Vandal Krallığı
| 'Vandallar ve Alanlar Krallığı' | ||||
| — Krallık — | ||||
| ||||
 | ||||
| Başkent | 435-439:Hippo Regius [1] 439: Kartaca[2] | |||
| Dil(ler) | Latince Vandalca (elit yoneticiler tarafindan) | |||
| Din | Elit Vandallar arasında Aryanizm veya Ariusculuk Diğer tebalar arasında:once Nicea Kalsedon Katoliklik | |||
| Yönetim | Kalıtımsal monarşi | |||
| Kral | ||||
| - 435–477 | Genseric | |||
| - 477–484 | Huneric | |||
| - 484-496 | Gunthamund | |||
| - 496-523 | Thrasamund | |||
| - 523-530 | Hilderic | |||
| Tarihi | ||||
| - Göçmen Vandalların Roma Kuzey Afrika Eyaletini tedricen fethedip ilerlemeleri | 429-439 | |||
| - Göçmen Vandal kavmine Mauretania Caesariensis; Mauretania ve Numidya eyaletlerinde arazilerinin verilmesi | 435 | |||
| - Vandalların Kartaca'yı fethi | 539 | |||
| - Kral Genseric'in ölümü | 24 Ocak 477 | |||
| - Doğu Roma Ordusunun kuzey Afrika'ya çıkması ile Vandallar Savaşı başlaması | Haziran 533 | |||
Vandal Krallığı Kuzey Afrika ve Akdeniz adalarında Kral Genseric hükümdarlığı altında göçmen Doğu Germen kavmi olan Vandallar tarafından kurulan krallık.
Yurtları ve asilleri bilinmeyen Vandallar kavmi Batı Roma İmparatorluğu topraklarına girip Galya (Gallia), Galiçya (İspanya), Endülüs (Hispania Baetica), Kuzey Afrika ve Akdeniz adalarında göçler ve talanlar yapmışlardır. 435'de Batı Roma İmparatorluğu idaresi göçmen Vandal kavmine Mauretania Caesariensis, Mauretania ve Numidya eyaletlerinde büyük araziler vermiş ve onların bu arazilere yerleşmesini sağlamıştır. Vandal Krallığı kurulduktan sonra Vandallar Akdeniz kıyılarını ve kuzey Afrika'nın içlerini de ellerine geçirmeye başlamışlardır. Kurdukları güçlü donanma ile Akdeniz adalarını da ellerine geçirmişler ve Akdeniz kıyılarına korsan akınlari yapıp talancılığa devam etmişlerdir.
Doğu Roma İmparatoru I. Justinianos tarafından Vandal Krallığı'na bu krallığı istila etmek üzere 533'de büyük bir donanma ile General Belisarıus komutasında bir Doğu Roma ordusu göndermiştir. Bu Doğu Roma ordusu Vandal Krallığı ordularına karşı 13 Eylül 533'de Kartaca yakınlarında Ad Decimum Muharebesi'de ve 15 Aralık 533'de Tricamarum Muharebesi'de galip gelmiştir. Issız dağlık bir araziye kaçan son Vandal Kralı Gelimer'in ilkbahar 334'de teslim olması ile bu krallı kaldırılmış ve yerine Bizans Imparatorluğu'na bağlı "Afrika Preatör Valiliği" kurulmuştur. .[1]
Avrupa tarihlerinde Vandallar ve Vandal Krallığı talancılık (özellikle 455 yılında Vandal Kralı Genseric'in, Roma şehrini yağmalaması ile) tanınıp "sebepsiz yere zarar verme" eylemine vandalizm adı verilmekle nitelemişlerdir. Ayrıca Hristiyanlığın Aryanizm mezhebine koyu inançları olan elit Vandal krallığı idarecilerinin Kalkedon Konsili ile ortaya çıkmış Katolik Hristiyanlığa inanan yerli olarak yaşayan bu arazilerde yerleşmiş olan halka zaman zaman din değiştirmek için dinsel baskılar ve zulümler yapmaları dolayısıyla da tanınıp yerilmişlerdir. Bundan dolayı Avrupalı tarihçiler tarafından baş barbar kavim olarak anılan Vandallar ve Vandal Krallığı medeni ve kültürlü bir sosyeteye sahipti. Vandal Krallığı eğitim ve bilime gayet yüksek değer vermekte idi. Kuzey Afrika'da onlar idaresi altında büyük imar ve bina yapım projeleri geliştirildi. Bu krallıkta çok önem verilen yenilikçi yazarlar ve doğa bilimciler yetişip yaptıkları yayımlarla Batı Roma İmparotorluğu'nun geç Latin uygarlığına büyük katkılar yapmışlardır.[1]
