Uzun Sandık

Uzun Sandık
Yazarı	Edgar Allan Poe
Özgün ismi	The Oblong Box
Ülke	ABD
Özgün dili	İngilizce
Konu(lar)	Gemi yolculuğu, gizemli sandık
Türü	Korku
Anadilinde basım tarihi	28 Ağustos 1844
İlk yayın ortamı	The Philadelphia Dollar Newspaper

Uzun Sandık^[1] (İng. The Oblong Box), Edgar Allan Poe tarafından yazılan ve ilk defa 1844'te The Philadelphia Dollar Newspaper'da yayımlanan korku öyküsü.

Özet

Öykü, isimsiz bir anlatıcının Charleston, Güney Karolina'dan New York'a Independence isimli gemi ile yapılan bir yaz seyahatini anlatmasıyla açılır. Yolculuk için hazırlanmakta olan anlatıcı, üniversiteden arkadaşı Cornelius Wyatt'ın iki kız kardeşi ve eşiyle birlikte gemide üç kamara ayırtmış olduğunu öğrenir. Önce üçüncü kamaranın hizmetkârlar ya da fazla bagaj için ayrıldığını varsayar, ancak daha sonra arkadaşının gemiye "yüz seksen santim boyunda, yetmiş beş santim eninde bir çam sandık"^[1] getirdiğini öğrenir. Anlatıcıya göre sandığın şekli tuhaftır ve etrafa iğrenç bir koku yaymaktadır. Buna rağmen anlatıcı, arkadaşının Son Akşam Yemeği tablosunun değerli bir kopyasını satın almış olduğunu tahmin eder.

Anlatıcı daha sonra sandığın boş kamaraya değil, Wyatt ile eşinin kaldığı kamaraya konmasına şaşırır. Arkadaşının kız kardeşleri ise ikinci kamarada kalmaktadır. Wyatt'ın pek de çekici bir kadın olmayan eşi her akşam saat 11 civarında kamarayı terk edip üçüncü kamaraya gitmekte, sabah erkenden geri dönmektedir. Eşi dışarıdayken, anlatıcı arkadaşının sandığı açtığını ve ağladığını duyar ama bunu adamın "sanat düşkünlüğüne"^[1] yorar.

Gemi Hatteras Burnu'nu geçerken korkunç bir kasırgaya tutulur. Yolcular hasar gören gemiyi can filikası ile terk ederken Wyatt sandığı da yanlarına almak ister ancak bu durum Kaptan Hardy tarafından reddedilir. Sandıktan ayrılamayan Wyatt kamarasına dönüp sandığı dışarı çıkarır ve kendini ona bağlar. Sonrasında sandık ve adam denizde sonsuza dek kaybolur.

Olaydan yaklaşık bir ay sonra anlatıcı kaptanla karşılaşır. Hardy anlatıcıya sandıkta aslında Wyatt'ın yeni ölmüş genç eşinin cesedinin bulunduğunu söyler. Adam cesedi eşinin annesine götürmek istemiştir ancak gemide bir ölünün bulunması yolcular arasında paniğe sebep olacaktır. Bu yüzden kaptan sandığı bagaj olarak kayıtlara geçirmiştir. Yolcu listesinde ise Wyatt'ın eşi ile birlikte seyahat edeceği belirtimiş ve bir hizmetçi kadının kılığına girmiştir.

Analiz

Poe biyografisi yazarı James Hutchisson Uzun Sandık öyküsünü Poe'nun, Morg Sokağı Cinayeti gibi öykülerden oluşan "uslamlama öyküsü" ya da "dedektiflik öyküsü" serisinin bir parçası sayar.^[2] Scott Peeples da öykünün bu türe yakın olduğunu söyler, ancak bir dedektif karakterinden ve bu dedektifin metodlarından bahsedilmediği için tam olarak bir dedektiflik öyküsü sayılmayacağını belirtir.^[3] Peeples ayrıca protagonistin kişisel fikirlerine gerçeklerden daha fazla önem vermesi sebebiyle yanlış sonuçlara vardığını vurgular.^[3]

