Mehdi

Arapça
المهدي
Çevriyazı
al-mahdī
Anlamı
Doğru yolda olan, hidayete ermiş olan.
"Ya Mehdi" hattı

Mehdi (Arapça: المهدي‎), İslam'da Ahir zamanda geleceğine ve İslam'ın dünya hakimiyetini gerçekleştireceğine inanılan kişi. "Hidayete erdirilen ya da hidayete vesile olan" anlamlarına gelir. "Kendisine rehberlik edilen", Allah tarafından yol gösterilen, hususi ve şahsi bir tarzda Allah'ın hidayetine nail olan kişi manasındadır.[1]

İnanç Kur’an'da yer almadığı halde bazı ayetlerin yorumları, hadisler ve dini önderlerin sözlerine dayanmaktadır. Şiiliğin inanç esaslarından sayılan Mehdi inancı, tarih boyunca olduğu gibi Akademik çevrede pek fazla itibar edilmese de [2] tasavvuf ve tarikat merkezli, kendi liderlerini Mehdi, cemaatlerini de Mehdinin cemaati olarak görmek isteyen sünni toplumlarında da yaygın kabul ve etki gücüne sahiptir.

"Mehdilik konusu", kaynaklarda deccal, süfyan, melhame, Ahir zaman ve kıyamet gibi eskatolojik korku mitleri ile birlikte işlenmiştir. İmam Suyutiye göre Ashab-ı Kehf, Mehdi’nin yardımcıları olacak, İsa O'nun zamanında gökten inecek ve Deccal ile harb ederken beraber olacaklardır. Mehdi, inanca göre deccalin olduğu bir zamanda gelecek ve deccale karşı savaşacaktır.[3] İsa Mesih gökten yeryüzüne inince onun yanında olup deccali yenmesine yardım edecektir.[4]

Bazı yazarlar, İslam'daki Mehdî inancının kökenlerini Mecusîlik gibi Fars inançlarında ararken diğer bazıları da bunu Yahudi-Hıristiyan geleneğindeki “Mesih” öğretisine alternatif oluşturma amacına bağlarlar.[5] Ancak tarihsel olarak Mecusi inancı daha eskiye dayandığı için, Mesih inancını geliştiren Yahudîler’in de, bu düşüncelerini Babil sürgünü zamanında dönemin etkin dini Mazdeizm’den almış olması muhtemeldir.

Dini kaynaklar

Mehdi ile ilgili Kur'anda doğrudan bir ayet bulunmamakla birlikte [6] bazı ayetler mehdiye inanan gurup ve kişiler tarafından mehdi veya mehdi devri ile ilişkilendirilir.

Mehdi hadisleri

Hadisler Muhammed'in ölümünden sonraki yüzyıllar içerisinde, bir ravi zinciri ile Muhammed'e isnad edilen sözlerin toplanıp yazıya geçirilmesi ile oluşturulan İslam sözlü kültür ürünleridir. Bu sözlerin Muhammed'e aidiyetleri ve dini anlamda güvenilirlikleri değişik tartışmaların konusu olagelmiştir. Mehdi ile ilgili hadislerin oy birliği ile uydurma kabul edilen hadislerden olduğu bazı kaynaklarda kaydedilmektedir.[7]

Hadislere göre Mehdi kadar, Mehdi’nin talebeleri de üstün kişilerdir. Her gurupta bu üstünlükleri elde edebilmek ve kendi liderinin Mehdi olduğunu ispat edebilmek için binlerce hadis uydurulmuştur. Bu yüzden Mehdi’nin dış görünüşü, yapacakları ve çıkacağı yer hakkında birbiriyle çelişen çok sayıda hadis vardır; Bir hadise göre Mehdi Şam’dan, diğerine göre Kufe’den, bir diğerine göre İstanbul’dan, yine bir başka hadise göre ise Medine’den çıkacaktır.[8]

-"İnsan ona gelecek ve "ey Mehdi! Bana da ver, bana da ver!" diyecek; Mehdi de onun esvabını taşıyabildiği kadar dolduracaktır." [9]