Kavimin ortaya çıkıp yayılması
Vandallar kavimi 429'da yeni krallai olan Genseric hükümdarlığı altında Afrika'ya göçtüler.[3]
Doğu Romalı tarihçi Prokopius tarihinde Kuzey Afrika'ya göçe katılan Vandal ve Alan kavmi mensuplarının sayısının 80.000 öldüğünü tahmin etmektedir.[4] Fakat modern tarihçiler bunun abartılmış olduğunu düşünmekteydiler. Örneğin P. Heather bu göçenler sayısının 15,000–20,000 kişi arasında olduğunu belirtmektedir.[5] Yine Prokopius Vandalların bölgenin Romalı askeri valisi olan Bonifacius'un daveti üzerine Kuzey Afrika'aya geçmişlerdir.[4] Modern tarihçiler 422'de Vandallar'ın kendi üzerilerine bir Roma ordusunun saldırıp bu Roma ordusunun barış yapmayı kabul etmemesi üzerine can emniyetlerini sağlamak için bu Roma ordusundan kaçmak için Afrika'ya geçtikleri iddia edilmektedir.[5]
Vandallar Afrika'ya geçtikten sonra Akdeniz kıyısından doğuya yürüyüşe başlamışlar ve 430'da etrafı surla çevrili Romalı şehri Hippo Reggius'u kuşatmışlardır. Bu şehirde bulunan ünlü Hristiyan din doktoru Augustinus ve yanındaki papaz ve kesişler eğer teslim olurlarsa birçok Romalı Hıristiyan'ın ya öldürüleceklerini ya Vandalların inandığı Aryanizm mezhebine dönüşmeleri gerektiğini anlamışlar ve direnmeye davam etmişlerdir. Kuşatma sırasında şehir dışındaki tarlalarda hasadı yapılamayıp ekinler çürüyüp hasar görmekte iken şehir içinde tedricen açlık başladı. Kuşatma 3 ay sürdükten sonra 28 Ağustos 430'da 75 yaşında bulunan Augustinus hayatını kaybetti. Bunun ya kuşatmanın ortaya çıkardığı stres ya da açlık dolayısı ile olduğu belirtilmiştir. 14 ay kuşatmadan sonra kuşatılan şehir ahalisi açlıktan ve salgın hastalıktan büyük zayiat göstermeye başladılar. Salgın hastalık şehri kuşatan Vandallar arasında da ortaya çıktı. Ama sonunda şehir Vandallara teslim edildi. Vandalların ilk merkezi bu ele geçirdikleri Hippo Regis şehri oldu.[1]
435'de Kuzey Afrika'da Roma yönetimi ile Vandallar arşında bir barış antlaşması imzalandı. Bu barış antlaşması ile Akdeniz sahillerinde bulunan Numidya eyaleti ve Mauretania eyaletinin bir kısmı Romalılarca Vandallara verildi. 439'da Vandal Kralı Genseric bu barış antlaşmasını bozarak Kuzey Afrika'da bulunan Prokonsül Afrikası adlı Roma eyaletini eline geçirdi ve Pön Savaşları sonundan beri büyük bir Roma şehrine dönüşmüş olan Kartaca'yı kuşatma altına aldı. Vandallar Kartaca şehrine girdiklerinde şehrin halkı şehrin hipodromunda at yarışları seyretmekte idiler. Genseric Kartaca'yı kurduğu Vandal Krallığı devletinin merkezi yaptı. Kuzey Afrika'ya daha önce göçmüş olan ve Vandalların yakın bir müttefiki olan Alanlar kavmini de kendi halkına katıp devlete "Vandallar ve Alanlar Krallığı" ismini verdi.