Poe öyküyü yazarken, yıllar önce Fort Moultrie'de görevli olduğu dönemden yola çıkarak geminin çıkış noktasını Charleston, Güney Karolina olarak belirlemiştir.^[4] Öykünün yayımlanmasından hemen birkaç ay önce ise Poe bir vapurla seyahat ederek ile New York'a taşınmıştır. Öykünün yazılmasından iki sene önce, 1842 yılında yazarın eşi Virginia ölümcül hastalığının ilk belirtilerini göstermeye başlamıştır.^[5] Öykü kısmen, John C. Colt'un Samuel Adams'ı öldürüp cesedini bir sandık içinde gemiyle uydurma bir adrese göndermesi vakasına da dayanır. Bu olay o dönemde New York basınında geniş yer bulmuştur.^[6][7][8]

Yayımlanma geçmişi

Poe öyküyü New Mirror'da yayımlanması için Nathaniel Parker Willis'e önerdi ancak Willis, Sarah Josepha Hale'in editörlüğünü yaptığı hediye kitabı Opal'ın daha uygun olacağını söyledi.^[9] Öykü ik defa 28 Ağustos 1844'te Philadelphia'da Dollar Newspaper'da yayımlandı.^[10] Aynı yıl Eylül ayında ise yine Hale'in editörü olduğu^[9] Godey's Magazine and Lady's Book içinde yer aldı.^[10]

Uyarlamalar

1969'da Gordon Hessler'in yönettiği, Vincent Price ve Christopher Lee'nin başrollerini paylaştığı The Oblong Box isimli bir film çekildi. Ancak filmin ismi dışında öyküyle alakası yoktu.

1950'lerde öykü "NBC Short Story" kapsamında okuma tiyatrosu şeklinde radyoda yayımlandı.^[11] Ocak 1974 ile Aralık 1982 arasında yayımlanan CBS Radio Mystery Theater'da ise Uzun Sandık 8 Ocak 1975 tarihli programda yer aldı.^[12] Her iki kayıt archive.org adresinde yer almaktadır.

Kaynaklar

1. Öykünün Türkçe isminin ve alıntıların alındığı çeviri: Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 566 - 574
2. Hutchisson, James M. Poe. Jackson: University Press of Mississippi, 2005. ISBN 1-57806-721-9
3. Peeples, Scott. Edgar Allan Poe Revisited. New York: Twayne Publishers, 1998: 123. ISBN 0-8057-4572-6
4. Meyers, Jeffrey. Edgar Allan Poe: His Life and Legacy. New York: Cooper Square Press, 1992: 35. ISBN 0-8154-1038-7
5. Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-Ending Remembrance. Harper Perennial, 1991. ISBN 0-06-092331-8
6. Walsh, John (1968). "Poe the detective: the curious circumstances behind The mystery of Marie Roget". Literary Criticism (Rutgers University Press): 2. 
7. Vierra, Clifford (1959). "Poe's 'Oblong Box': Factual Origins". Modern Language Notes 74 (8): 693–695. 
8. Carley, C.V. (1957). Clarence Gohdes. ed. "A Source for Poe's Oblong Box". American literature: a journal of literary history, criticism and bibliography Modern Language Association of America. American Literature Group (Duke University Press) 29: 310. 
9. Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 417. ISBN 0-8018-5730-9
10. Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. Checkmark Books, 2001. p. 175. ISBN 0-8160-4161-X
11. archive.org kaydı
12. archive.org kaydı

Dış bağlantılar

• Edgar Allan Poe Society'de öykünün yayımlanma geçmişi (İngilizce)

