Pardus (işletim sistemi)

Panthera cinsi Panthera pardus türü için Pars ve Anadolu parsı maddelerine bakınız.

Pardus 2013 "Anadolu Parsı" KDE masaüstü ekran görüntüsü
Geliştirici(ler)	TÜBİTAK
İşletim sistemi ailesi	Linux
Website	http://www.pardus.org.tr
Kaynak türü	Açık Kaynak
Lisans	GPL
Çekirdek türü	Monolitik çekirdek
Güncelleme yöntemi	APT
İlk Yayınlanma	27 Aralık 2005)
Son kararlı sürümü	Kurumsal 5 / 27 Nisan 2015)
Paket yöneticisi	Synaptic

Pardus, Türkiye'de TÜBİTAK tarafından geliştirilen bir Linux dağıtımı olan işletim sistemi. Planlamasına 2003 yılında başlanmış olup ilk kararlı sürümü 27 Aralık 2005’te yayınlanmıştır.^[1]

Pardus adı, Anadolu Parsı'nın bilimsel adı olan Panthera pardus tulliana'dan gelmektedir.

Pardus, ilk sürümden 2011.2 sürümüme kadar herhangi bir başka Linux dağıtımı temel alınmadan kendine özgü projelerle geliştirilmiş olup 2013 yılında yayınlanan Pardus 2013 sürümü ile beraber Debian tabanına geçilmiştir. 2011 yılı son aylarından itibaren TÜBİTAK bünyesinde yeniden yapılanma çalışmaları neticesinde yönetici ve geliştirici ekip dağıtılarak tasfiye edilmiştir.^[2][3][4] 2012 yılında TÜBİTAK, Pardus projesi için tekrar geliştirici istihdam etmiş ve o güne kadar Pardus projesi kapsamında geliştirilmiş olan PİSİ paket yönetim sistemi, ÇOMAR yapılandırma yöneticisi, YALI kurulum aracı, Müdür açılış sistemi, Kaptan ilk ayar sihirbazı ve diğer irili ufaklı tüm projeler terk edilerek Debian tabanına geçilmiştir. Kararlı sürümü 25 Ocak 2013'te yayınlanan "Pardus 2013 Anadolu Parsı" sürümüyle ^[5] beraber artık Pardus, Debian tabanlı bir Linux dağıtımı haline gelmiştir. Terk edilen eski Pardus projeleri ise gönüllüler tarafından yürütülen Pisi Linux projesi kapsamında sürdürülmektedir. Ayrıca yine gönüllüler tarafından yürütülen Pardus Topluluk Sürümü projesinin web sayfasında eski Pardus araçlarının Debian tabanı üzerinde kullanılabilmesi için çalışmalar yürütüldüğü ve kullanılması mümkün olan bazı araçların ileride Pardus Topluluk Sürümüne dahil edilebileceği bildirilmektedir.^[6]

Pardus, 2013 sürümü ile beraber artık bireysel kullanıcılara yönelik resmi bir sürüm yayınlamamakta, Kurumsal, Sunucu ve Fatih projesi sürümü olmak üzere 3 ayrı sürümü yayınlanmaktadır. Pardus 2013 sürümünden itibaren bireysel kullanıcılara yönelik resmi bir sürümü bulunmamakla birlikte TÜBİTAK tarafından "Pardus" isminin kullanımı için izin verilen, TÜBİTAK'tan bağımsız bir topluluk tarafından Pardus Topluluk Sürümü adı altında bireysel kullanıma yönelik bir sürümü yayınlanmaktadır.^[6][7]

Tarihçe

Oluşum süreci

Pardus'un ilk kararlı sürümü olan Pardus 1.0'da YALI kurulum aracından bir görüntü

2003 yılının önemli bir bölümünde TÜBİTAK tarafından ulusal bir dağıtımın gerekliliği, dünyada benzer uygulamalar, yazılım sanayisinin mevcut durumu ve eğilimleri araştırıldı.^[1] Ülkenin bilgi teknolojisi alanındaki insan kaynağı, yerel yazılım sanayisinin yetenekleri ve rekabet unsurları incelendi. Tüm bulgular ışığında, 2003 yılı yazında, bir ulusal işletim sistemi dağıtımı oluşturmanın yerinde bir karar olduğu sonucuna varılarak somut düzeyde planlama işine girişildi.^[1]

Mevcut işletim sistemleri, başta Linux olmak üzere incelendi, açık kaynak yazılım metodolojisi (yöntem bilimi) ve felsefesi ayrıntılı olarak çalışıldı. Hedef, bir dağıtım oluşturmanın ötesinde, bu dağıtımı sürekli kılabilecek düzenlemeci yapıyı da kurmak olduğundan yazılım sanayisinde, özellikle açık kaynak çerçevesinde, kullanılabilecek iş örnekleri irdelendi.^[1]

Bu incelemeler sonrasında, 2003 yılı sonbaharında, Linux temelli, açık kaynaklı, olabildiğince GPL lisanslama yöntemini kullanan bir işletim sistemi dağıtımı oluşturulmasına karar verildi.^[1]

