Gastrit

Mide iltihabı

Gastroenteritis viruses: A = rotavirus, B = adenovirus, C = Norovirus and D = Astrovirus. The virus particles are shown at the same magnification to allow size comparison.
Sınıflandırma ve dış kaynaklar
Uzmanlık Gastroenteroloji
ICD-10 A, A, A, J,J, K
ICD-9 008.8 009.0, 009.1, 558
Hastalık Veri Tabanı 30726
MedlinePlus 000252
eMedicine emerg/213
MeSH D005759

Gastrit veya mide iltihabı (Gastroenteritis), mide ("gastro"-) ve ince bağırsak’ı ("entero"-) içeren mide bağırsak kanalı’nın iltihabı ("-itis") ile karakterize olan ve ishal, kusma , karın ağrısı ile krampa sebep olan bir tıbbi durumdur.[1] Mide iltihabından gastro, mide mikrobu ve mide virüsü olarak da bahsedilmiştir. Grip ile ilgisi olmamasına rağmen mide gribi ve gastrik grip olarak da adlandırılmıştır.

Küresel olarak, çocuklardaki çoğu vaka, rota virüs’ten kaynaklanır.[2] Yetişkinlerde, noro virüs[3] ve kampilobakter[4] daha yaygındır. Diğer bakteriler (ya da onların toksinleri) ve parazitler de daha az görülen sebepler arasındadır. Bulaşma, uygun olmayan bir şekilde hazırlanmış yiyecek ya da kirli su tüketimi veya bulaşıcı hastalık taşıyan bireylerle yakın temas nedeniyle gerçekleşebilir.

Hastalığı yönetmenin temeli, yeterli sıvı alımında yatmaktadır. Hafif ya da orta derecedeki vakalar için bu genellikle oral rehidratasyon çözeltisi ile gerçekleştirilebilir. Daha ciddi vakalarda damar içinden sıvı verilmesi gerekebilir. Mide iltihabı öncelikle çocukları ve gelişmekte olan ülkelerde yaşayanları etkilemektedir.

Semptomlar ve belirtiler

Mide iltihabında genellikle hem ishal hem kusma görülür,[5] ya da daha az yaygın olarak sadece birisi kendini gösterir.[1] Mide krampı da görülebilir.[1] Belirtiler ve semptomlar, çoğunlukla bulaşıcı ajana yakalandıktan sonraki 12-72  saat içinde başlar.[6] Eğer sebebi viral bir ajansa, durum çoğunlukla bir hafta içinde ortadan kalkar.[5] Ayrıca bazı viral vakalar ateş, yorgunluk, baş ağrısı, ve adele ağrısı ile ilişkilendirilebilir.[5] Eğer dışkı kanlı ise, sebebinin bakteri olma ihtimali virüs [5] olma ihtimalinden fazladır.[7] Bazı bakteriyel enfeksiyonlar, şiddetli karın ağrısıyla ilişkili olabilir ve birkaç hafta sürebilir.[7]

Rota virüs bulaşan çocukların tamamen iyileşmesi, genellikle üç ila sekiz gün sürer.[8] Ancak, fakir ülkelerde, şiddetli enfeksiyonlar için tedavi erişilemez bir durumdadır ve inatçı ishal yaygındır.[9] Sıvı kaybı, ishal‘in yaygın bir komplikasyonudur]],[10] ve önemli ölçüde sıvı kaybı olan çocukta uzun süreli kılcal yenilenme, zayıf şekilde ciltte şişkinlik ve düzensiz nefes alma görülebilir.[11] Tekrarlayan enfeksiyonlar, genellikle sıhhi temizliği zayıf olan bölgelerde görülür ve kötü beslenme,[6] bodur büyüme ve uzun süreli bilişsel gecikmeye neden olabilir.[12]

Reaktif artrit, Kampilobakter türleri ile enfekte olan kişilerin %1’inde görülür ve %0,1’inde Guillain-Barre sendromu meydana gelir.[7] Hemolitik üremik sendrom (HUS), Shiga toksinüreten Escherichia coli ya da Şigella türleriyle enfekte olunması sonucu oluşabilir, bu da düşük trombosit sayısı, kötü böbrek fonksiyonu ve düşük alyuvar sayısı (bozulmaları sonucu) ile sonuçlanır.[13] Çocuklar, hemolitik üreme sendromuna yakalanmaya yetişkinlerden daha yatkındır.[12] Bazı viral enfeksiyonlar iyi huylu çocuk nöbetlerine neden olabilir.[1]

Sebep

Virüsler (özellikle rota virüs) ve Escherichia coli bakterisi ve Kampilobakter türleri mide iltihabının başlıca sebepleridir.[6][14] Ancak, bu sendroma sebep olabilen başka birçok bulaşıcı ajan mevcuttur.[12] Bulaşıcı olmayan sebepler zaman zaman görülür, fakat bunlar viral ya da bakteriyel kadar yaygın değildir etiyoloji.[1] Enfeksiyon riski, bağışıklık eksikliği ve nispeten düşük hijyen nedeniyle dolayı çocuklarda daha yüksektir.[1]

Viral

Mide iltihabına neden olan virüsler arasında rota virüs, noro virüs, adeno virüs, ve astro virüs bulunmaktadır]].[5][15] Rota virüs, çocuklarda görülen mide iltihabının en yaygın sebebidir [14] ve hem gelişmiş’de hem de gelişmekte olan ülkeler’de benzer vaka oranlarına yol açar.[8] Virüsler, çocuk yaş grubundaki bulaşıcı ishal olaylarının yaklaşık %70’inin sebebidir.[16] Rota virüs, bağışıklık kazanmış olmaları nedeniyle yetişkinlerde daha az görülür.[17] Noro virüs, Amerika’daki yetişkinlerde mide iltihabının en önemli sebebidir ve salgınların %90’ından fazlasından sorumludur.[5] Bu yerelleşmiş salgınlar genellikle insan gruplarının, yolcu gemileri, hastaneler ya da restoranlarda olduğu gibi, birbirlerine fiziksel olarak yakın bulundukları yerlerde zaman geçirdikleri zaman vuku bulur.[1] Kişilerin bulaşıcılığı, ishal bittikten sonra bile devam edebilir.[5] Noro virüs, çocuklarda görülen vakaların %10’unun sebebidir.[1]

Bakteriyel

Salmonella enterica serovar Typhimurium (ATCC 14028), Gram boyama ardından mikroskopla 1000 kat büyütülerek görülmektedir.