-Ebu Said El-Hudri'den rivayet edilmiştir; dedi ki: "Peygamberimizden sonra bir hadise baş göstermesinden korktuk ve Resulullah'a sorduk, buyurdu ki: Ümmetimde Mehdi vardır; çıkacak ve beş veya yedi veya dokuz -şübhe eden, ravilerden Zeydi'dir- yaşayacaktır."
- Ehl-i beyt'imden bir zat yeryüzüne hakim olmadıkça kıyamet kopmaz. Onun alnı açıktır, kemer burunludur. Yeryüzü zulümle dolu iken, o, Dünya'yı adaletle doldurur. İdaresi yedi yıl sürer.(Müslim)

-"Allah Resulu buyurdu: İmamınız aranızda olduğu halde, Meryem oğlu nazıl olduğu zaman haliniz nasıl olacak [10]

-"Allah Resulu: Ümmetimden her zaman Kıyamet gününe kadar hak yolunda savaşan bir grup olacak. İsa bin Meryem inecek ve Müslümanların emiri ona söyleyecek: "Namazımızı kıldır" O söyleyecek: "Hayr. Sizlerden bazınız diğerine emirdir. Bununla Allah bu ümmeti üstün etmiştir."[11]

- Ümmetim yağmur gibidir, sonu mu, yoksa başlangıcı mı hayırlıdır, bilinmez. Evveli ben, ortası Mehdi ve sonu Mesih olan bir ümmet, asla helâk olmaz. (Tirmizî) - Bazı hadis rivayetlerine göre Mehdi, ehl-i beyt’tendir ve Fâtıma soyundandır.[12] - Horasan tarafından gelen siyah sancaklılara katılın. Onların içinde Allah'ın halifesi Mehdi vardır. [Hakim, İ.Ahmed, Deylemi] - Kıyâmetin kopması için zamanda sadece bir günden başka vakit kalmamış da olsa Allah benim Ehl-i Beyt’imden bir zatı gönderecek yeryüzü zulümle dolduğu gibi, o yeryüzünü adaletle dolduracak.[13]

Tarihsel gelişim

Mehdi deyimi "bir inanç olarak" tarihte ilk kez Keysanilik hareketinde ilk imam olarak bilinen Ali'nin oğlu Muhammed bin el-Hânifîyye için kullanılmıştır. Ayrıca Haris b. Süreyye, Abdullah bin Zübeyr, Ali’nin kölesi Keysan, oğlu Hüseyin, Abdullah bin Zübeyr, Muhtar es Sakafiye bağlı Ali, Emevi halifesi Süleyman bin Abdülmelik ve Yezid'in oğlu Ebu Muhammed için de mehdilik iddia veya isnadları bulunmaktadır.[5]

Ayrıca Mehdilik İbrahim'e, Muhammed'e, Dört Büyük Halife'ye ve Abbasiler'in 34. halifesi olan Nasır'a da atfedilen sıfatlardandır. Emeviler'in son döneminde Mehdi inanışı yayılmıştır. Abbasiler bu inanıştan istifade ederek Emeviler ile mücadele etmiştir. Bu durum Abbasilerin 3. halifesi olan Muhammed ibn Mansûr'a da "el-Mehdi" lâkabı ile yansıtılmıştır.

Müslümanlar, değişik kurtarıcı fikirlerinden etkilenmiş olsalar da, kendi sosyal şartlarına uygun olarak farklı bir mehdî profili (veya profilleri) ortaya koydular. Şiî önderler yeni bir kurtarıcı beklemek yerine, On İkinci İmam’ın ölmeyip Gayba'ya girdiği ve ileride yeniden ortaya çıkacağını ileri sürdüler. Şiîlik'te Mehdîlik iddiaları, ileride gelecek bir şiî hükümetin sembolü olarak kullanılmaktaydı. Fakat sonraları şiî ekol Mehdî'yi gerçek manada anladı ve İmamiye kolu onu beklemeyi bir inanç esası haline getirdi. Mehdî’ye birçok vasıflar yükleyerek, hakkında rivayetler uydurdular.[14] Yüzlerce sayı ile ifade edilebilecek bu rivayetler günümüzde sünnni kesim tarafından da makbul sayılan pek çok kaynakta yer almaktadır. İnanç hicri 3. Yüzyılın sonlarından itibaren İslam dünyasına yerleşmiştir.