Pardus Projesi'nin hayata geçmesi, 2004 yılı başında teknik ekibin çekirdeğinin oluşturulmasıyla başladı. Bu aşamada Türkiye'nin Linux geçmişi, mevcut ve planlanan dağıtımlar, açık kaynak ve Linux camiası ve girişimleri de göz önüne alınarak, var olan bilgi birikimi ve deneyimden en üst düzeyde yararlanmanın yolları arandı. Sonuçta ulusal işletim sistemi geliştirilmesinde görev alması en uygun kişiler Türkiye'nin dört bir yanından seçilerek TÜBİTAK/UEKAE bünyesinde bir araya geldiler.^[1]

2004 yılının önemli bir kısmı teknik seçeneklerin değerlendirilmesi ile geçti. Farklı Linux dağıtımları incelendi, mevcut dağıtımlardaki eksiklikler, olası gelişim alanları, yapılması gerekenler ve bunların iş gücü ve kaynak gereksinimleri irdelendi. Hedef kitlenin kim olacağı üzerinde beyin fırtınaları yapıldı, bunun sonucu olarak yol haritası seçenekleri belirlendi.^[1]

2004 yılı ekim ayında bu teknik değerlendirmeler sonuçlandı ve yayınlanan Proje Ana Sözleşmesi ile amaç, yöntem ve takvim belirlendi. Pardus'un “bilişim okur-yazarlığına sahip bilgisayar kullanıcılarının temel masaüstü ihtiyaçlarını hedefleyen” bir işletim sistemi olmasına, “mevcut Linux dağıtımlarının üstün taraflarını kavram, mimari ya da kod olarak kullanmasına”, ancak “otonom sisteme evrilebilecek bir yapılandırma çerçevesi ve araçları ile kurulum, yapılandırma ve kullanım kolaylığı sağlamasına” karar verildi.^[1]

Teknik hedefi ve yöntemi belirlenen tasarı hızla ilerlemeye başladı ve 1 Şubat 2005 tarihinde ilk ürün olan Pardus Çalışan CD 1.0 yayımlandı. Tasarının amaçları ve teknik yaklaşımı hakkında Linux camiası ve kullanıcıları bilgilendirmeyi amaçlayan Çalışan CD (canlı CD) beklenenin üzerinde ilgi gördü. Sonrasında geliştirme daha çok özgün yenilik tasarılarına yoğunlaştırıldı ve nihayet 27 Aralık 2005'te Pardus'un ilk kurulabilir sürümü olan Pardus 1.0, ağ üzerinden yayımlanmaya başlandı. Pardus 2011.2 sürümüne kadar kendine özgü PİSİ paket yönetim sistemini kullanan özgün bir Linux dağıtımı olarak yoluna devam etti.^[1]

Yeniden yapılanma dönemi

2011 yılının son aylarından itibaren TÜBİTAK bünyesinde yeniden yapılanma çalışmaları neticesinde proje yöneticileri ve geliştirici ekip dağıtılarak tasfiye edildi.^[2][3][4] İdari ve teknolojik olarak köklü değişiklikerlerin yaşandığı^[8] bu süreçte son sürüm olan Pardus 2011 sürümünün bakımı yapılmadı. Mevcut sürümlerin bakımlarının ve yeniden yapılanma çalışmalarının içeriği konusunda resmi açıklamaların yapılmaması Pardus kullanıcıları arasında projenin sona erdiğine dair haberlerin yayılmasına neden oldu.^[9] Ocak 2012'de Pardus 2011 bireysel sürümününe güncelleme desteğinin sona erdiği, e-posta listeleri üzerinden duyuruldu.^[10]

2 Mart 2012'de projenin resmi sitesinden 23-24 Mart 2012 tarihlerinde “Pardus’un Yarını Çalıştayı” adında, projenin yeniden nasıl sürdürüleceğine dair bir çalışma yapılacağı açıklandı.^[11] Sadece davetlilere açık olan çalıştayda, Pardus hakkında kararlar alacak bir kurul oluşturulmasına ve bu kurulun aşağıdaki üyelerden oluşmasına karar verildi.^[12]

TÜBİTAK yönetim temsilcisi STK temsilcisi Kullanıcı topluluğu temsilcisi (Sezai YENİAY seçildi [13]) Geliştirici temsilcileri (biri topluluktan olmak üzere 2 kişi)

Pardus çözüm ortaklarından bir temsilci Üniversite temsilcisi (akademisyen) Kamu kurumlarından temsilci

Ayrıca kurul üyelerinin kendi temsil ettikleri topluluklardan seçim yoluyla belirleneceği ve Pardus’un en önemli hedefinin en iyi Türkçe desteği veren işletim sistemi haline gelmek olduğu belirtildi.^[14]

19 Haziran 2012 tarihinde ULAKBİM Başkanı Dr. Ahmet Kaplan ve Pardus Proje Yöneticisi Abdullah Erol projenin hedeflerini açıkladıkları bir basın toplantısı düzenlediler.^[15][16] Abdullah Erol'un proje yöneticisi olduğu bu toplantı ile kamuoyu tarafından öğrenildi. Toplantıda özetle FATİH Projesindeki akıllı tahtalarda Pardus kullanılacağı, yeni bir kurumsal sürüm hazırlandığı, sunucu ve mobil sürümler yapılacağı ve özel sektörle işbirliklerine gidileceği belirtildi. Bu vaatler Pardus topluluğu tarafından şüphe ile karşılandı.^[17][18]