Gelişmiş ülkelerde, Campylobacter jejuni bakteriyel mide iltihabının başlıca sebebidir, bu vakaların yarısı kümes hayvanlarına maruz kalınması ile ilişkilidir]].[7] Çocuklarda vakaların yaklaşık %15’inin sebebi bakterilerdir, en yaygın tipleri Escherichia coli,Salmonella, Şigella ve Kampilobakter türleridir.[16] Gıdaya bakteri bulaşır ve gıda birkaç saat oda sıcaklığında kalır ise bakteri çoğalır ve gıdayı tüketen kişilerde enfeksiyon riskini arttırır.[12] Çiğ ya da az pişmiş et, kümes hayvanları, deniz ürünleri ve yumurtalar; çiğ tomurcuklar; pastörize edilmemiş süt ve yumuşak peynir; meyve ve sebze suları gibi bazı yiyecekler, yaygın olarak hastalıkla ilişkilendirilir.[18] Gelişmekte olan ülkelerde, özellikle Sahra Altı Afrika’da ve Asya’da, kolera mide iltihabının yaygın bir sebebidir. Bu enfeksiyon çoğunlukla kirlenmiş su ya da gıda ile bulaşır.[19]

ToksijenikClostridium difficile yaşlılarda daha sık görülen ishalin önemli bir nedenidir.[12] Yeni doğmuş bebekler, bu bakterileri semptom geliştirmeden taşıyabilirler.[12] Bu, yatan hastalarda görülen ishalin yaygın bir sebebidir ve genellikle antibiyotik kullanımıyla ilişkilendirilir[20]Staphylococcus aureus bulaşıcı ishali, antibiyotik kullanan kişilerde de görülebilir[21] "Turist ishali" genellikle bakteriyel mide iltihabının bir türüdür. Asit baskılayıcı ilacın, 'Clostridium difficile, Salmonella ve Kampilobakter türleri dahil birtakım organizmalara maruz kalındıktan sonra önemli enfeksiyon riskini artırdığı görülmektedir.[22] Risk, proton pompa inhibitör alan kişilerde, H2 antagonisti kullananlara göre daha fazladır.[22]

Parazitik

Birtakım birgözeli hayvanlar mide iltihabına sebep olabilir – en yaygını Giardia lambliadır – ancak Entamoeba histolytica ve Kriptosporidyum türlerini de içine almaktadır.[16] Grup olarak, bu ajanlar çocuklardaki vakaların yaklaşık %10’unu kapsar.[13] Giardia gelişmekte olan ülkelerde daha fazla görülür, ancak bu etiyolojik ajan, bu tip bir hastalığa bir dereceye kadar neredeyse her yerde sebep olmaktadır.[23] Yaygın olarak görülen yerlere seyahat eden kişilerde, kreşe giden çocuklarda, erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkeklerde ve felaketlerin ardından daha fazla görülür.ref name=Giar2010/>

Bulaşma

Kirlenmiş su tüketimi ya da bireylerin kişisel eşyalarının ortak kullanılması sonucu bulaşabilir.[6] Yağmurlu ve kurak mevsimli yerlerde, su kalitesi genellikle yağmurlu mevsimde kötüleşir ve bu durum salgınların baş gösterdiği zamanla ilişkilidir.[6] mevsimleri yaşayan bölgelerde, enfeksiyonlar kış mevsiminde daha yaygındır.[12] Bebeklerin uygun şekilde temizlenmemiş şişelerle Biberonla beslenmeleri, küresel ölçekte önemli bir sebeptir.[6] Bulaşma oranları, özellikle kalabalık hanelerde yaşayan [24] ve halihazırda kötü beslenme durumundaki çocuklar[5] başta olmak üzere, kötü hijyenle de ilişkilendirilir.[12] Tolerans geliştirdikten sonra, yetişkinler bazı organizmaları, belirti veya semptom göstermeden taşıyabilirler, bu sebeple bulaşıcı hastalığın doğal rezervuarları gibi hareket edebilirler.[12] Bazı ajanlar (Şigella gibi) sadece primatlarda görülürken, diğerleri geniş çeşitlilikteki hayvanlarda (Giardia gibi) görülebilir.[12]

Bulaşıcı Olmayan

Mide bağırsak kanalının iltihaplanmasına sebep bulaşıcı olmayan birtakım sebepler mevcuttur.[1] Daha yaygın olanlardan bazıları (Non steroidal antienflamatuar ilaçlar) gibi ilaçlar, laktoz gibi belirli gıdalar (laktoza duyarlı olanlarda) ve glutendir ( çölyak hastalığı olanlarda). Crohn hastalığı da mide iltihabının bulaşıcı olmayan (sık sık şiddetli) bir kaynağıdır.[1] Toksine ikincil derecede olan hastalık da görülebilir. Mide bulantısı, kusma ve ishalle ilişkisi olan gıdayla ilgili bazı durumlar arasında şunlar yer alır: bozulmuş yırtıcı balık tüketimine bağlı ciguatera zehirlenmesi, belirli tipteki bozulmuş balık tüketimine bağlı scombroid, diğerleri arasında kirpi balığı tüketimine bağlı Tetrodoksin zehirlenmesi ve genellikle uygun biçimde korunmamış gıdadan kaynaklananbotülizm[25]

Fizyopatoloji

Mide iltihabı, küçük ya da kalın bağırsaktaki enfeksiyon sonucu oluşan kusma veya ishal olarak tanımlanır.[12] İnce bağırsaktaki değişiklikler genellikle iltihaplı değilken kalın bağırsaktaki değişiklikler iltihaplıdır.[12] Bir enfeksiyona neden olmak için gereken hastalık mikrobu sayısı birden ( kriptosporidyum için) 108’a (Vibrio cholerae için) kadar değişkenlik gösterir.[12]