Genseric güçlü bir donanma yaptırdı ve bu güçlü donanma ile Sicilya, Sardinya, Korsika ve Balear Adaları'nı krallığına kattı. Modern tarihçiler Kuzey Afrika ve Akdeniz adalarında yaşayan ahalinin Romalı toprak sahiplerinden hoşnutsuz olduklarını ve bu nedenle daha adil davranan Vandal Krallığı idaresini tercih ettiklerini bildirmektedirler.[6]
Antik kaynaklar (örneğin "Victor Vitensis", "Quodvultdeus" ve " Fulgentius " tarihleri) Vandalların Kartaca'yı ve Kuzey Afrika'yı ellerinde geçirmekte iken bu şehir ve ülkede büyük hasarlar yaptıklarını iddia etmektedirler. Fakat bu iddiayı yeni arkeolojik araştırmalar doğrulamamaktadırlar. Kartaca Odeon bu dönemde hasar görmüştür ama Vandallarin idare döneminde Kartaca'da birçok eski amme idare binası tamir edilip yenileştirilmiş ve yeni binalar yapılmıştır. Şehirdeki üretimin ve dış ticaretin de Vandallar istilasından aksi tesirler görmediğine arkeolojik göstergeler vardır. Kartaca'nın idari ve sanayi merkezinin Byrasa Tepesi olduğu ve bu şehir bölgesinde bulunan çanak çömlek üreticilerinin Kartaca'ya özel "Afrika Kırmızı Kılı" adı verilen kilden sanayi ölçekli özel çanak çömlek ürettikleri bilinmektedir. Arkeologlar bu Kartaca malı çanak çömleğin Akdeniz kıyılarında bulunma istatistiklerini ortaya çıkartmışlardır. Bu istatistiksel ölçümler Vandalların idaresi altında bu sanayi üretiminin ve dış ticaretin durmadığı ve hatta arttığını göstermektedir. Bu da Vandalların Kartaca'ya ve ekonomik bazına hasar verdiği tezinin aksini göstermektedir.[1]
440 Vandallar donanması Sicilya'ya büyük bir saldırıya geçti. Bu sırada Batı Roma İmparatoru Galya'da bir savaş içinde idi ve onun için bu Vandallar tecavüzüne karşılık veremedi. Doğu Roma İmparatoru olan II. Theodosius ise hemen Vandallara karşı bir askeri sefer hazırladı ve 441'de bu askeri sefere Sicilya'da Vandalları bir düzene getirdi. Ama bu sadece Sicilya ile ilgili kaldı ve Vandalların Akdeniz'de korsanlık faaliyetlerine hiçbir tesiri olmadı. Batı Roma İmparatoru III. Valentinianus 442'de Vandallarla bir barış antlaşması imzaladı. Bu antlaşma ile Vandallar "Byzancena", Trablusgarp bölgesi , Numidya'nin bir kısmını ellerine geçirdiler ve "Prokonsül Afrikası" adlı eyalette haksız olarak ellerinde geçirmiş oldukları arazilerin onlara ait olduğu teyit olundu.[3][6]
Roma'nın Yağmalanması (455)
Sonraki yıllar
Hem Batı hem de Doğu Roma İmparatorluğu Vandalların Roma'yı talan etmeleri ve Akdeniz'de devamlı korsanlık faaliyetlerinde bulunmaları nedeni Vandallara karşı büyük düşmanlık hisleri beslemekteydi ve Vandal Krallığı'nın ortadan kaldırılması arzu edilmekte idi. 460'da Batı Roma İmparatoru Majorian bir donanma toplayıp Vandal Krallığı'na saldırıya hazırlandı. Fakat bu Batı Roma donanması İspanya açıklarında Cartagena'da yapılan Deniz Muharebesi'nde yenilgiye uğrayıp Kuzey Afrika kıyılarına bile ulaşamadı. 488'de Batı Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma İmparatorluğu Vandal Krallığına karşı birleşip bir birleşik donanma ve 100,000'den daha fazla asker mensuplu bir birleşik çıkartma ordusu kurdular. 468'de Tunus açıklarında yapılan Çap Bon Deniz Muharebesi'nde Vandal Donanması birleşik Roma donanmasının Batı Roma Filosu'nun gemilerini eline geçirdi ve ateş gemileri kullanarak Doğu Roma filosu gemilerinin hepsini tahrip ve elemine etti.[3] Bu büyük deniz galibiyetini hemen takip eden Vandallar Mora Yarımadası'na bu arazileri ellerine geçirmek hedefi ile bir istila saldırısına geçtiler. Fakat Kenipoklis'de yerel "Manoit" güçleri tarafından büyük zayiatla büyük bir yenilgiye uğratıldılar. Buna karşılık vermek için Vandallar filosu Zante adasına saldırıp çok sayıda esir aldı ve Kartaca'ya dönmekte iken bu esirlerden 500'unu hunharca katledip parçalanmış cesetlerini denize attılar.