Pardus danışma kurulu ilk toplantısını 29 Haziran 2012 tarihinde Ankara'da ULAKBİM'de yaptı. Ancak toplantıdan bir gün önce projenin bir Debian derlemesini bazı ekran görüntülerini değiştirerek Pardus 2011 adı altında FATİH projesi kapsamındaki akıllı tahtalara yüklediği ve okullara dağıttığı ortaya çıktı.^[19][20]

Toplantıda TÜBİTAK'ın mevcut sözleşmeleri ve taahhütleri gereği akıllı tahtalara yüklemek ve bazı kurumlardaki masaüstü bilgisayarlardaki Pardus sürümlerini hızlıca güncellemek için Debian dağıtımını kullandığı, Pardus için geliştirilen PİSİ gibi projelerin bu yeni Debian sürümüne eklenemediği, akıllı tahtaların da Pardus ile çalıştırılamadığı için Debian kullanıldığı, bu işlemler için Vestel firması ile işbirliği yapıldığı öğrenildi. (Oysa CEBİT 2011'de Pardus çalıştıran bir akıllı tahta sunulmuştu ^[21]) Ayrıca Danışma Kurulu'nun henüz resmi olarak kurulmamış olduğu, bunun için TÜBİTAK bilim kurulunun yetki devri işlemi yapması gerektiği ortaya çıktı ^[22]. Bu şartlar altında üyeler TÜBİTAK'ın onaylanmasını istediği bazı kararları (Debian sürümü hakkında) onaylamadı ve kurulun resmi oluşumunun tamamlamasının beklenmesine karar verildi. Ayrıca Pardus hakkında kararları vereceği çalıştayda tespit edilmiş olan Danışma Kurulu toplanmadan ve kamuoyuna bilgilendirme yapılmadan TÜBİTAK'ın Pardus'un yeni sürümünde Debian'ı kullanmaya karar vermiş olması ve toplantının kurulun resmi oluşumu açısından daha erken yapılmamış olması, Pardus topluluğunda şaşkınlıkla karşılandı.^[23][24] Ancak TÜBİTAK danışma kurulunu bir daha toplamadı ve bu kurul işlev kazanamadı.

2012 yılı ilk yarısında Fatih Projesi kapsamında okullara gönderilen etkileşimli tahtalarda Pardus logolu Debian işletim sisteminin kullanıldığı görüldü.^[20][25] 2012 yılı ikinci yarısında TÜBİTAK yeni geliştiriciler istihdam ederek yeni sürüm hazırlıklarına başladı. 25 Ocak 2013'te Debian tabanlı ilk kararlı Pardus sürümü "Pardus 2013 Anadolu Parsı" adı ile yayınlandı.^[5] Böylece Pardus projesi kapsamında 2012 yılına kadar geliştirilmiş olan Pardus'a özgü PİSİ paket yönetim sistemi, ÇOMAR yapılandırma yöneticisi, YALI kurulum aracı, Müdür açılış sistemi, Kaptan ilk ayar sihirbazı ve diğer irili ufaklı tüm projeler terk edilerek tamamen Debian tabanına geçilmiş oldu. Ayrıca 2013 yılının ilk aylarında Tübitak geliştiricilerinin üye olduğu, destek kanalı olarak tanıdığı ve onayladığı topluluk sitesi parduslinux.org açıldı.

Terk edilen Pardus projeleri

2013 yılında yayınlanan Pardus 2013 sürümü ile beraber Debian tabanına geçilmiştir. Debian tabanına geçilmeden önce Pardus projesi kapsamında üretilen belli başlı özgün projeler aşağıda listelenmiştir. Bu projeler ile ilgili teknik dökümanlara developer.pardus.org.tr adresinden ulaşabilir.