Teşhis

Mide iltihabı, genellikle kişinin gösterdiği semptom ve belirtilere dayanarak klinik olarak teşhis edilir.[5] Sebebini tam olarak belirlemeye, durumun kontrolünü değiştirmeyeceği için çoğunlukla ihtiyaç yoktur.[6] Ancak, dışkısında kan olanlarda, gıda zehirlenmesine maruz kalanlarda ve son zamanlarda gelişmekte olan ülkeleri ziyaret edenlerde dışkı kültürü uygulanmalıdır.[16] Ayrıca, takip için tanısal test yapılabilir.[5] Hipoglisemi, yeni doğanların ve çocukların %10’unda görüldüğü için, bu nüfusta serum glikoz ölçümü önerilir.[11] Şiddetli bir sıvı kaybı endişesi olduğunda, elektrolitler ve böbrek fonksiyonu da kontrol edilmelidir.[16]

Sıvı kaybı

Kişide sıvı kaybı olup olmadığının belirlenmesi, durum tespitinin önemli bir parçasıdır, sıvı kaybı genellikle hafif (%3–5), orta (%6–9) ve ağır (≥%10) vakalar olarak ayrılır.[1] Çocuklarda, orta ya da ağır derecede sıvı kaybının en doğru belirtileri sürekli kılcal yenilenme, zayıf şekilde ciltte şişkinlik ve normal olmayan nefes almadır.[11][26] Diğer faydalı bulgular (birlikte kullanıldığında) arasında çökmüş gözler, azalmış aktivite, gözyaşı eksikliği ve ağız kuruluğu yer alır.[1] Normal idrar çıkışı ve ağızdan sıvı alımı rahatlatıcıdır.[11] Laboratuvar testi, sıvı kaybının derecesini belirlemek açısından az bir klinik öneme sahiptir.[1]

Ayırıcı tanı

Mide iltihabındaki belirti ve semptomları taklit eden, elenmesi gereken diğer potansiyel sebepler arasında apandisit, bağırsak düğümlenmesi, iltihabi bağırsak hastalığı, idrar yolu enfeksiyonu ve şeker hastalığı yer almaktadır.[16] Pankreas yetersizliği, kısa bağırsak sendromu, Whipple hastalığı, çölyak hastalığı ve yersiz laksatif kullanımı da göz önünde bulundurulmalıdır.[27] Kişide eğer sadece kusma ya da ishal görülüyorsa (ikisinden ziyade), ayırıcı tanı koymak zor olabilir.[1] Apandisit vakalarının %33’ünde, kusma, karın ağrısı ve az miktarda ishal görülebilir.[1] Bu, mide iltihabındaki oldukça çok miktarda görülen ishale tezat teşkil eder.[1] Çocuklarda görülen akciğer veya idrar yolun enfeksiyonları da kusmaya veya ishale sebep olabilir.[1] Klasik diyabetik ketoasidoz (DKA)’da karın ağrısı, mide bulantısı ve kusma görülebilir; fakat ishal görülmez.[1] Yapılan bir çalışmada, diyabetik ketoasidozlu çocukların %17’sine ilk başta mide iltihabı teşhisi konulduğu ortaya çıkarılmıştır.[1]

Önleme

Pozitif sonuçlanan rota virüs testlerinin yüzdesi, izleme haftası, Amerika Birleşik Devletleri, Temmuz 2000 – Haziran 2009.

Yaşam tarzı

Kolay erişilebilir temiz suyun ve iyi sıhhi uygulamaların sağlanması, enfeksiyon ve klinik olarak anlamlı mide iltihabı oranlarının azaltılmasında öneme sahiptir.[12] Kişisel önlemlerin el yıkama gibi), hem gelişmekte olan hem de gelişmiş ülkelerde, mide iltihabı insidansını ve yaygınlık oranlarını %30’a kadar azalttığı bulunmuştur.[11] Alkol bazlı jeller de etkili olabilir.[11] Anne sütü ile beslenme, özellikle kötü hijyene sahip yerlerde, hijyenin iyileştirilmesi kadar önemlidir.[6] Anne sütü, hem enfeksiyon sıklığını hem de süresini azaltır.[1] Bozulmuş gıda ve içecekten kaçınmak da etkili olabilir.[28]

Aşılama

Etkili ve güvenli olması nedeniyle, 2009 yılında, Dünya Sağlık Örgütü rota virüs aşısı’nın dünyadaki tüm çocuklara uygulanmasını önermiştir.[14][29] Halihazırda iki adet ticari rota virüs aşısı mevcuttur ve birkaç tanesi daha geliştirme aşamasındadır.[29] Afrika ve Asya’da bu aşılar, yeni doğanlarda şiddetli hastalığı azaltmıştır [29] ve ulusal bağışıklık programlarını devreye sokan ülkelerde hastalığın oranlarında ve şiddetinde azalma görülmüştür.[30][31] Ayrıca bu aşı, dolaşımdaki enfeksiyonların sayısını azaltarak aşılanmayan çocuklarda da hastalığı önleyebilir.[32] 2000 yılından beri, ABD’de rota virüs aşısı programının uygulanması sayesinde ishal vakalarının sayısı yüzde seksen kadar azaltmıştır.[33][34][35] Aşının ilk dozu, 6 ila 15 haftalık yeni doğan bebeklere verilmelidir.[14] oral kolera aşısı’nın 2  yıl boyunca %50-60 etkili olduğu bulunmuştur.[36]

Yönetim

Mide iltihabı, genellikle ilaç gerektirmeyen akut ve kendi kendini sınırlayan bir hastalıktır.[10] Hafif ve orta dereceli sıvı kaybında tercih edilen tedavi oral rehidratasyon tedavisi (ORT)’dir.[13]Metoklopramid ve/veya ondansetron da bazı çocuklarda işe yarayabilir,[37] ve butylscopolamine, karın ağrısı tedavisinde faydalıdır]].[38]

Su kaybını giderme

Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde mide iltihabının en önemli tedavisi su kaybını gidermedir. Bu, tercihen oral rehidratasyon tedavisi ile gerçekleştirilir, eğer şuur seviyesinde azalma varsa ya da sıvı kaybı şiddetliyse, damar içi gerekebilir.[39][40] Kompleks karbonhidratlar ile yapılan oral replasman tedavi ürünleri (örneğin buğday veya pirinçten yapılanlar), basit şeker bazlı olanlardan daha üstün olabilir.[41] Özellikle basit şekeri yüksek olan içecekler, meşrubatlar ve meyve suları gibi, ishali arttırabilecekleri için 5 yaşın altındaki çocuklara tavsiye edilmemektedir.[10] Daha açık ve etkili oral rehidratasyon preparatları mevcut değilse ya da içilemiyorsa, sade içme suyu kullanılabilir.[10] Genç çocuklarda sıvı vermek için, uygun görülmesi halinde, nazogastrik tüp kullanılabilir.[16]