Mehdicilik hareketleri
İbn Tumart, Tevhid'e ağırlık veren ve Malikî mezhebini eleştiren hareketi başlatarak 1121'de kendini Mehdi ilan etmiş ve Murabıtları yıkmayı amaçlamıştır. 1130'de İbn Tumart ölmüş ve ardından Abdül Mumin tarafından Muvahhidler kurulmuştur.

Dünyada Mehdîci hareketlere dayanan diğer isyanların meydana geldiği ülkeler ve yılları; Kuzey Nijerya (1804), Hindistan (1820, 1828 ve 1880), Java (1825), İran (1844), Cezayir (1849, 1860 ve 1879), Senegal (1854), Sudan (1881) ve Somali.

Osmanlı'da Mehdîci hareketler olarak kabul edilen Rafızî isyanları önemli yer tutmaktadır. Bu hareketlerin ilk örnekleri 1240 yılındaki Babai Ayaklanması, son örneği ise 1665 tarihindeki Seyyid Abdullah isyanıdır. 1511 deki Şahkulu isyanı, 1520’de Bozoklu Celal ve 1527 tarihli Şah Kalender isyanları ihtilalci Mehdîci hareketlerin önemlileri olup 1525-1528 tarihleri arasında Adana ve Orta Anadolu’da ortaya çıkan küçük çaplı hareketler de vardır. İsyan önderlerinin tamamına yakını, müritleri tarafından şeyh olarak görülen, kendilerini Mehdî ilan etmeden evvel, bir mağaraya çekilerek uzun bir süre inziva hayatı yaşayan, inzivadan çıktıktan sonra Allah ile temas kurduklarını ve O’nun kendisini görevlendirdiğini açıklayarak ayaklanmayı başlatan kişilerden oluşur. Osmanlı padişahlarından Kanuni Sultan Süleyman ve IV. Murad da Mehdî-i Ahir zaman olarak vasıflandırılmışlardır.

Sünni İslam'da Mehdi inancı

Sünni İslam'da Mehdi'ye kıyamet öncesinde gelecek ve ümmeti birleştirerek deccal veya yalancı Mesih'e karşı savaşacak ve Mesih ile dayanışma içerisinde İslamın kısa süreli dünya hakimiyetini gerçekleştirecek Muhammed'in soyundan bir halife olarak inanılır.

Sünni ekol tarikat ve cemaat mensupları arasında Mehdi yerine daha çok eşdeğer anlamlar ifade eden kelimeler kullanılmaktadır. Bunlar kutub, hatemül evliya gibi deyimler[5] olmakla beraber kullanılan terimler bununla sınırlı değildir. Ahir zaman ile birlikte kullanılan halife, imam, devrin imamı, sahibüz zaman vb. deyimler de anlamsal içerik olarak Mehdi kavramı ile ilişkilendirilirler. Mehdinin kendisini bilmeyeceği, kendi mehdiliğinin farkında olmayacağı ve çevresindeki kişilerin bunun farkına varacakları ve kendisine zorla biat edileceği rivayetleri dolayısıyla, önde gelen pek çok siyasi ve dini önderin, bunu dile getirmeseler, hatta şiddetle reddetmiş olsalar bile beklenen mehdi olduklarına ve zamanı geldiğinde mehdi’den beklenen fonksiyonları eda edeceklerine inanılır.[15]

Tarikat ve cemaat merkezli birçok Sünni toplulukta Mehdi beklenmektedir. Mehdi'nin kıyamete yakın dönemde zulüm ve adaletsizliğin her tarafı kapladığı bir zamanda gelip yeryüzünü adaletle dolduracağı ve İslâmı hâkim kılacağına ve Ehl-i beyt'ten bir kişi olacağına inanılır. Şiilik'ten farklı olarak Mehdi beklentisi ölmüş veya kaybolmuş bir kişinin dönmesi şeklinde değil, kıyamete yakın gelecek bir kişinin Allah tarafından seçilmesi veya görevlendirilmesi şeklindedir.

