Veteriner hekim

Bir veteriner hekim evcil bir kediye rutin kısırlaştırma operasyonu yaparken.

Veteriner hekim: Veteriner tıp uygulamalarını uzmanlıkla yapan ve insan olmayan hayvanların üremelerinin engellenmesi veya arttırılmasına, beslenmelerine, hastalıklarına, rahatsızlıklarına ve yaralanmalarına uzmanlıkla müdahale eden, koruyucu hekimlik uygulamalarıyla hastalıkları ve bozuklukları  daha oluşmadan önleyen, hayvan hastalıklarının ve parazitlerin kontrol altına alınması için araştırmalar ve uygulamalar yapan, yaptığı çalışmalarla insan sağlığına da hizmet eden bir tıp mensubu. Veteriner fakültesi'nden mezun olarak ve ülkelere göre değişen şartları yerine getirerek unvan alırlar.

Tanım

Birçok ülkede veteriner hekim terimi tanımlanmıştır ve eğitimini almayan kişiler bu unvanı alamazlar. Birçok durumda, veteriner hekimlerin yapabileceği uygulamalar (hastalık tedavisi ve cerrahi operasyonlar gibi), bu eğitimi almayan kişiler tarafından yasal olarak yapılamazlar. Örneğin, Birleşik Krallık'ta ve diğer ülkelerde de olduğu gibi, hayvan tedavisi sadece kayıtlı veteriner hekimler tarafından yapılmaktadır (bazı uygulamalar yardımcı veteriner sağlık çalışanları tarafından yapılabilir) ve kayıtlı olmayan kişilerce yapılması yasaklanmıştır.

Veteriner hekimlerin çoğu klinik ortamlarda çalışırlar, hayvanları doğrudan tedavi ederler. Bu hekimler her türlü hayvanın tedavi edilmesiyle ilgili genel uygulamalarda da bulunabildikleri gibi; hayvanların bir gurubu üzerinde (refakatçi hayvanlar veya pet hayvanları, çiftlik hayvanları, hayvanat bahçesi hayvanları, tek tırnaklılar, vahşi yaşam hayvanları); ya da veteriner tıbbın bir dalında (cerrahi, dermatoloji ya da iç hastalıkları) uzmanlaşabilirler. Diğer sağlık profesyonelleri gibi, hastalaırıyla ve hasta sahipleriyle etik prosedürler çerçevesinde ilgilenirler. Meslek içinde güncel tartışmalar; örneğin kedilerin tırnak ve kuyruklarının kesilmesi, köpeklerin kulaklarının kırpılması ve sesizleştirme uygulamaları gibi davranışsal sorunlar için tamamen kozmetik veya gereksiz olduğuna inanılan bazı prosedürler etik sayılmayabilir.

Etimoloji ve isimlendirme

Veteriner kelimesi Latin veterinae'den gelir. İlk kez Thomas Browne  1646 yılında kullanmıştır.[1]

Tarihi

Dünya'da

Antik Yunan'da 4. yüzyıl veya 5. yüzyılda[2] Agathotychus adındaki bir veteriner cerraha rastlanır.[3]

Claude Bourgelat ilk Veteriner fakültesi'ni 1761 yılında Lyon'da kurdu.

İlk Veteriner fakültesi 1762'de Claude Bourgelat tarafından Fransa'nın Lyon şehrinde kuruldu, [4] Avrupa'da Sığır vebası'nın verdiği büyük zarar, bazı bilim insanlarının bu alanda çalışmalar yapılmasına ve hayvan sağlığı ve hastalıklarının araştırılmasına neden oldu, bu da ilk veteriner fakültesinin kurulmasıyla sonuçlandı. Veteriner tıbbına verilen destek ve yapılan araştırmalar sayesinde kısa bir süre sonra veba vakaları sonlandı."[5]

Odiham Tarım Derneği İngiltere'de veteriner hekimliği eğitiminin kurulmasında yardımcı olmuştur.

Odiham Tarım Derneği tarım ve sanayinin geliştirilmesi için İngiltere'de 1783 yılında kuruldu[6] ve Britanya'da veteriner hekimliği eğitiminin başlatılmasında önemli rol oynadı.[7] 1785'de bir dernek toplantısında "rasyonel bilimsel ilkeler üzerine Nalbantlık çalışmalarının" teşvik edilmesi kararı alındı.