Beslenme

Anne sütü ile beslenen bebeklerin her zamanki şekilde beslenmeye devam etmeleri tavsiye edilir, mama ile beslenen bebeklerin ise, oral rehidratasyon tedavisi ile su kaybı giderildikten sonra mamaya devam etmeleri önerilir.[42] Laktozsuz ya da laktozu azalmış mamalar genellikle zorunlu değildir.[42] Çocuklar ishal sırasında, basit şekeri yüksek olan gıdalardan kaçınarak, olağan diyetlerine devam etmelidir.[42] BRAT diyeti (muz, pirinç, elma püresi, kızarmış ekmek ve çay), yetersiz besinler içerdiği ve normal beslenme üzerinde hiçbir yararı olmadığı için, artık tavsiye edilmemektedir.[42] Probiyotiklerin hem hastalığın süresini hem de dışkıların sıklığını azaltmada yararlı olduğu görülmüştür.[43] Antibiyotik kaynaklı ishalin önlenmesi ve tedavisinde de faydalı olabilirler.[44] Mayalanmış süt ürünleri (yoğurt gibi) de aynı şekilde yararlıdır.[45] Çinko takviyesinin, gelişmekte olan ülkelerdeki çocuklarda ishalin hem tedavisinde hem de önlenmesinde etkili olduğu görülmektedir.[46]

Mide Bulantısı İlaçları

Mide bulantısı ilaçları çocuklarda kusma tedavisinde faydalı olabilir. Ondansetron'un, tek doz olmasına bağlı olarak damar yolundan sıvı verilmesine daha az ihtiyaç duyulması, hastaneye yatışları azaltması ve kusmayı azaltması gibi bazı faydaları bulunmaktadır.[47][48][49]Metoklopramid de faydalı olabilir.[49] Bununla birlikte, ondansetron kullanımı, çocuklarda hastaneye dönüş oranda artış ile ilişkilendirilebilir.[50] Damar yolundan vermek üzere hazırlanan ondansetron, klinik olarak uygun görüldüğü takdirde, ağızdan verilebilir.[51]Dimenhidrinat kusmayı azaltır ancak önemli bir klinik faydası yok gibi görülmektedir.[1]

Antibiyotikler

Özellikle belirtilerin şiddetli olması[52] veya duyarlı bakteriden kaynaklanan bir nedenin ayrıştırılması veya bundan şüphe edilmesi durumunda[53], bazen tavsiye edilmekle birlikte antibiyotikler genellikle mide iltihabında kullanılmazlar. Antibiyotik kullanılacaksa, yüksek direnç oranına sahip olmasından dolayı florokinolon yerine bir makrolid (örneğin azitromisin) tercih edilmektedir.[7] Genellikle antibiyotik kullanımının yol açtığı Psödomembranöz kolit durumunda, bu hastalığa neden olan ilaç kesilir ve hasta metronidazol veya vankomisin ile tedavi edilir.[54] Tedaviye yanıt verebilen bakteri ve protozoalar Shigella[55] Salmonella typhi,[56] ve Giardia türleridir.[23] Giardia türleri veya Entamoeba histolytica ile meydana gelen hastalık durumlarında, tinidazol tedavisi tavsiye edilir ve metronidazol tedavisine göre üstün yönleri vardır.[23][57] Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), kanlı ishal ve ateş görülen genç çocuklarda antibiyotiklerin kullanılmasını tavsiye etmektedir.[1]

Bağırsak hareketliliğini azaltan ajanlar

Bağırsak hareketliliğini azaltan ilaç tedavisinin teorik olarak komplikasyonlara yol açma riski vardır ve klinik deneyimlerle bu durumun olasılık dışı olduğunun gösterilmesine rağmen[27] bu ilaçların kanlı ishal veya ateşle birlikte ishal görülen kişilerde kullanılması tavsiye edilmez.[58] İshal belirtilerine yönelik tedavide yaygın olarak bir opioid analogu olan Loperamid kullanılır.[59] Bununla birlikte, gelişmemiş kan-beyin bariyerini geçip zehirliliğe yol açabildiğinden loperamidin çocuklarda kullanılması tavsiye edilmez. Hafif ila orta derecede şiddetli vakalarda, üç değerli bizmut ile salisilatın oluşturduğu çözünmeyen bir bileşik olan Bizmut subsalisilat kullanılabilir[27] ancak teorik olarak salisilat zehirliliği görülme olasılığı vardır.[1]

Epidemiyoloji

Engellilere uygun yaşam yılı 2004’te her 100.000 yerli kişide ishal oranı.
  no data
  ≤less 500
  500–1000
  1000–1500
  1500–2000
  2000–2500
  2500–3000
  3000–3500
  3500–4000
  4000–4500
  4500–5000
  5000–6000
  ≥6000

Her yıl dünya çapında üç ila beş milyar mide iltihabı vakasının meydana geldiği tahmin edilmektedir [13] ve bu hastalık en çok çocukları ve gelişmekte olan ülkelerde yaşayan insanları etkilemektedir.[6] 2008 itibariyle beş yaş altı çocuklarda yaklaşık olarak 1.3 milyon ölüme yol açmıştır[60] ve bu ölüm vakalarının çoğu dünyanın en fakir uluslarında meydana gelmiştir.[12] Bu ölüm vakalarının 450.000'den çoğu 5 yaş altı çocuklarda görülen rota virüse bağlıdır.[61][62] Kolera her yıl üç ila beş milyon hastalık vakasına yol açmakta ve yaklaşık olarak 100.000 kişinin ölümüne neden olmaktadır.[19] Gelişmekte olan ülkelerde iki yaş altı çocuklar yılda altı veya daha fazla kez enfeksiyona yakalanmakta ve bu enfeksiyonlar klinik olarak anlamlı mide iltihabına neden olmaktadır.[12] Kısmen, edinilmiş bağışıklık dolayısıyla bu durum yetişkinlerde daha az görülmektedir.[5] 1980'de, tüm nedenlere bağlı mide iltihabı sebebiyle, çoğunluğu gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere çocuklarda 4,6 milyon ölüm vakası meydana gelmiştir.[54] Büyük ölçüde oral rehidratasyon tedavisinin kullanılmaya başlanması ve yaygın biçimde kullanılmasına bağlı olarak 2000 yılı sonunda ölüm oranları önemli bir biçimde azalmıştır (yıllık yaklaşık 1,5 milyon ölüm vakasına gerilemiştir).[63] ABD'de, mide iltihabına yol açan enfeksiyonlar en yaygın ikinci enfeksiyondur (soğuk algınlığından sonra) ve yılda 200 ila 375 milyon akut ishal vakasına [5][12] ve yaklaşık on bin ölüm vakasına yol açarlar,[12] bu ölüm vakalarının 150 ila 300 tanesi beş yaş altı çocuklarda meydana gelir.[1]