Mehdi kıyamete yakın bir zamanda dünyaya gelecektir ve O'nun geliş kıyamet alametlerinden birisi olarak değerlendirilir. “Dünyayı küfür kaplamadıkça Mehdi gelmez.”[16] Birçok kaynakta mehdi ile ilgili hadislerin mütevatir derecesinde olduğu da ifade edilmiştir.

Mehdi devri bir "altın çağ" olarak resmedilir.[17]

Mehdilikle ilgili olumsuz görüş bildiren sünni kaynaklar da bulunmaktadır;

Abdülaziz Bayındır ve Yaşar Nuri Öztürk'ün de aralarında bulunduğu bazı sünni otoriteler Mehdi inancını tamamıyla reddederler.[18][19] Prof. Ali Bardakoğlu mehdicilikle ilgili olarak "Mehdici, Mesihci… Allah, Peygamberle görüşen bir dini propagandanın bir enfeksiyon alanı oluşturduğunu, uygun şartlar olduğunda kanlı, gizli hesaplara girebileceğini anlatmak istiyorum. Mehdici hareketler, İslam düşüncesinin ciddi bir enfeksiyon alanıdır." ifadelerini kullanmıştır.[20]

Bazı Hadislerde İsa’nın Şam’ın doğusunda beyaz minareye geleceği, Mehdi ile buluşacağı ve Deccalı öldüreceği anlatılmaktadır. Bu hadislerin aşağıdaki ayet ile çeliştiği ifade edilir.

"Ey İsa, seni vefat ettireceğim, seni kendime yükselteceğim, seni inkar edenlerden ayıracağım".(Ali İmran 55)

Hüseyin Atay bu ayet ile ilgi:

“ Hz. İsa hakkında Kur'an-ı Kerîm’in verdiği bilgi içinde onun öldüğü fakat öldürülmediği bilinmektedir. Bunlara göre: Hz. İsa ölmüştür, hayatta değildir ve bir daha da bu Dünya'ya geri dönmeyecektir. Hadislerle iman esasları sabit olmaz ve Kur'an-ı Kerîm’e eklemeler yapılamaz. Hıristiyan kültünden ve kültüründen, Hz. Muhammed’in vefatından sonra İslâm literatürüne geçen hikayelerden birinde ise; Hz. İsa’nın ölmediği, göğe çıkarıldığı ve kıyamet kopmadan dünyaya Şam’daki minareden ineceği anlatılmaya başlanmıştır. Hıristiyan mitolojisi İslâmlaştırılarak Müslümanlar’ın inançları arasına sokulmuştur. Öyle ki buna inanmayanlar, aklı başında sanılanlar tarafından bile kafirlikle itham edilmektedirler.[21] ”

Şiî'likte Mehdi inancı

- Mehdi bizdendir. Allah bu dini nasıl bizimle paylaşmışsa, Onunla da sona erdirecektir. Ve onlar bizimle nasıl şirkten kurtulmuşlarsa, onunla da fitneden kurtulacaklardır.[22] İnsanlar 1400 senesinde Mehdi’nin yanında toplanacaklardır.[23]

Mehdi öncesi yaşanacak karanlık ve buhranlı, açlık, kıtlık, savaş ve sürgünlerin yoğun olarak yaşandığı dönem yerini, Mehdi devrinde kuzularla kurtların, avcılarla avların birlikte huzur içinde yaşadığı, savaş, sürgün, adaletsizlik gibi insani sorunların, deprem, sel, tayfun, kuraklık kıtlık gibi doğal afetlerin asla yaşanmayacağı olağanüstü bir devre bırakacaktır. Bolluk o kadar artacaktır ki hazinelerin kapısı arkasına kadar açık olacak, ancak herkes mal ve mülk açısından o kadar doymuş olacaktır ki kimse dönüp bakmayacaktır.[24]

