemaliye,Erzincan (il)
- Valla kanyonu, Kastamonu
- Çatak Kanyonu, Azdavay, Kastamonu
- Sapadere Kanyonu, Antalya
- Ulubey Kanyonu, Uşak
- Güver Kanyonu, Antalya
- Ihlara Kanyonu, Aksaray
- Köprülü Kanyon, Antalya
- Karacehennem Boğazı, Kastamonu
- Saklıkent Kanyonu, Muğla