Tarihçe

"Gastroenteritis" terimi ilk defa 1825 yılında kullanılmıştır.[64] Bu zamandan önce, diğerlerinin yanı sıra daha yaygın biçimde karahumma veya "kolera morbus" olarak veya daha az yaygın biçimde "bağırsak gribi", "şişkinlik", "akıntı", "kolik", "bağırsak şikayeti" veya akut ishalin artık kullanılmayan diğer birkaç isminden herhangi biri olarak bilinmekteydi.[65]

Toplum ve kültür

Mide iltihabı dünya çapında günlük konuşma dilinde birçok farklı şekilde adlandırılır; örneğin Meksika'da "Montezuma'nın intikamı", Hint yemeklerine bağlı olarak ABD'de "Delhi karnı" ve "arka kapıdan hızla kaçma", Fransa ve İspanya'da "turist", Türkiye'de "Turist hastalığı", vb.[12] Birçok askeri kampanyada rol oynamıştır ve "başarı cesaret gerektirir" (orijinali "no guts no glory") sözünün kaynağı olduğuna inanılır.[12] Mide iltihabı, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yıllık 3,7 milyon[1] ve Fransa'daki yıllık 3 milyon hekim ziyaretinin ana sebebidir.[66] Mide iltihabının, Amerika Birleşik Devletleri’nde bir bütün olarak yılda 23 milyar USD masrafa neden olduğu düşünülmektedir [67] ve bu masrafın tahminen 1 milyar USD’lik kısmı yalnızca rota virüsten kaynaklanmaktadır.[1]

Araştırma

Mide iltihabına geliştirilme aşamasında olan birkaç aşı mevcuttur; örneğin, mide iltihabının dünya genelinde en önemli iki nedeni olan Şigella ve enterotoksijenik Escherichia coli (ETEC) için aşılar.[68][69]

Diğer Hayvanlarda

İnsanlarda mide iltihabına neden olan ajanların birçoğu, kedi ve köpeklerde görülen mide iltihabına da neden olmaktadır. En yaygın görülen organizmalar:'Kampilobakter, Clostridium difficile, Clostridium perfringens ve Salmonella'dır.[70] Çok sayıda zehirli bitki de belirtilere yol açabilir.[71] Bazı ajanlar belirli türlere özgüdür. Bulaşıcı gastroenterit koronavirüs (TGEV) domuzlarda ortaya çıkar ve kusma, ishal ve su kaybına neden olur.[72] Domuzlara yabani kuşlardan geçtiği düşünülmektedir ve mevcut özel bir tedavisi yoktur.[73] İnsanlara bulaşmaz.[74]