Veteriner hekimlik mesleğinin profesyonelleşmesi 1790 tamamlandı, Fransızlardan gelen eğitmenler ile beraber Londra'da yeni bir veteriner fakültesi kuruldu[6] 1844 'te ki Kraliyet Tüzüğü ile Kraliyet Veteriner Hekim Koleji kuruldu.

Veteriner bilimi John McFadyean'ın önemli katkılarıyla 19. yüzyıl sonlarında başladı, Birçok kişi tarafından modern veteriner tıp araştırmalarının kurucusu olarak kabul edilir.[8]

Türkiye'de

Osmanlı devleti'nde veteriner hekimlik usta çırak ilişkisi ile öğrenilip icra edilen bir meslek iken modern eğitim ilk olarak 1842 yılında Prusyalı askeri Veteriner Hekim Godlewsky'nin önerisi ile süvari okullarına bazı veteriner hekimliği dersleri konulması ile başladı. 1849’da İstanbul’da Mekteb-i Harbiye'de (Kara Harp Okulu) dört yıllık eğitim veren baytarlık sınıfları açıldı. Bu sınıflar 1910 yılında Askeri Baytar Mektebi okulu oldular. Askeri Baytar Mektebi ile Mülkiye Baytar Mektebi 1921 yılında birleştirilerek Baytar Mekteb-i Alisi adını aldı.[9] Okul 1933 yılında Ankara’ya taşındı ve 1948 yılında Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi adını aldı. 1970 yılında Ankara Üniversitesi'ne bağlı Elazığ Veteriner Fakültesi açıldı. 1975 yılında bu fakülte Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi ismini aldı. Sonraki yıllarda yeni veteriner fakültelerinin açılması ile veteriner hekimlik eğitimi de yaygınlaştı.

Roller ve sorumluluklar

Hayvanlarda hastalık, bozukluk ya da yaralanmaların tanı ve tedavisinde, tedavi sonrasında uygulamalar yaparlar. 

Hayvanlar insanlar gibi rahatsızlıklarını dile getiremedikleri için, klinik belirtilere güvenmek zorundadırlar. Bazı durumlarda, hayvan sahipleri hayvanın rahatsızlığı ve tıbbi geçmişi hakkında bilgi verebilirler, veteriner hekimler hastalık hikayesini, klinik bulguları ve radyografi, bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonans görüntüleme, Kan testleri, idrar tahlili ve diğer tanısal testler gibi tetkikleri birleştirerek sonuca giderler.

Veteriner hekimler bazen de ötenazi (uyutma) kararı verebilirler. Bazı durumlarda hasta çok acı çeker ve durumu umut verici değildir, bu gibi durumlarda zaman zaman etik tartışmalara konu olan ötenazi yoluna gidilebilir.

Beşeri hekimlikte olduğu gibi, birçok veteriner hekim de hastalıkların oluşmadan önlenmeleri için koruyucu tedaviyi önemser. Bunlar arasında aşılama çalışmaları (kuduz, gençlik hastalığı, ppr, brusella gibi), beslenme düzenlenmesi, hayvan refahı uygulamaları, çiftçilerin bilinçlendirilmesi gibi birçok konuda çalışmalar vardır.

Hizmet

Veteriner hekimlerin büyük kısmı hayvan tedavisi uygulamaları yapar (Amerika Birleşik Devletleri'nde 75% oranında).[10]

Küçük hayvan veteriner hekimleri tipik olarak veteriner kliniklerinde veya hayvan hastanelerinde çalışırlar. Büyük hayvan veteriner hekimleri ise, hastalarını muayene ve tedavi etmek için hastalarının yanına gittikleri için zamanlarının çoğunu yolculukla geçer.