Keysanîlik'te

Şiîliğin ilk kollarından Keysanîyye'ye bağlı olan Muhtar es-Sekafi, Muhammed bin el-Hânifîyye'yi Mehdi[25] ilân ederek Kufe'de isyan ettiği zaman ilk defa Mesih anlamında Mehdi kelimesi kullanılmıştır.[25] Milâdî 700 yılında isyan bastırılıp Muhammed bin Hânifîyye öldüğünde bir kısım Keysanîler, onun ölmediğine ve geçici olarak Redvâ dağında saklandığına inanmışlardır. Böylece Gayba ve Rücu inanışları ortaya çıkmıştır.[25]

Keysân’îyye'nin kollarından biri olan Râvend’îyye Ghulat-i Şîʿa Siyâsî Mezhebi'nin Dokuzuncu imâmı Ebû Câʿfer "el-Mansûr" `Abd Allâh ibn-i Muhammed "el-İmâm"'ın oğlu olan Muhammed "el-Mehdî bi’l-Lâh"'ın Sünnîliği resmî devlet mezhebi olarak kabul etmesi neticesinde Abbâsîler Hâlifeliği döneminde Mehdi’nin gelişi beklentisi de sona ermiştir.[25]

Onikicilik'te

İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye Mezhebi'nde Mehdi inancı ve Mehdi'nin geri dönüşünü beklemek itikâdî inanç esaslarındandır. Şiiliğin çoğunluğu oluşturan Câferîlik ve Alevîlik kollarında Mehdi Sünnilik'ten farklı olarak kayıp imam olan Muhammed Mehdi'ın geri dönmesi şeklindedir.

Câferîler'de

Şii Müslümanlar'ın çoğunluğunu oluşturan Câferiyye Şiîliği'nde Onikinci İmâm Muhammed el Mehdi (Muhammed Muntazar) (Arapça: محمد المهدي)'ın babası Onbirinci İmâm Hasan el Askari'nin 874'de ölümünün hemen ardından 4, 5 yaşlarındayken Gayba haline girerek 940'e kadar Küçük Gayba halinde yaşadığına ve 940'den sonra da Büyük Gayba haline girdiğine inanılır. Bu inancın kökeninin Keysanîlik'ten etkilenerek ortaya çıktığı sanılmaktadır.

Alevîler'de

Alevî inancında da On İkinci İmâm olan Muhammed Mehdi, "Mehdi" olarak bilinir.

Yedicilik'te

Karmatîler'de

Yediciler'in en önemli kollarından biri olan Karmatîler, İsmâ‘îl’îyye'nin kurucusu Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir'in gayba halinde Mehdi olarak saklandığına inanmışlar ve geri dönüşünü beklemişlerdir. Daha sonra kendini Mehdi ve Halife olarak ilân eden ilk Fâtımî Halifesi Ebû Muhammed ‘Ubayd Allâh ibn el-Huseyn el-Medhî ortaya çıktığında dahi Fâtımîler'in halifeliğini tanımayarak Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir'in Mehdi olarak geri dönüşünü beklemeğe devam etmişlerdir.

Fâtımîler'de

İsmâilîlik mezhebinde, diğer sülaleden gelen ve gayba eden Mesih'in Kâ’im olarak Rücu edeceğine inanmışlar ve daha sonra da bu inancı Fâtımîler'in İkinci imâmı olan Kâ’im'in adına yansıtmışlardır. İmâmet (Mustâ‘lî i'tikadı)'na göre ise Mehdi Yirminci Mustâ‘lî’îyye-Tâyyîb’îyye İmâmı olan Onuncu Fâtımî Hâlifesi El-Âmir bi'Ahkâmi’l-Lâh'ın oğlu Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım'dır.