Edgar Allan Poe'nun eserleri

Şiir Poetry (1824) • O, Tempora! O, Mores! (1825) • Song (1827) • Imitation (1827) • Spirits of the Dead (1827) • A Dream (1827) • Stanzas (1827) (1827) • Tamerlane (1827) • The Lake (1827) • Evening Star (1827) • A Dream (1827) • To Margaret (1827) • The Happiest Day (1827) • To The River —— (1828) • Romance (1829) • Fairy-Land (1829) • To Science (1829) • To Isaac Lea (1829) • Al Aaraaf (1829) • An Acrostic (1829) • Elizabeth (1829) • To Helen (1831) • A Paean (1831) • The Sleeper (1831) • The City in the Sea (1831) • The Valley of Unrest (1831) • Israfel (1831) • The Coliseum (1833) • Enigma (1833) • Fanny (1833) • Serenade (1833) • Latin Hymn (1833) • To One in Paradise (1833) • Hymn (1835) • Politician (1835) • May Queen Ode (1836) • Spiritual Song (1836) • Bridal Ballad (1837) • To Zante (1837) • The Haunted Palace (1839) • Silence, a Sonnet (1839) • Lines on Joe Locke (1843) • The Conqueror Worm (1843) • Lenore (1843) • Eulalie (1843) • A Campaign Song (1844) • Dream-Land (1844) • Impromptu. To Kate Carol (1845) • To Frances (1845) • The Divine Right of Kings (1845) • Epigram for Wall Street (1845) • Kuzgun (1845) • A Valentine (1846) • Beloved Physician (1847) • An Enigma (1847) • Deep in Earth (1847) • Ulalume (1847) • Lines on Ale (1848) • To Marie Louise (1848) • Evangeline (1848) • A Dream Within A Dream (1849) • Eldorado (1849) • For Annie (1849) • The Bells (1849) • Annabel Lee (1849) • Alone (1875) Öykü Metzengerstein (1832) • The Duc De L'Omelette (1832) • A Tale of Jerusalem (1832) • Loss of Breath (1832) • Bon-Bon (1832) • Şişede Bulunan Not (1833) • The Assignation (1834) • Berenice (1835) • Morella (1835) • Lionizing (1835) • Hans Pfaall Diye Birinin Benzeri Görülmemiş Serüveni (1835) • King Pest (1835) • Shadow - A Parable (1835) • Four Beasts in One - The Homo-Cameleopard (1836) • Mystification (1837) • Silence - A Fable (1837) • Ligeia (1838) • How to Write a Blackwood Article (1838) • A Predicament (1838) • The Devil in the Belfry (1839) • The Man That Was Used Up (1839) • The Fall of the House of Usher (1839) • William Wilson (1839) • The Conversation of Eiros and Charmion (1839) • Why the Little Frenchman Wears His Hand in a Sling (1840) • The Business Man (1840) • Kalabalıkların Adamı (1840) • Morgue Sokağı Cinayetleri (1841) • Girdaba İniş (1841) • The Island of the Fay (1841) • The Colloquy of Monos and Una (1841) • Never Bet the Devil Your Head (1841) • Eleonora (1841) • Three Sundays in a Week (1841) • Oval Portre (1842) • Kızıl Ölümün Maskesi (1842) • The Landscape Garden (1842) • Marie Rogêt'nin Sırrı (1842) • Kuyu ve Sarkaç (1842) • Gammaz Yürek (1843) • Altın Böcek (1843) • Kara Kedi (1843) • Diddling (1843) • The Spectacles (1844) • A Tale of the Ragged Mountains (1844) • Diri Diri Gömülüş (1844) • Mesmeric Revelation (1844) • Uzun Sandık (1844) • The Angel of the Odd (1844) • Thou Art the Man (1844) • The Literary Life of Thingum Bob, Esq. (1844) • The Purloined Letter (1844) • The Thousand-and-Second Tale of Scheherazade (1845) • Some Words with a Mummy (1845) • The Power of Words (1845) • The Imp of the Perverse (1845) • The System of Doctor Tarr and Professor Fether (1845) • The Facts in the Case of M. Valdemar (1845) • The Sphinx (1846) • Amontillado Fıçısı (1846) • The Domain of Arnheim (1847) • Mellonta Tauta (1849) • Hop-Frog (1849) • Von Kempelen and His Discovery (1849) • X-ing a Paragraph (1849) • Landor's Cottage (1849) Diğer Makale: Maelzel's Chess Player (1836) • The Daguerreotype (1840) • The Philosophy of Furniture (1840) • A Few Words on Secret Writing (1841) • The Rationale of Verse (1843) • Morning on the Wissahiccon (1844) • Old English Poetry (1845) • The Philosophy of Composition (1846) • The Poetic Principle (1846) • Eureka: A Prose Poem (1848) Uydurma: • The Balloon-Hoax (1844) Roman: Nantucketlı Arthur Gordon Pym'in Öyküsü‎ (1837) • The Journal of Julius Rodman (1840) Oyun: Politian (1835) Diğer: The Conchologist's First Book (1839) • The Light-House (1849)