Veteriner hekimler klinik çalışmaları dışında hayvan tedavi ettiren hayır kuruluşlarında, veteriner fakültelerinde, araştırma laboratuvarlarında, hayvan yemi yapan kuruluşlarda, ilaç firmalarında, gıda firmalarında,  ve tarımsal danışmanlık kuruluşlarında çalışırlar. Birçok ülkede devlet veteriner hekimler açısından büyük bir işveren konumundadır, örneğin Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı, İngiltere Devlet Veteriner Hizmetleri Kurumu.[11][12]

Uygulamalarda odak noktaları

Veteriner hekimler ve uygulamaları belli alanlarda uzmanlaşmış olabilir. Uzmanlık alanlarında odak noktaları şunlardır:

Ambulans görevleri için.

Uzmanlık

Veteriner hekimlikte uzmanların sayısı veteriner hekim sayısının küçük bir kısmı kadardır, ünivesitelerde ve büyük hayvan hastanerinde görev yaparlar.

Uzman veteriner hekimler, Kuzey Amerika'da "Amerikan Veteriner Hekimliği Uzmanlık Kurulu" tarafından; Avrupa'da "Avrupa Veteriner Hekimliği Uzmanlık Kurulu" tarafından ve Avustralasya'da "Avustralasya Veteriner Hekimler Kurulu" tarafından resmen tanınırlar. Tanınan uzmanlık alanlarından birine ilgi duymayan hekimler yasal olarak uzman sayılmazlar.

Türkiye'de bir dönem uygulanan uzmanlık eğitimi sonraları kaldırılmıştır. Son zamanlarda bu konuda yapılan çalışmalar mevcuttur.[13] Bununla birlikte üniversitelerde yüksek lisans veya doktora eğitimleri bu amaçla yapılabilmektedir.

Uzmanlıklar anesteziyoloji, veteriener diş hekimliği ve Veteriner cerrahi gibi genel konularda olabileceği gibi; kardiyoloji ya da dermatoloji gibi özel doku ve organlarla ilgili özel konularda da olabilir.

Eğitim ve düzenlemeler

Unvanlar

Veteriner hekim unvanı alabilmek için bir Veteriner fakültesi'ni bitirmek ve tabii olduğu ülkenin bu alandaki birlik veya odasına kayıtlı olmak gerekir.

Dünya'da

Unvanların isimlendirilmeleri ülkelere göre değişmekle beraber, unvanlar çalışmaların bir tür ödülüdür. Mesela Kuzey Amerika'da, mezunlar Veteriner Tıp Doktoru (Doctor of Veterinary Medicine DVM ya da VMD) unvanınını alırlarken İngiltere ve Hindistan da Cerrahi ya da Tıbbi Veteriner Bilimleri Mezunu unvanını (BVS, BVSc, BVetMed or BVMS), ve İrlanda'da Veteriner Tıp Mezunu (MVB) unvanını alırlar.

Nisbeten az sayıda üniversitede, resmi olarak tanınan mezunlar veren veteriner fakülteleri vardır. Amerika Birleşik Devletlerinde sadece 28 üniversitede Amerikan Veteriner Hekimleri Birliği (AVMA)  standartlarına uyan mezunlar veren fakülte mevcutken,[14] Kanada'da 5 ve Birleşik Krallık'ta  8 tane resmi olarak tanınan mezunlar veren fakülte vardır.

Bu fakültelerin az olması, fakülteye kabul edilebilmek için sıkı bir çalışma ve zorlu bir sınav sürecini yanında getirir.  2007'de ABD'de, 28 fakültede toplam  2,650 kontenjan için yaklaşık 5,750 kişi yarıştı, bu durumda kontenjan katılanların %46 sına tekabül ediyor.[15]

Birçok fakülte öğrenci seçerken, adayların hayvanlarla ve veteriner hekimlikle ilgili deneyimlerine önem vermektedir. Örgün bir deneyim ya da hayvan barınakları, çiftlikler gibi kuruluşlarda veya hayvanlarla ilgili yapılan çalışmalarda bir şekilde bulunmak adaya avantaj sağlamaktadır.[16]

ABD'de, fakültelere kabul edilen öğrencilerin yaklaşık %80'i kız öğrencilerdir. ABD'de veteriner hekimliğinin erken zamanlarında genellikle hekimler erkekti ancak 1990 yılında  bu oran dengelendi ve günümüzde tam tersine döndü.

