Kardeş
Kardeş (< kardaş < karındaş), anne veya babadan en az birinin ortak olduğu kişilerin birbirlerine göre durumuna verilen addır. Kardeşler erkek ya da kız olabilirler. Birçok toplumda kardeşler anne babalarıyla birlikte aynı ortamda oynayarak ve eğlenerek çocukluklarını birlikte geçirerek büyürler. Bu kalıtsal ve fiziksel yakınlık birbirlerine karşı sevgi ya da düşmanlık gibi duygusal hisler beslemelerine neden olur.
Doğum sırasına göre büyük kardeş erkek olduğu zaman ağabey, kız olduğu zaman ise abla olarak adlandırılırlar.
Adlandırma
Türkçe kardeş (< Anadolu ağızlarında kardaş > gardaş) kelimesi etimolojik olarak karın kelimesine -daş isimden isim yapım eki getirilerek oluşturulan karındaş kelimesinden gelen[1] bir kaynaşma örneğidir ve işlek olan bu ekin türevleri arasında ayaktaş, arkadaş, boydaş, yoldaş, yurttaş, dildaş, dindaş, gönüldaş, denktaş gibi örnekler de bulunmaktadır. Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te «karındaş» (قَرِنْدَشْ) biçiminde geçer ve Kâşgarlı Mahmud -daş ekini belirterek kelimeyi "bir karında beraber bulunmuş" olarak açıklar[2]. Eski Kıpçakçada da karındaş biçiminde geçer. Çağdaş Türk dillerinde de yaygın biçimde kullanılır; Azerice qardaş (гардаш), Türkmence gardaş (гардаш), Özbekçe qarindoş (қариндош), Tatarca kardeş (кардәш), Kırgızca karındaş (карындаш), Nogayca karındas (къарындас), Kazakça karındas (қарындас), Karakalpakça karındas (қарындас), Hakasça harındas (харындас), Hakasçanın Sagay, Koy, Kaç ve Belt ağızlarında karındas (карындас) biçiminde yer alır[1].
Halk arasında kullanımı
Yazı dilinde -daş ekinin ince sıralı biçimi olan kardeş yaygın iken, Anadolu'da halk arasında daha çok kalın sıralı gardaş ~ kardaş biçimi geçer ve yaşça denk ya da yaklaşık olanlar arasında hitap sözü olarak da kullanılır.
Birçok Anadolu şiirinde Gardaş kelimesi etki bırakmış Âşık Veysel Şatıroğlu, Ozan Arif, Abdürrahim Karakoç gibi Anadolu şairlerince kullanılmıştır. Popüler şarkılar, Türk halk ve sanat müziği ve türkülerde de sıkça kullanılır. Cem Karaca'nın "Namus Belasına Gardaş" şarkısı buna örnektir.[3]
Kardeş tipleri
Aynı anababadan olanlara öz kardeş denir. Kısmen aynı kısmen farklı anababadan olanlar, ana bir kardeş (anaları aynı, babaları farklı) ya da baba bir kardeş (babaları aynı, anaları farklı) olarak adlandırılır. Farklı anababadan olanlara ise üvey kardeş denir. Biyolojik olarak kardeş olmasalar da aynı anadan süt emişen kişilere süt kardeş (emikdaş) denir.
Kaynakça
- 1 2 Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999; sayfa: 212
- ↑ Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 407
- ↑ Cem Karaca Şarkıları
| |||||||||||||||||