ÇOMAR	Sistemin düzgün çalışması için gerekli olan donanım, açılış, ağ, kullanıcı, zaman, görüntü gibi ayarların mümkün olduğu kadar otomatik bir biçimde yapılmasını sağlayan yapılandırma yönetim sistemi.
PİSİ	Python dilinde yazılmış bir paket yönetim sistemi. Bağımlılıkları takip ederek paket inşa etme, kurma, kaldırma, yükseltme ve benzeri işlevleri yerine getirir. Kullanıcılar için bir grafiksel arayüz ve kapsamlı bir komut satırı arayüzü içerir.
YALI	Pardus'un bilgisayara kurulmasını sağlayan grafiksel kurulum aracı.
Kaptan	Pardus kurulumu sonrasında kullanıcıyı karşılayarak, masaüstünün kolayca kişiselleştirebilmesini sağlayan bir ilk ayar sihirbazı.
Müdür	Python dilinde yazılmış yeni bir init sistemi. Sistemin açılış sürecini düzenler, hızlı bir şekilde açılışı gerçekleştirir. ÇOMAR ile entegre çalışır.
Paket Yöneticisi	Pardus paket depolarına bağlanarak kullanıcının yeni paketler kurmasını, yayımlanan güncellemelerin yüklenmesini ve gerek duyulmayan yazılımların bilgisayardan kaldırılmasını sağlayan PİSİ’nin grafiksel arayüzü.
Kullanıcı Yöneticisi	Bilgisayarı kullanacak kullanıcıların tanımlanması ve kullanıcı yetkilerinin detaylı bir şekilde ayarlanabilmesini sağlar.
Güvenlik Duvarı Yöneticisi	Bilgisayara gelen ya da giden bağlantılara engelleme/izin verme, yerel ağdan internet paylaşımını engeleme/izin verme gibi kontrollerin yapılabilmesini sağlar.
Açılış Yöneticisi	Bilgisayar açılışında ekrana gelen işletim sistemi seçme menüsünü düzenlemeyi sağlar.
Disk Yöneticisi	Disk bölümlerinin bağlanması ve disk bölümlerinin kullanımı ile ilgili ayarlamaların yapılabilmesini sağlar.
Geçmiş Yöneticisi	Paket kurma/güncelleme/kaldırma işlemlerinin kayıtlarını tutarak, kullanıcının bir paket kurma, güncelleme ya da kaldırma işlemi sonrasında herhangi bir sorun yaşanması halinde belirli bir tarihe geri dönebilmesini sağlar.
Servis Yöneticisi	Sistemdeki tüm servisleri listeleyerek kullanıcının istediği servisleri kolayca açmasını ya da kapatmasını sağlar.
Zemberek entegrasyonu	Açık kodlu doğal dil işleme kütüphanesi olan Zemberek yazılımının Pardus için genel yazım denetimi desteği vermesini sağlar. Böylece tüm masaüstünde (örneğin kullanıcı e-posta programını, kelime işlemci programını kullanırken, web sayfalarında bir ileti yazarken, vb.) Türkçe yazım denetimi sağlanmaktadır.
Pardusman	Pardus paket depolarında seçilen paketlerin kullanılarak otomatikman bir Pardus ISO dosya oluşturulmasını sağlar.
Lider
Ahenk	ÇOMAR'ın uzaktan yönetim altyapısı.
Ekran ayarları	Ekran kartı sürücüsü ve monitör ile ilgili tüm ayarlarının yapılması sağlayan arayüz.
Panda	Kullanıcıların NVIDIA ve ATI ekran kartları için açık kaynak kodlu ya da sahipli sürücülerden biri seçerek kullanabilmesini sağlar.
PTSP
Tulliana, Milky	Pardus'a özgü simge setleri. Bkz. Tulliana, Milky

• 
  Pardus 2009'da YALI kurulum aracından bir görüntü
• 
  Pardus 2011'de Paket Yöneticisi
• 
  Pardus 2011'de Kaptan sihirbazından bir görüntü
• 
  Pardus 2011'de Servis Yöneticisi
• 
  Pisi logosu
• 
  Kaptan logosu

Sürümler

Renkler ve anlamları

Ana sürümler

Ara sürümler

Desteği sona ermiş

Desteği devam ediyor

Pardus'un, Pardus 2013 sürümünden itibaren Kurumsal, Sunucu ve Fatih sürümü olmak üzere 3 ayrı sürümü bulunmaktadır. Kurumsal sürüm, kurum ve kuruluşların ihtiyaçları göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Fatih sürümü ise FATİH Projesindeki akıllı tahtalarda kullanmak üzere hazırlanmıştır.

Pardus'un 2013 sürümünden itibaren bireysel kullanıcılara yönelik resmi bir sürümü bulunmamakla birlikte TÜBİTAK tarafından "Pardus" isminin kullanımı için izin verilen, TÜBİTAK'tan bağımsız bir topluluk tarafından Pardus Topluluk Sürümü adı altında bireysel kullanıma yönelik bir sürümü yayınlanmaktadır.^[6][7] Pardus'un resmi web sayfasında; Pardus Topluluk Sürümü'nün, ev kullanıcılarının ihtiyaç duyabileceği çeşitli yazılımları barındırdığı belirtilerek, indirme bağlantıları sunulmaktadır.^[7]

Pardus 2013 sürümü öncesindeki dönemde ise; bireysel kullanıcılara yönelik "2000 serisi sürümler" ile kurumsal kullanıcılara yönelik "Pardus Kurumsal" sürümleri adı altında iki farklı sürümü yayınlanmıştır.