Kaynakça

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Singh, Amandeep (July 2010). "Pediatric Emergency Medicine Practice Acute Gastroenteritis — An Update". Emergency Medicine Practice 7 (7). http://www.ebmedicine.net/topics.php?paction=showTopic&topic_id=229.
  2. ↑ Tate JE, Burton AH, Boschi-Pinto C, Steele AD, Duque J, Parashar UD (February 2012). "2008 estimate of worldwide rotavirus-associated mortality in children younger than 5 years before the introduction of universal rotavirus vaccination programmes: a systematic review and meta-analysis". The Lancet Infectious Diseases 12 (2): 136–41. DOI:10.1016/S1473-3099(11)70253-5. PMID 22030330.
  3. ↑ Marshall JA, Bruggink LD (April 2011). "The dynamics of norovirus outbreak epidemics: recent insights". International Journal of Environmental Research and Public Health 8 (4): 1141–9. DOI:10.3390/ijerph8041141. PMC 3118882. PMID 21695033. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3118882.
  4. ↑ Man SM (December 2011). "The clinical importance of emerging Campylobacter species". Nature Reviews. Gastroenterology & Hepatology 8 (12): 669–85. DOI:10.1038/nrgastro.2011.191. PMID 22025030.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Eckardt AJ, Baumgart DC (January 2011). "Viral gastroenteritis in adults". Recent Patents on Anti-infective Drug Discovery 6 (1): 54–63. PMID 21210762.
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Webber, Roger (2009). Communicable disease epidemiology and control : a global perspective (3rd bas.). Wallingford, Oxfordshire: Cabi. s. 79. ISBN 978-1-84593-504-7. http://books.google.ca/books?id=pZ9fpHtvOGYC&pg=PA79.
  7. 1 2 3 4 5 Galanis, E (2007 Sep 11). "Campylobacter and bacterial gastroenteritis.". CMAJ : Canadian Medical Association 177 (6): 570–1. DOI:10.1503/cmaj.070660. PMC 1963361. PMID 17846438. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1963361.
  8. 1 2 Meloni, A; Locci, D, Frau, G, Masia, G, Nurchi, AM, Coppola, RC (2011 Oct). "Epidemiology and prevention of rotavirus infection: an underestimated issue?". The journal of maternal-fetal & neonatal medicine : the official journal of the European Association of Perinatal Medicine, the Federation of Asia and Oceania Perinatal Societies, the International Society of Perinatal Obstetricians 24 Suppl 2: 48–51. DOI:10.3109/14767058.2011.601920. PMID 21749188.
  9. ↑ "Toolkit". DefeatDD. 14 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130514110922/http://www.defeatdd.org/understanding-crisis/advocacy-outreach/toolkits. Erişim tarihi: 3 May 2012.
  10. 1 2 3 4 "Management of acute diarrhoea and vomiting due to gastoenteritis in children under 5". National Institute of Clinical Excellence. April 2009. 21 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131221100333/http://guidance.nice.org.uk/CG84.
  11. 1 2 3 4 5 6 Tintinalli, Judith E.. Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli.|publisher=McGraw-Hill Companies |location=New York|year=2010 |pages=830–839 |isbn=0-07-148480-9 }}
  12. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Mandell 2010 Chp. 93
  13. 1 2 3 4 Elliott, EJ (2007 Jan 6). "Acute gastroenteritis in children.". BMJ (Clinical research ed.) 334 (7583): 35–40. DOI:10.1136/bmj.39036.406169.80. PMC 1764079. PMID 17204802. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1764079.
  14. 1 2 3 4 Szajewska, H; Dziechciarz, P (2010 Jan). "Gastrointestinal infections in the pediatric population.". Current opinion in gastroenterology 26 (1): 36–44. DOI:10.1097/MOG.0b013e328333d799. PMID 19887936.
  15. ↑ Dennehy PH (January 2011). "Viral gastroenteritis in children". The Pediatric Infectious Disease Journal 30 (1): 63–4. DOI:10.1097/INF.0b013e3182059102. PMID 21173676.
  16. 1 2 3 4 5 6 7 Webb, A; Starr, M (2005 Apr). "Acute gastroenteritis in children.". Australian family physician 34 (4): 227–31. PMID 15861741.
  17. ↑ Desselberger U, Huppertz HI (January 2011). "Immune responses to rotavirus infection and vaccination and associated correlates of protection". The Journal of Infectious Diseases 203 (2): 188–95. DOI:10.1093/infdis/jiq031. PMC 3071058. PMID 21288818. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3071058.
  18. ↑ Nyachuba, DG (2010 May). "Foodborne illness: is it on the rise?". Nutrition Reviews 68 (5): 257-69. DOI:10.1111/j.1753-4887.2010.00286.x. PMID 20500787.
  19. 1 2 Charles, RC; Ryan, ET (2011 Oct). "Cholera in the 21st century.". Current opinion in infectious diseases 24 (5): 472-7. DOI:10.1097/QCO.0b013e32834a88af. PMID 21799407.
  20. ↑ Moudgal, V; Sobel, JD (2012 Feb). "Clostridium difficile colitis: a review.". Hospital practice (1995) 40 (1): 139-48. DOI:10.3810/hp.2012.02.954. PMID 22406889.
  21. ↑ Lin, Z; Kotler, DP; Schlievert, PM; Sordillo, EM (2010 May). "Staphylococcal enterocolitis: forgotten but not gone?". Digestive diseases and sciences 55 (5): 1200-7. PMID 19609675.
  22. 1 2 Leonard, J; Marshall, JK, Moayyedi, P (2007 Sep). "Systematic review of the risk of enteric infection in patients taking acid suppression.". The American journal of gastroenterology 102 (9): 2047–56; quiz 2057. DOI:10.1111/j.1572-0241.2007.01275.x. PMID 17509031.
  23. 1 2 3 Escobedo, AA; Almirall, P, Robertson, LJ, Franco, RM, Hanevik, K, Mørch, K, Cimerman, S (2010 Oct). "Giardiasis: the ever-present threat of a neglected disease.". Infectious disorders drug targets 10 (5): 329–48. PMID 20701575.
  24. ↑ Grimwood, K; Forbes, DA (2009 Dec). "Acute and persistent diarrhea.". Pediatric clinics of North America 56 (6): 1343–61. DOI:10.1016/j.pcl.2009.09.004. PMID 19962025.
  25. ↑ Lawrence, DT; Dobmeier, SG; Bechtel, LK; Holstege, CP (2007 May). "Food poisoning.". Emergency medicine clinics of North America 25 (2): 357-73; abstract ix. DOI:10.1016/j.emc.2007.02.014. PMID 17482025.
  26. ↑ Steiner, MJ; DeWalt, DA, Byerley, JS (2004 Jun 9). "Is this child dehydrated?". JAMA : the Journal of the American Medical Association 291 (22): 2746–54. DOI:10.1001/jama.291.22.2746. PMID 15187057.