470li yıllarda Romalılar Vandallara karşı tecavüzkar politik tutumlarından ayrıldılar ve barış yolları aradılar. Batı Roma İmparatorluğu'nda efektif olarak diktatör idareci olan general Ricimer, Vandallarla bir antlaşma yapmayı başardı. 476'da Vandal Kralı Genseric Doğu Roma İmparatorluğu ile barışçıl yaşamaya karar vererek Konstantinopolis ile bir "Sonsuzluğa Kadar Süreli Barış Antlaşması" imzaladı. Bundan sonra Vandal Krallığı ile Romalılar arasında normal barışçıl ilişkiler sürmeye başladı.[3]
447'de Vandal Krallığı'nın ilk kendi madeni sikke parası bastırıldı. Bu sikkeler küçük değerlerde idiler ve bronz ve gümüşten oluşmaktaydılar. Bu Vandal sikkeleri Akdeniz havzasında küçük değerde ödemelerin yapılması için Roma sıkkelerinin yerine geçmeye başladı. Ama büyük değerde ödemeler için yine Romalı başımı sıkkeler tercih edilip kullanılmaktaydı.[1]
25 Ocak 477'da Kral Genseric 88 yasında iken oldu. Genseric Vandal Krallığı kalıtsal krallığında hükümdarlık devrini özel bir varış/veliaht kanununa bağlamıştı. Bu kanuna göre ölen kralın yerine babası kral olan en yaşlı krallık aile mensubunun geçmesi öngörülmekte idi.[7] Yeni kral Genseric'in oğlu Huneric oldu ve (477–484) döneminde krallık yaptı. 482'de Huneric gayet katı olarak Aryanizm mezhebi itikatlarına inanmakta idi. Hükümdarlığı ile yıllarında Aryanizm mezhebi mensuplarının desteği ile bu mezhepten olmayan (yani 451 Kalkedon Konsili prensiplerine inanan) Hristiyanlara ve Maniheizm'ne inananlara baskı ve zulüm yapmaya başladı. Önce bu mezhep veya dinden olanların mal ve mülklerini müsadere etti. Ama Doğu Roma İmpartorluğu'ndan protestolar gelince, özellikle Hristiyan piskopos ve yüksek rütbeli papazları, merkezden uzak bölgelere ve Akdeniz adalarına sürgüne göndermeye başladı. 484'de Huneric öldü. Genseric'in koyduğu Vandal geleneklerine göre en yaşlı kral ailesi üyesi olan kuzeni Gunthamund Vandal Krallığı kralı oldu.[3]
484–496 döneminde hüküm süren Gunthamund Aryanizm mezhebinden olmayanlara baskı yapma siyasetinden vazgeçti. Vandal Krallığı Genseric'in ölümünden sonra güç kaybetmeye başlamıştı. Fakat Vandallar'ın rakipleri olan Vizigotlar, Ostrogotlar ve Doğu Roma İmparatorluğu birbiri ile çatışma ve savaş halindeydiler.[3]
Thrasamund'un yerine yerine Vandallar Kralı Hilderic oldu ve 523-530 döneminde hüküm sürdü. Hilderic tahta geçtiği zaman yaşı 60'larda olduğu bildirilir. Bunun için savaşlara katılmayla ilgili değildi. Vandal Krallığın'nin savaş işlerini Kuzeni Hoamer'e bıraktı. Hoamer Vandallara karşı ayaklanan Berber kavimlerinin isyanı askeri yollarla bastırmak için uğraşılara başladı.
Hilderic'in annesi "451 Kalkedon Konsili itikatlarına uyan" Katolik Hristiyan idi. Hilderic hükümdar iken "Nikea Konsili itiikatlarına inanan Katolik Hristiyanlara karşı gayet toleranslı davranmakta idi. Bunun için yaşadığı zamanda bile şahsi olarak onun "451 Kalkedon Konsili itikatlarına inanan" Katolik Hristiyan olduğu iddia edilmiştir. Bu toleranslı davranma birçok Aryanizm mezhebine inanan Vandal asılın Katolikliğe dönmesine sebep oldu. Katolik Kilisesi yeniden Kuzey Afrika'da "sinod" toplantıları yapmaya başlandı. Hilderic Vandal başkenti olan Kartaca'da yeni bir Katolik Hristiyan psikopos'un tayın edilmesine de izin vermişti. Bu durumdan birçok Aryanizm taraftarı Vandal asıl ve ilerigelenler hoşnutsuz olmaktaydılar. Hilderic hükümdarlık döneminde Vandal Krallığı ile Doğu Roma İmparatorluğu arasındaki ilişkiler gayet iyi idi. Dönemin Doğu Roma tarihçisi Propokius'un yazdığına göre Hilderic daha imparatorluk tahtına geçmemiş olan ama dayısı II. Justin devlet işlerine karışmazken tüm yüksek devlet işlerine bakan Justinianos'un özel şahsi arkadaş ve misafir arkadaşı idi ve bu iki kişi birbirine çok pahalı hediyeler vermişlerdi.