PİSİ tabanlı sürümler

Sürüm	Kod adı	Çıkış tarihi	Destek	Önemli gelişmeler
Pardus 1.0	---	27 Aralık 2005	Yok	PİSİ, ÇOMAR, YALI, Kaptan, TASMA gibi araçların ilk sürümleri yayınlandı.
Pardus 2007	---	31 Aralık 2006	Yok	Pardus açılış sisteminden sorumlu Müdür yeniden yazılarak açılış ve kapanış süresi önemli ölçüde kısaltıldı. Pardus Güvenlik Duvarı Yöneticisi sisteme eklendi. NTFS disklere yazma desteği eklendi. Açılışta başlatılan sunucu ve servislerin kolayca yönetilebilmesi için bir Servis Yöneticisi programı yazılarak sisteme eklendi. LZMA sıkıştırma algoritması ile Pisi paketlerinde ortalama %30'a varan bir yer kazancı oldu. Bu sayede son kullanıcının indireceği yazılımların boyutu küçültüldü. Pardus'a özgü Tulliana simge seti geliştirilerek masaüstü ve diğer uygulamalarda Tulliana2 adlı simge seti kullanıldı.
Pardus Kurumsal 1	---	2007	Yok	İlk kurumsal sürüm
Pardus 2007.1	Felis chaus (Sazlık kedisi)	16 Mart 2007	Yok	Paket Yöneticisi'ne büyük/küçük harf duyarlılığı olmaksızın arama yapabilme özelliği eklendi, ayrıca paketler hakkında özet açıklama bilgisi eklendi. Depo güuncellemeleri ve arama işlevlerinde %40’a varan hız artışı sağlandı. Ağ yöneticisine WPA desteği eklendi.
Pardus 2007.2	Caracal caracal (Karakulak)	11 Temmuz 2007	Yok	Yeni Açılış Yöneticisi aracı ile, önceleri komut satırı üzerinden yapılabilen açılış menüsü düzenleme işlemleri artık arayüz üzerinden yapılabiliyor. Ağ yöneticisine PEAP-MSCHAPv2 desteği eklendi.
Pardus 2007.3	Lynx lynx (Vaşak)	19 Kasım 2007	Yok	YALI, artık kurulumdan önce tüm gerekli bilgileri soruyor sonra kuruluma başlıyor. Ayrıca YALI, Pardus'un hangi sabit diske kurulacağını ve bu sabit diskin açılabilir olup olmadığını belirleyebiliyor. Ağ yöneticisine, mevcut profilde bulunan ağları otomatik olarak algılayabilme ve otomatik olarak o profile geçiş yapabilme özelliği eklendi, ayrıca artık bağlantı bilgileri sistem çekmecesi üzerinden güncel olarak takip edilebiliyor.
Pardus 2008	---	27 Haziran 2008	Yok	Kullanıcı Yöneticisi'nde yetki denetim sistemi geliştirildi artık tüm kullanıcıların yetkilerini detaylı bir şekilde düzenlenlenebiliyor, Pardus'un parola sorma ve yetkilendirme davranışını kolayca özelleştirilebiliyor. Pisi'ye geçmiş yönetimi desteği eklendi. Yeni Geçmiş Yöneticisi aracı ile sisteme kurulan eski paketlere dönmek, sistemin o anki anlık görüntüsünü kaydetmek ve bu görüntüler arasında geçiş yapabilmek mümkün. Kullanıcıların monitör ve ekran kartı ayarlarını yapabilmelerini sağlayan Görüntü Yöneticisi yazılımı sisteme eklendi. Otomatik yazıcı tanıtma özelliği eklendi. ÇOMAR, Müdür, dbus altyapısı kullanılarak tamamen yeniden yazıldı.
Pardus 2008.1	Hyaena hyaena (Çizgili sırtlan)	15 Eylül 2008	Yok	Kablosuz ağlar için Ad-Hoc ve 802.1x desteği getirildi. KDE3 ve KDE4 tabanlı iki ayrı canlı CD yayımlandı.
Pardus 2008.2	Canis aureus (Altın çakal)	30 Ocak 2009	Yok	Paket Yöneticisi'ne delta paket ve ters bağımlılık güncelleme desteği getirildi. Paket Yöneticisi'ne hatalı indirilen paketlerin tekrar indirilebilmesi desteği eklendi.
Pardus 2009	---	17 Temmuz 2009	Yok	Masaüstünde KDE 3 yerine yeni nesil KDE 4 masaüstü ortamına geçildi. Geliştirilen önbellek sistemi ile Paket Yöneticisi ve PiSi artık çok daha hızlı çalışıyor. PiSi'nin paketleme sisteminde yapılan iyileştirmelerle artık paketler ortalama %20 daha küçük. Delta paket desteği artık öntanımlı olarak açık geliyor. Delta paket desteği sayesinde artık güncellemelerde bir paketin tümü değil sadece değişen kısmı güncellenecek, böylece güncellemelerin boyutu küçülecek ve güncelleme süresi kısalacak. Yalı ve PiSi'de yapılan iyileştirmeler ile Pardus kurulumu yaklaşık olarak 2 kat hızlandı. Yalı'ya sistem kurtarma özelliği eklendi. Pardus yüklü bir sistemde yapılan son güncellemeleri geri almak, silinen önyükleyiciyi tekrar yüklemek vb. kurtarma ve sorun giderme işlemleri artık yeni Yalı ile yapılabiliyor. Ağların ve servislerin masaüstünden kontrol edilebilmesini sağlayan Ağ Plasma Programcığı ve Servis Plasma Programcığı öntanımlı olarak kurulu geliyor. Yeni Pardus aracı Sistem Yöneticisi ile artık sistem genelinde klavye haritası, sistem dili, zaman