  27. 1 2 3 Warrell D.A., Cox T.M., Firth J.D., Benz E.J., ed. (2003). The Oxford Textbook of Medicine (4th bas.). Oxford University Press. ISBN 0-19-262922-0. http://otm.oxfordmedicine.com/.
  28. ↑ "Viral Gastroenteritis". Center for Disease Control and Prevention. February 2011. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150905100719/http://www.cdc.gov/ncidod/dvrd/revb/gastro/faq.htm. Erişim tarihi: 16 April 2012.
  29. 1 2 3 World Health Organization (December 2009). "Rotavirus vaccines: an update". Weekly epidemiological record 51–52 (84): 533–540. http://www.who.int/wer/2009/wer8451_52.pdf. Erişim tarihi: 10 May 2012.
  30. ↑ Giaquinto, C; Dominiak-Felden G, Van Damme P, Myint TT, Maldonado YA, Spoulou V, Mast TC, Staat MA (2011 July). "Summary of effectiveness and impact of rotavirus vaccination with the oral pentavalent rotavirus vaccine: a systematic review of the experience in industrialized countries". Human Vaccines. 7 7: 734–748. DOI:10.4161/hv.7.7.15511. PMID 21734466. http://www.landesbioscience.com/journals/vaccines/article/15511/?nocache=1111012137. Erişim tarihi: 10 May 2012.
  31. ↑ Jiang, V; Jiang B, Tate J, Parashar UD, Patel MM (July 2010). "Performance of rotavirus vaccines in developed and developing countries". Human Vaccines 6 (7): 532–542. PMID 20622508. http://www.landesbioscience.com/journals/vaccines/article/11278/?nocache=531156378. Erişim tarihi: 10 May 2012.
  32. ↑ Patel, MM; Steele, D, Gentsch, JR, Wecker, J, Glass, RI, Parashar, UD (2011 Jan). "Real-world impact of rotavirus vaccination.". The Pediatric Infectious Disease Journal 30 (1 Suppl): S1-5. DOI:10.1097/INF.0b013e3181fefa1f. PMID 21183833.
  33. ↑ US Center for Disease Control and Prevention (2008). "Delayed onset and diminished magnitude of rotavirus activity—United States, November 2007 – May 2008". Morbidity and Mortality Weekly Report 57 (25): 697–700. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5725a6.htm. Erişim tarihi: 3 May 2012.
  34. ↑ "Reduction in rotavirus after vaccine introduction—United States, 2000–2009". MMWR Morb. Mortal. Wkly. Rep. 58 (41): 1146–9. October 2009. PMID 19847149. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5841a2.htm.
  35. ↑ Tate, JE; Cortese, MM, Payne, DC, Curns, AT, Yen, C, Esposito, DH, Cortes, JE, Lopman, BA, Patel, MM, Gentsch, JR, Parashar, UD (2011 Jan). "Uptake, impact, and effectiveness of rotavirus vaccination in the United States: review of the first 3 years of postlicensure data.". The Pediatric Infectious Disease Journal 30 (1 Suppl): S56-60. DOI:10.1097/INF.0b013e3181fefdc0. PMID 21183842.
  36. ↑ Sinclair, D; Abba, K, Zaman, K, Qadri, F, Graves, PM (2011 Mar 16). "Oral vaccines for preventing cholera.". Cochrane database of systematic reviews (Online) (3): CD008603. DOI:10.1002/14651858.CD008603.pub2. PMID 21412922.
  37. ↑ Alhashimi D, Al-Hashimi H, Fedorowicz Z (2009). Alhashimi, Dunia. ed. "Antiemetics for reducing vomiting related to acute gastroenteritis in children and adolescents". Cochrane Database Syst Rev (2): CD005506. DOI:10.1002/14651858.CD005506.pub4. PMID 19370620.
  38. ↑ Tytgat GN (2007). "Hyoscine butylbromide: a review of its use in the treatment of abdominal cramping and pain". Drugs 67 (9): 1343–57. PMID 17547475.
  39. ↑ "BestBets: Fluid Treatment of Gastroenteritis in Adults". 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130517013547/http://www.bestbets.org/bets/bet.php?id=1039.
  40. ↑ Canavan A, Arant BS (October 2009). "Diagnosis and management of dehydration in children". Am Fam Physician 80 (7): 692–6. PMID 19817339.
  41. ↑ Gregorio GV, Gonzales ML, Dans LF, Martinez EG (2009). Gregorio, Germana V. ed. "Polymer-based oral rehydration solution for treating acute watery diarrhoea". Cochrane Database Syst Rev (2): CD006519. DOI:10.1002/14651858.CD006519.pub2. PMID 19370638.
  42. 1 2 3 4 King CK, Glass R, Bresee JS, Duggan C (November 2003). "Managing acute gastroenteritis among children: oral rehydration, maintenance, and nutritional therapy". MMWR Recomm Rep 52 (RR-16): 1–16. PMID 14627948. http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5216a1.htm.
  43. ↑ Allen SJ, Martinez EG, Gregorio GV, Dans LF (2010). Allen, Stephen J. ed. "Probiotics for treating acute infectious diarrhoea". Cochrane Database Syst Rev 11 (11): CD003048. DOI:10.1002/14651858.CD003048.pub3. PMID 21069673.
  44. ↑ Hempel, S; Newberry, SJ; Maher, AR; Wang, Z; Miles, JN; Shanman, R; Johnsen, B; Shekelle, PG (2012 May 9). "Probiotics for the prevention and treatment of antibiotic-associated diarrhea: a systematic review and meta-analysis.". JAMA: the Journal of the American Medical Association 307 (18): 1959-69. PMID 22570464.
  45. ↑ Mackway-Jones, Kevin (June 2007). "Does yogurt decrease acute diarrhoeal symptoms in children with acute gastroenteritis?". BestBets. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130517002703/http://www.bestbets.org/bets/bet.php?id=1000.
  46. ↑ Telmesani, AM (2010 May). "Oral rehydration salts, zinc supplement and rota virus vaccine in the management of childhood acute diarrhea.". Journal of family and community medicine 17 (2): 79–82. DOI:10.4103/1319-1683.71988. PMC 3045093. PMID 21359029. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3045093.
  47. ↑ DeCamp LR, Byerley JS, Doshi N, Steiner MJ (September 2008). "Use of antiemetic agents in acute gastroenteritis: a systematic review and meta-analysis". Arch Pediatr Adolesc Med 162 (9): 858–65. DOI:10.1001/archpedi.162.9.858. PMID 18762604.
  48. ↑ Mehta S, Goldman RD (2006). "Ondansetron for acute gastroenteritis in children". Can Fam Physician 52 (11): 1397–8. PMC 1783696. PMID 17279195. http://www.cfp.ca/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=17279195.
  49. 1 2 Fedorowicz, Z; Jagannath, VA, Carter, B (2011 Sep 7). "Antiemetics for reducing vomiting related to acute gastroenteritis in children and adolescents.". Cochrane database of systematic reviews (Online) 9 (9): CD005506. DOI:10.1002/14651858.CD005506.pub5. PMID 21901699.