Berber isyanı ile uğraşan Vandal general Hoamer 530'da kabile askerlerine karşı büyük bir mağlubiyete uğradı. Bu,zaten Katolikliğe verilen tavizlerden gocunmuş olan, Vandal ilerigelenler arasında gayet aksi tesir yaptı. Hilderic idaresi aleyhinde olma Kral'ın yakın ailesi arasında da yayıldı. Bunların başlarında Gelimer bulunmaktaydı ve o zaten kral veliahtı olan Hilderic'in ikinci derece kuzeni idi. Hilderic aleyhtarları Gelimer etrafında birleştiler. Gelimer kendini Vandallar Hristiyan Aryanizm mezhebi lideri olarak isyan bayrağını açtı. Yaptığı saray devlet darbesi ile, 7 yıl süren krallıktan sonra Haziran 530'da, Hilderıc'i tahttan indirdi. Vandal Krallık tahtına Gelimer çıktı. Yeni kral Galimer önce Hilderic'i öldürtmedi. Askeri komutanı olan Hoamer ve diğer Katolikliği kabul eden Vandal asillerle birlikte hapse attırdı. Ancak Vandallar Krallığı'na istila etmek hedefiyle Doğu Roma İmparatoru I. Justinianos'un General Belisarius komutasında Doğu Roma donanması ile gönderdiği büyük Doğu Roma sefer ordusu Tunus'a çıktığı zaman Hilderic'in öldürmesi için emir verdi.[8]
Vandallar Savaşı ve Vandal Kralığı'nın Doğu Roma İmparatorluğu tarafından fethi
| ||||||
Vandal Krallığı hükümdarları
- Genseric (435–477)
- Huneric (477–484)
- Gunthamund (484–496)
- Thrasamund (496–523)
- Hilderic (523–530)
- Gelimer (530–534)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- 1 2 3 4 5 6 Merrills, Andrew ve Mills, Richard, (2007) The Vandals, Londra:Blackwell Publishing (İngilizce).
- ↑ Allison, Penelope M., "An Empire of Cities" Greg Woolf (ed) (2001) The Cambridge Illustrated History of the Roman World', Cambridge:Cambridge University Press (İngilizce)
- 1 2 3 4 5 6 Collins, Roger (2000), The Cambridge Ancient History. Late Antiquity: Empire and Successors, A.D. 425–600 Cambridge:(Cambridge University Press
- 1 2 Prokopius, De Bellis (Savaşlar hakkında), "Kitap III-IV De Bello Vandalico"
- 1 2 Heather, Peter (2005), The Fall of the Roman Empire: A New History, Macmillan, ISBN 0-333-98914-7 (İngilizce)
- 1 2 Cameron, Averil (2000), The Cambridge Ancient History. Late Antiquity: Empire and Successors, A.D. 425–600 Cambridge:Cambridge University Press
- ↑ Tarihte nadir görülen bu kalıtsal kural Osmanlı Devleti'nde Sultan I. Ahmet'in ölümünden sonra uygulanmaya başlamıştır.
- ↑ Bury, John Bagnell ([1923], 1958) History of the Later Roman Empire Cilt İ ve II New York: Dover Publications (İngilizce)
Dış bağlantılar
Klasik referans
- Prokopius, De Bellis (Savaşlar hakkında), "Kitap III-IV De Bello Vandalico",
Modern referanslar
- Gibbons, Edwards ([1776, 1781]) History of the Decline and Fall of the Roman Empire Cilt. IV, Bölümler 41 & 43 (İngilizce))
- Bury, John Bagnell ([1923], 1958) ''History of the Later Roman Empire Cilt I ve II New York: Dover Publications , (İngilizce)
- Merrills, Andrew ve Mills, Richards (2010). The Vandals. John Wiley ve Sons. ISBN 1405160683 (İngilizce)
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||