dilimi gibi temel ayarları daha rahat yapılabiliyor. Önceki sürümlerde denetim merkezi olarak kullanılan TASMA, yerini KDE 4’ün System Settings yazılımına Pardus'a özgü yönetim araçlarının eklenmesiyle oluşturulan Sistem Ayarları aracına devretti. Ekran kartı ve monitör ayarları için kullanılan Görüntü Yöneticisi yazılımı, yerini Sistem Ayarları içinde bulunan Ekran ayarları modülüne bıraktı. Ext3 dosya sistemi yerine yeni nesil Ext dosya sistemi olan Ext4, Pardus 2009 ile birlikte öntanımlı olarak geliyor. Ayrıca Yalı kurulum ekranında kullanmak isteyen kullanıcılar için XFS, ReiserFS ve deneysel Btrfs gibi dosya sistemleri de ana sistem bölümü olarak seçilebiliyor. Masaüstü ve diğer uygulamalarda yaklaşık bin simgeden oluşan Pardus'a özgü yeni Milky simge seti kullanılıyor.
Pardus 2009.1	Anthropoides virgo (Telli turna)	15 Ocak 2010	Yok	Pardus ISO kalıplarına melez (hibrid) kalıp özelliği eklendi. Böylece Pardus ISO kalıplarını CD’ye basma zorunluluğu ortadan kalktı. Artık Pardus ISO dosyası, CD'nin yanı sıra DVD, USB bellek gibi ortamlara da yazılabiliyor.
Pardus 2009.2	Geronticus eremita (Kelaynak)	3 Haziran 2010	Yok	KDE'nin KRunner yazılımı ile bütünleşik çalışan plasma-runner-pisi sayesinde artık KRunner aracı açılıp sistemde kurulu olmayan fakat Pardus depolarındaki bir paket tarafından sağlanan bir program adı yazıldığında, söz konusu yazılımın hangi paket içinde yer aldığını belirten bir girdi görünüyor. Bu girdi seçilerek ilgili paket otomatik olarak yüklenebiliyor.
Pardus 2011	---	20 Ocak 2011	Yok	Pardus'un hem kurulan hem de çalışan sürümleri, standart CD'lere sığamayacak kadar büyük olduğu için optik sürücü olarak artık DVD kullanılıyor. Çanakkale 18 Mart Üniversitesi'nin yürüttüğü proje kapsamında Pardus'a 64 bit mimari desteği eklendi. Kurulan DVD ve Çalışan DVD'nin 32 bit ve 64 bit mimarili işlemcilere yönelik, ayrı ayrı sürümleri yayımlandı. YALI artık LVM/RAID ve UUID desteği sunuyor. Kaptan ile artık, simge seti belirlenebiliyor. Ayrıca istenirse Kaptan, web kamerası aracılığıyla kullanıcının fotoğrafını çekip KDE içinde kullanıcı resmi olarak ayarlayabiliyor. OpenOffice.org yerine, The Document Foundation tarafından OpenOffice.org temel alınarak geliştirilen açık kaynak kodlu LibreOffice öntanımlı ofis seti olarak yüklü geliyor. Kullanıcılar Paket Yöneticisi'ndeki paketleri oylayabiliyor ve ekran görüntülerine bakarak tercih yapabiliyor. Ayrıca Paket Yöneticisi'nin sistem çekmecesi entegrasyonu iyileştirildi. Sistem Ayarları'na eklenen Panda isimli yeni Pardus aracı sayesinde, kullanıcılar NVIDIA ve ATI ekran kartları için açık kaynak kodlu ya da sahipli sürücülerden birini seçebiliyor. Öntanımlı ağ yöneticisi olarak GNOME NetworkManager'a geçildi. Artık HSPA/CDMA/VPN ağları da destekleniyor. Amarok yerine, onun 1.4 sürümü temel alınarak hazırlanan platform bağımsız müzik çalar Clementine kurulu geliyor. Pardus 2009 ile gelen "Sistem Yöneticisi" aracı kaldırıldı.
Pardus Kurumsal 2	---	16 Şubat 2011	Bilinmiyor	Pardus'un bireysel sürümlerinden Pardus 2011'deki gelişme ve iyileştirmelerin tamamına yakını Kurumsal 2 sürümünde de yer alıyor. Bunlara ek olarak; Lider-Ahenk gibi ölçeklenebilir merkezi yönetim araçları bulunuyor, sunucu-istemci mimarisi(PTSP) destekleniyor. Masaüstü ortamı olarak KDE‘nin kararlılık ve güvenilirlik açısından kendini ispatlamış olan önceki nesil KDE 3.5.10 sürümü kullanıldı. Üç yıl için planlanan uzun dönem destek (LTS) garantisi sunuldu.
Pardus 2011.1	Dama dama (Alageyik)	12 Temmuz 2011	Yok	YALI'ya Sistem Kurtarma menüsü yeniden eklendi. Çıkarılabilir USB bellekleri daha kolay biçimlendirmek için hazırlanan QuickFormat görüntülere eklendi.
Pardus 2011.2	Cervus elaphus (Kızıl geyik)	19 Eylül 2011	Yok	NetworkManager, ModemManager altyapıları güncellenerek çeşitli bağlantı problemleri giderildi.
Pisi Linux 1.1	---	4 Ekim 2014	Var	Pardus 2011.2'nin 64bit sürümü esas alındı, isim değişikliğine gidildi, paketler güncellendi, Pardus'a has olan bileşenlerdeki çeşitli hatalar giderildi.
Pisi Linux 1.2	---	29 Haziran 2015	Var	Paketler güncellendi, Pisi Linux'a has olan bileşenlerdeki çeşitli hatalar giderildi.