Dürzîler'de

Dürziler de kendilerini kurtarmak üzere Fatımi halifesi EbûʿAlî el-Mansûr el-Hâkim bi-EmrʿAllâh'ın dönüşünü beklemektedirler.

Yakın tarihte Mehdi'lik iddiasında bulunan kişi ve guruplar

Mehdi hareketi

Muhammed Ahmed, Sudanlı sufi şeyhi, Kendisinin mehdilik iddiasını temel alan Mehdi devletinin kurucusu

Günümüzde de tabi ve takipçileri bulunan diğer Mehdilik iddiası sahipleri olarak Gulam Ahmed ve Elijah Muhammed sayılmaktadır.

Babîlik

Câferîler'in Şeyhîlik koluna bağlı Seyyid Ali Muhammed'in 1844 yılında Mekke'de Hac yaptığı esnada kendisini Mehdi ilân etmesiyle ortaya çıkan dinî bir akımdır.

Bahaîlik

Bahailik'in kurucusu Bahaullah, 1868

Bahaîlik, İran'daki Babilik akımından ortaya çıkarak Bahaullah tarafından Mehdi inancı temeli üzerine kurulmuş olan yeni bir dindir.

Ahmediyye hareketi

Mirza Gulam Ahmed, Pakistan kökenli, Kadıyanilik olarak ta isimlendirilen Ahmediye hareketine göre Mesih ve Mehdi'dir.[26] Kadıyanilik bu konuda Mesih ve Mehdi'nin tek ve aynı kişi olduğunu ifade eden hadisleri öne çıkartmıştır.[27]

Mirza Ghulam Ahmad, Ahmediye hareketine göre Mesih ve Mehdi

Risale-i nur ekolü'nde: Nur cemaati, yaşanılan zaman diliminin Ahir zaman olduğu, bu zamanda komünist-materyalist felsefenin (maddiyyunluk) ilmi de arkasına alarak imana karşı büyük bir yıkım (deccaliyet) faaliyeti içerisinde olduğu, bu zamanda en önemli görevin "hizmet-i imaniye ve Kur'aniye" adı verilen Risalei-nur yoluyla iman kurtarma olduğuna ve bu hizmetin Mehdi’nin birinci ve en büyük görevi olduğuna inanır. Onlara göre Mehdi'nin diğer görevleri ise imanın hayata geçirilmesi, hilafet'in ihyası ve şeriat'tır.[28][29] Mehdi’nin kim olduğu konusunda ise değişik görüşler vardır.[30] Nurcuların bir kısmı "Ahir zaman’ın Büyük Mehdisi" olarak Said Nursi'ye inanırlarken[31] bir kısmı ise Mehdi’nin Said Nursi'den sonra gelecek ve yaşayacak bir şahıs olduğuna inanmaktadırlar.[15][32][33]

Fethullah Gülen, bir kişinin çevresi onun Mehdi olduğuna inansa ve kendisi de buna kanaat getirse bile bunu ilan etme gibi bir görevinin bulunmadığını söyler.[34]