  50. ↑ Sturm JJ, Hirsh DA, Schweickert A, Massey R, Simon HK (May 2010). "Ondansetron use in the pediatric emergency department and effects on hospitalization and return rates: are we masking alternative diagnoses?". Ann Emerg Med 55 (5): 415–22. DOI:10.1016/j.annemergmed.2009.11.011. PMID 20031265.
  51. ↑ "Ondansetron". Lexi-Comp. May 2011. 6 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120606132320/http://www.merckmanuals.com/professional/print/lexicomp/ondansetron.html.
  52. ↑ Traa BS, Walker CL, Munos M, Black RE (April 2010). "Antibiotics for the treatment of dysentery in children". Int J Epidemiol 39 (Suppl 1): i70–4. DOI:10.1093/ije/dyq024. PMC 2845863. PMID 20348130. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2845863.
  53. ↑ Grimwood K, Forbes DA (December 2009). "Acute and persistent diarrhea". Pediatr. Clin. North Am. 56 (6): 1343–61. DOI:10.1016/j.pcl.2009.09.004. PMID 19962025.
  54. 1 2 Mandell, Gerald L.; Bennett, John E.; Dolin, Raphael (2004). Mandell's Principles and Practices of Infection Diseases (6th bas.). Churchill Livingstone. ISBN 0-443-06643-4. http://www.ppidonline.com/.
  55. ↑ Christopher, PR; David, KV, John, SM, Sankarapandian, V (2010 Aug 4). "Antibiotic therapy for Shigella dysentery.". Cochrane database of systematic reviews (Online) (8): CD006784. DOI:10.1002/14651858.CD006784.pub4. PMID 20687081.
  56. ↑ Effa, EE; Lassi, ZS, Critchley, JA, Garner, P, Sinclair, D, Olliaro, PL, Bhutta, ZA (2011 Oct 5). "Fluoroquinolones for treating typhoid and paratyphoid fever (enteric fever).". Cochrane database of systematic reviews (Online) (10): CD004530. DOI:10.1002/14651858.CD004530.pub4. PMID 21975746.
  57. ↑ Gonzales, ML; Dans, LF, Martinez, EG (2009 Apr 15). "Antiamoebic drugs for treating amoebic colitis.". Cochrane database of systematic reviews (Online) (2): CD006085. DOI:10.1002/14651858.CD006085.pub2. PMID 19370624.
  58. ↑ Harrison's Principles of Internal Medicine (16th bas.). McGraw-Hill. ISBN 0-07-140235-7. http://books.mcgraw-hill.com/medical/harrisons/.
  59. ↑ Feldman, Mark; Friedman, Lawrence S.; Sleisenger, Marvin H. (2002). Sleisenger & Fordtran's Gastrointestinal and Liver Disease (7th bas.). Saunders. ISBN 0-7216-8973-6. http://www.elsevier-international.com/catalogue/title.cfm?ISBN=0721689736.
  60. ↑ Black, RE; Cousens, S, Johnson, HL, Lawn, JE, Rudan, I, Bassani, DG, Jha, P, Campbell, H, Walker, CF, Cibulskis, R, Eisele, T, Liu, L, Mathers, C, Child Health Epidemiology Reference Group of WHO and, UNICEF (2010 Jun 5). "Global, regional, and national causes of child mortality in 2008: a systematic analysis.". Lancet 375 (9730): 1969–87. DOI:10.1016/S0140-6736(10)60549-1. PMID 20466419.
  61. ↑ Tate, JE; Burton, AH, Boschi-Pinto, C, Steele, AD, Duque, J, Parashar, UD, WHO-coordinated Global Rotavirus Surveillance, Network (2012 Feb). "2008 estimate of worldwide rotavirus-associated mortality in children younger than 5 years before the introduction of universal rotavirus vaccination programmes: a systematic review and meta-analysis.". The Lancet infectious diseases 12 (2): 136–41. DOI:10.1016/S1473-3099(11)70253-5. PMID 22030330.
  62. ↑ World Health Organization (November 2008). "Global networks for surveillance of rotavirus gastroenteritis, 2001–2008". Weekly Epidemiological Record 47 (83): 421–428. http://www.who.int/wer/2008/wer8347.pdf. Erişim tarihi: 10 May 2012.
  63. ↑ Victora CG, Bryce J, Fontaine O, Monasch R (2000). "Reducing deaths from diarrhoea through oral rehydration therapy". Bull. World Health Organ. 78 (10): 1246–55. PMC 2560623. PMID 11100619. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2560623.
  64. ↑ "Gastroenteritis". Oxford English Dictionary 2011. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151219121645/http://www.oed.com/. Erişim tarihi: January 15, 2012.
  65. ↑ Rudy's List of Archaic Medical Terms
  66. ↑ Flahault, A; Hanslik, T (2010 Nov). "[Epidemiology of viral gastroenteritis in France and Europe].". Bulletin de l'Academie nationale de medecine 194 (8): 1415–24; discussion 1424-5. PMID 22046706.
  67. ↑ Albert, edited by Neil S. Skolnik ; associate editor, Ross H. (2008). Essential infectious disease topics for primary care. Totowa, NJ: Humana Press. s. 66. ISBN 978-1-58829-520-0. http://books.google.ca/books?id=iGUKPeO9-ygC&pg=PA66.
  68. ↑ World Health Organization. "Enterotoxigenic Escherichia coli (ETEC)". Diarrhoeal Diseases. 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131014040247/http://www.who.int/vaccine_research/diseases/diarrhoeal/en/index4.html. Erişim tarihi: 3 May 2012.
  69. ↑ World Health Organization. "Shigellosis". Diarrhoeal Diseases. 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131014091055/http://www.who.int/vaccine_research/diseases/diarrhoeal/en/index6.html. Erişim tarihi: 3 May 2012.
  70. ↑ Weese, JS (2011 Mar). "Bacterial enteritis in dogs and cats: diagnosis, therapy, and zoonotic potential.". The Veterinary clinics of North America. Small animal practice 41 (2): 287-309. DOI:10.1016/j.cvsm.2010.12.005. PMID 21486637.
  71. ↑ Rousseaux, Wanda Haschek, Matthew Wallig, Colin (2009). Fundamentals of toxicologic pathology (2nd ed. bas.). London: Academic. s. 182. ISBN 9780123704696. http://books.google.ca/books?id=vkox3JS83k8C&pg=PA182.
  72. ↑ MacLachlan, edited by N. James; Dubovi, Edward J. (2009). Fenner's veterinary virology (4th ed. bas.). Amsterdam: Elsevier Academic Press. s. 399. ISBN 9780123751584. http://books.google.ca/books?id=TYFqlYO9eE4C&pg=PA399.
  73. ↑ al.], edited by James G. Fox ... [et (2002). [http://books.google.ca/books?id=m2ftfPMJnMMC&pg=PA649 Laboratory animal medicine] (2nd ed. bas.). Amsterdam: Academic Press. s. 649. ISBN 9780122639517. http://books.google.ca/books?id=m2ftfPMJnMMC&pg=PA649.
  74. ↑ al.], edited by Jeffrey J. Zimmerman ... [et. [http://books.google.ca/books?id=jVaemau17J4C&pg=PA504 Diseases of swine] (10th ed. bas.). Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell. s. 504. ISBN 9780813822679. http://books.google.ca/books?id=jVaemau17J4C&pg=PA504.
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/24/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.