Debian tabanlı sürümler

Sürüm	Kod adı		Notlar
Pardus 2013	Anadolu Parsı		Debian tabanlı ilk sürüm. Debian'ın x nolu sürümü temel alındı. Kurumsal kullanıcılar, KOBİ'ler ve öğrenciler hedef alınarak hazırlandı.
Kurumsal 5	Anadolu Parsı		Debian tabanlı sürüm. Sürüm notları yayınlandı. Kurumsal kullanıcılar, KOBİ'ler ve öğrenciler hedef alınarak hazırlandı. Kurumsal eğitimler ile kullanımı yaygınlaştırıldı.(Kurumsal eğitimler)

Sosyal etkinlikler ve katılımlar

Google Summer of Code

Pardus, Google'ın öğrencilerle staj ve kendini geliştirme imkânı ile tasarılara geliştirici ve katkı sağlamayı amaçladığı açık kaynak tasarısı Google Summer of Code'a 2008 ve 2009 olmak üzere iki kere katılmıştır. Bu organizasyona ilk katılan Türk tasarısı Pardus olmuştur.

CeBIT Eurasia Bilişim Fuarı

Bazı dönemlerde Pardus hakkındaki gelişmeleri halka duyurmak ve tasarıya olan ilgiyi arttırmak amacıyla CeBIT Eurasia Bilişim Fuarı'na katılım sağlanmaktadır. 2006, 2008, 2009, 2010, 2011,2013 ve 2014 fuarlarında Pardus standı kurulmuştur.

ICT SUMMIT NOW BİLİŞİM ZİRVESİ'14

2014 yılında bu etkinlikte yer alınmıştır.

BİLİŞİM’2014 TBD 31. Ulusal Bilişim Kurultayı ve CITEX’2014 Ankara Bilişim Fuarı

Bu etkinliğe Gümüş sponsorluk ile katkıda bulunulmuş ve Pardus standı kurulmuştur.

Galeri

• 
  Pardus 2007.1
• 
  Pardus 2007.2
• 
  Pardus 2008.2
• 
  Pardus 2011.2
• 
  Pardus 2013

Pardus kullanan kurum ve kuruluşlar

Kamu Milli Savunma Bakanlığı[26][27] Dışişleri Bakanlığı (kısmen)[27] Türk Silahlı Kuvvetleri (kısmen)[27] Emniyet Teşkilatı (kısmen)[27] Radyo Televizyon Üst Kurumu [28] ASAL (Askeralma Dairesi başkanlığı) [28] İSKİ [5][29] Devlet Planlama Teşkilatı Ankara Emniyet Müdürlüğü Manisa İl Sağlık Müdürlüğü Bergama Belediyesi Ceyhan Belediyesi Eyüp Belediyesi Diğer kuruluşlar Enerji Parkı Petrol-İş Sendikası Seramiksan Turgutlu Seramik Sanayi ve Ticaret A.Ş. (Kısmen)

Üniversiteler Adıyaman Üniversitesi Afyon Kocatepe Üniversitesi Hastanesi (kısmen) Batman Üniversitesi Boğaziçi Üniversitesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Kastamonu Üniversitesi Marmara Üniversitesi İstanbul Üniversitesi İstanbul Teknik Üniversitesi İstanbul Ticaret Üniversitesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bilkent Üniversitesi Çankaya Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi

Ayrıca bakınız

Pardus Topluluk Sürümü Pisi Linux Linux Özgür yazılım Türkiye'de özgür yazılımın geçmişi

Ubuntu Debian Fedora Mageia Özgürlük İçin

Dış bağlantılar

pardus.org.tr : Pardus projesinin resmi ağ sayfası pardus.net.tr : Pardus topluluk sürümü projesinin resmi ağ sayfası Özgürlükİçin : Eski topluluk sitesi DistroWatch : DistroWatch'da Pardus sayfası Pardus Eleştirileri

Yabancı dillerde bazı Pardus incelemeleri Pardus 2013: LinuxUser, Blogspot Pardus 2011: LinuxBSDos, LinuxBSDos, DistroWatch, Dedoimedo, Blogspot, LinuxBSDos Pardus 2009: LinuxBSDos, Blogspot, Wordpress, LinuxBSDos, DistroWatch, IT Lure Pardus 2008: Linux.com, Fosswire, Junauza, Wordpress Pardus 2007: Junauza, Linux.com, Seopher.com, DistroWatch