Basralı Ahmed El Hasan 1999 yılında "Ansar'ul mehdi" ismiyle örgütlenerek, kendisinin mehdinin öncüsü ve hazırlayıcısı olduğu iddiasıyla davetine başlamıştır.[35]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Özel
  1. ↑ İslam Ansiklopedisi, 7/474
  2. ↑ http://millicumhuriyet.wordpress.com/2012/03/10/hayrettin-karaman-mehdi-meselesi/#more-1068
  3. ↑ http://www.musayusuf.com/altincag07.html
  4. ↑ http://www.caferilik.com/ehlibeyt/onikiimam/mehdi/hayat.htm
  5. 1 2 3 Mehdilikle ilgili hadisler
  6. ↑ http://www.erdemyolu.com/mehdi-mesih/mehdi-gelmeyecek-prof-dr-yasar-nuri-ozturk.html
  7. ↑ http://www.istekuran.net/uyhadis.html
  8. ↑ http://www.kurandakidin.com/20-kiyamet-alameti-uydurmalari-isalar-mehdiler/
  9. ↑ Sünen-i Tırmizi Tercemesi, Hadis No: 2333, Mütercim: Osman Zeki Mollamahmutoğlu, Yunus Emre Yayınları, c. 4, s. 92-93)
  10. ↑ Sahih Buhari, 39-cu kitap Enbiya, 51-ci bab İsa bin Meryemin nazıl olması, hadis 119 (3265)
  11. ↑ Sahihi Müslim, 1-ci kitap İman, 71-ci bab İsan bin Meryemin peygamberimiz Muhammedin şeriatı ile hükm ederek inmesinin beyanı babı, hadis 156
  12. ↑ Ebu Davud, Mehdi/Hadis no: 4282-4284, 4/106; Ibn Mace, Fiten/34, Hadis no: 4082-4088, 2/1366
  13. ↑ Sünen-i Ebu Davud, 5/92
  14. ↑ http://www.ilafdergi.hitit.edu.tr/files/5.7.pdf
  15. 1 2 http://www.celcelutiye.com/?islem=kc&id=88
  16. ↑ Mektubat-ı Rabbani 2/68
  17. ↑ http://milelvenihal.org/dosyalar/milel-nihal-dergi/sayilar/MilelveNihal_c6_s1.pdf
  18. ↑ Prof.Dr. Abdülaziz Bayındır'ın Mehdilik ile ilgili Kur'an-ı Kerîm'e dayalı görüşleri
  19. ↑ Yaşar Nuri Öztürk, Kıyâmet Alâmetleri Uydurmaları
  20. ↑ http://www.sozcu.com.tr/2016/gundem/ali-bardakoglundan-yeni-feto-uyarisi-1
  21. ↑ Hüseyin Atay, Kur'an’a Göre Araştırmalar, sayfa 53
  22. ↑ Kitab-ül Burhan Fi Alamet-il Mehdiyy-il Ahir Zaman, s. 20
  23. ↑ Risaletül Huruc-ül Mehdi, s. 108
  24. ↑ El Kavlu'l Muhtasar Fi Alamatil Mehdiyy-il Muntazar, s. 31.
  25. 1 2 3 4 TDV, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 25, Sahife 363, 2002. (Keysân’îyye maddesi.)
  26. ↑ http://www.ahmediye.org/ahmediyet/dogrulugunun-delilleri/491-muejde-qmehdi-gelmitirq.html
  27. ↑ http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D00001/1981_C25/1981_c25_FIGLALIER.pdf
  28. ↑ http://www.sorularlarisale.com/makale/12365/bediuzzaman_mehdi_midir.html
  29. ↑ http://www.bediuzzamansaidnursi.org/merakedilenler/mehdi-ve-mehdiyet-ger%C3%A7e%C4%9Finin-risalelerdeki-a%C3%A7%C4%B1klamas%C4%B1
  30. ↑ http://www.risaleajans.com/nurettin-huyut/said-nursi-mehdi-midir
  31. ↑ http://www.saidnursi.de/dosyalar/97-dosyalar/176-mehdi-uzerine.html?start=13
  32. ↑ http://harunyahya.org/tr/Kitaplar/3779/bediuzzaman-said-nursi-kendisinin-mehdi
  33. ↑ http://www.gazeteport.com.tr/yazar/16/metin-bosnak/4076/said-nursi-ve-simulacra-_4_
  34. ↑ http://sonsuznur.net/fethullah-gulen-kirik-testi-serisi/77-fethullah-gulen-kirik-testi-serisi-vuslat-mustusu/5933-fethullah-gulen-abd-sohbetleri-kirik-testi-oz-guven-ve-mehdilik-iddiasi.html
  35. ↑ http://yamaani.co/index.php/2013-06-27-02-40-16/sohbetler
Genel
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/30/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.