Kaynaklar

1. Pardus'un resmi sitesinde "Hakkında" bölümü
2. Pardus ekibinin dağıtılmasına ilişkin soru önergesi
3. Doruk Fişek'in "Pardus Dağıtımı Bitti Yeni Bir Dağıtım Başlıyor" yazısı
4. Necdet Yücel'in " What about Pardus?" başlıklı yazısı
5. "Pardus’un 2013 Sürümü Kullanıma Sunuldu". 2013-09-10. 31 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20131031014843/http://tubitak.gov.tr/tr/haber/pardusun-2013-surumu-kullanima-sunuldu. 
6. Topluluk Sürümü web sayfası
7. Pardus'un resmi web sayfasında "İndir" bölümü
8. "Eski proje yöneticisinin 2007-2011 yılları değerlendirmesi". 11 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140911011319/http://blog.erkantekman.org/2012/07/03/pardusun-makus-tarihi-2007-2011/. 
9. "Yeniden yapılanma döneminde yazılmış bir günlük yazısı". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305062523/http://armuting.blogspot.com/2011/12/sona-m-yaklasyoruz.html. 
10. Pardus e-posta listelerinde 2011 sürümü desteğinin sona erdiğine ilişkin duyuru
11. "Pardus'un yarını çalıştayı duyurusu". 7 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120807225927/http://www.pardus.org.tr/pardusun-yarini-calistayi/. 
12. "Pardus'un yarını çalıştayı sonuç metni". 14 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121014192429/http://www.pardus.org.tr/pardusun-yarini-calistayi-sonuc-metni/. 
13. "İlk Pardus, Topluluk Temsilcisi Seçim sonucu forum duyurusu". 30 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121230180847/http://www.pardus-linux.org:80/haberler/2012/05/pardus-topluluk-temsilcisi-sezai-yeniay. 
14. "Katılımcı Necdet YÜCEL'in çalıştay hakkındaki günlük yazısı". 22 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121122192357/http://nyucel.blogspot.com/2012/03/pardusun-yarn-calstaynn-ardndan-1.html. 
15. "Basın toplantısı hakkında Habertürk'ün haberi". 3 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140803044345/http://ekonomi.haberturk.com:80/yazarlar/selin-kunt-zengin/752137-anadolu-parsi-kukremeye-hazirlaniyor. 
16. "Basın toplantısı hakkında Haberler.com'un haberi". 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160310101757/http://www.haberler.com/milli-isletim-sistemi-pardus-tabana-yayilacak-3718875-haberi/. 
17. "Eski proje yöneticisinin basın toplantısı hakkındaki günlük yazısı". 5 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20141005151203/http://blog.erkantekman.org:80/2012/06/20/du-bakali/. 
18. "Bir kullanıcının basın toplantısı hakkındaki günlük yazısı". 22 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120622053808/http://armuting.blogspot.com:80/2012/06/tubitakn-vaat-dolu-pardus-toplantsnn.html. 
19. "Bir okuldaki akıllı tahta konusunda yazılan bir forum mesajı". 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160407043721/http://ozgurlukicin.org/forum/haberler/24628/?page=3. 
20. "Necdet Yücel'in "Etkileşimli tahtalarda Pardus logolu Debian var" yazısı". 22 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121122192336/http://nyucel.blogspot.com/2012/06/etkilesimli-tahtalarda-pardus-logolu.html. 
21. "CEBİT 2011'de Pardus çalıştırılan bir akıllı tahtanın sunumu". 20 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151220145818/https://www.youtube.com/watch?v=55vgRIc1djQ. 
22. "Göç ortağı temsilcisinin ilk danışma kurulu toplantısı hakkındaki günlük yazısı". 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160426044117/http://zzz.fisek.com.tr/seyir-defteri/pardus-dagitimi-bitti-yeni-bir-dagitim-basliyor/. 
23. "Üniversite temsilcisinin ilk danışma kurulu toplantısı hakkındaki günlük yazısı". 22 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121122192340/http://nyucel.blogspot.com/2012/07/pardus-dansma-kurulu-ilk-toplants.html. 
24. "Kullanıcı temsilcisinin ilk danışma kurulu toplantısı hakkındaki günlük yazısı". 3 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160403203334/https://sezaiyeniay.wordpress.com/2012/07/01/pardus-danisma-kurulunun-ardindan/. 
25. Fatih Arslan'ın "Debian tabanlı yeni Pardus" yazısı
26. "MSB, Pardus ile 2 milyon dolar tasarruf* etti". 2009-04-14. http://www.ntvmsnbc.com/id/24956827/. 
27. "Pardus 2009 yolda". 2009-05-25. http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&ArticleID=937471&Date=01.07.2009&CategoryID=105. 
28. "Türkiye’nin Sessiz Bilişim Atağı Pardus". 2013-09-10. http://www.uekae.tubitak.gov.tr/home.do?sid=7. 
29. "Milli işletim sistemi Pardus halkla buluşacak". 2013-09-10. 22 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120622031555/http://www.hurriyet.com.tr:80/ekonomi/20794959.asp.