Hazırlık kursları bilime vurgu yapar. Çoğu veteriner fakültesine başvurabilmek için organik kimya, inorganik kimya, fizik, biyoloji derslerine eşdeğer dersleri bir yıl ve omurgalı biyolojisi, biyokimya derslerini bir dönem almak gerekir ve üniversiteye giriş seviyesinde matematik bilgisi istenir. Bireysel okullar hayvan bilimi, hayvan bakımı, hayvan besleme, hücre biyolojisi ve genetiğe giriş dersleri almayı gerektirebilir. Bu dersler sınırlı sayıda alındığından birçok fakülte bu zorunlulukları kaldırmaya yönelmektedir.

Türkiye'de

Türkiye'de 2014 yılı itibariyle 28 veteriner fakültesi mevcuttur.[17][18]

Adaylar üniversiteye giriş sınavından aldıkları puanlarla fakülteleri tercih etmekte ve puan üstünlüğüne göre yerleştirilmektedirler. Eğitim süresi 5 yıldır, bazıı fakültelerde İngilizce hazırlık sınıfı olduğundan 6 yıla çıkmaktadır.

Fakülteler yüksek lisans derecesinde mezun verirler ve mezunlar "Veteriner hekim" unvanını alırlar.

Açılan yeni fakültelerle beraber fakülte sayısı 2015 yılında 28 olmuştur, fakülte sayısının fazla olduğu ve bu nedenle verilen eğitim kalitesinin vasat olduğu, fakültelere amaçsız gelen öğrencilerin sayısının fazla olduğu gerekçesiyle eleştiriler yapılmaktadır.[17][18]

Türkiye'de bir dönem uzmanlık sistemi var iken daha sonra kaldırılmıştır, son yıllarda yeniden getirilmesi için çalışmlar yapılmaktadır.[19]

Kayıt ve lisanslama

Akademik eğitimi takiben lisans alabilmek için çoğu ülkede veteriner hekimliği ile ilgili düzenleyici kuruluşa (oda) kayıtlı olmak gerekmektedir.

Veteriner hekimliği yapmak isteyen mezunlar ilgili kuruluşa kayıt yaptırabilmek için bir tür yeterlilik sınavından geçebilmektedirler. Mesela ABD'de, "Kuzey Amerika Veteriner Lisans Sınavı"ndan yeterli bir puan almaları gerekir, bu ekipman ve malzemenin yanı sıra tanı ve tedavi bilgisini de test etmeyi amaçlayan 8 saat süren 360 çoktan seçmeli sorudan oluşan geniş kapsamlı bir sınavdır.

Eğitim ve müfredat

Veteriner fakültesinde dersler, hayvan türlerinin farklı özelliklerinden dolayı, karşılaştırmalı (comparative) olarak verilir. 

Fakültenin ilk iki yılında alınan dersler birbirine çok benzemektedir, bu yıllarda genelde temel bilimlerden oluşur (örneğin: biyokimya, biyofizik, hücre biyolojisi gibi). Daha sonraki yıllarda alınan dersler klinik odaklı oldukları için bazı farklılıklar baş gösterir.[20] Bazı tıp ve veteriner fakülteleri genel biyokimya, histoloji ve mikrobiyoloji, farmakoloji gibi dersleri için aynı kitabı kullanır, ancak özele doğru gittikçe farklı türlerin farklı anatomik ve fizyolojik yapılarından dolayı kaynaklar değişir. Hayvanların fizyolojileri farklılık gösterdiği için fizyoloji dersi öğrencileri zorlayan derslerden biridir. Mikrobiyoloji ve Viroloji dersleri temelde beşeri hekimlikle aynı olan ancak özelde türlere göre büyük değişiklikler gösteren derslerdendir. Epidemiyoloji sürü sağlığı ve sürü kaynaklı hastalıkların önlenmesi ve yabancı hayvan hastalıkları üzerine odaklanmış bir derstir. Patoloji de tıpkı mikrobiyoloji gibi türlere göre çeşitlilikler arz eder. Çoğu veteriner fakültesi, hayvan besleme ile ilgili dersleri ilk iki yıldaki temel bilimler eğitiminden sonra veya temel eğitimle beraber seçmeli ders olarak verir.

Veteriner hekimliği eğitiminin ilk iki yılından sonra klinik uygulamalara yönelik eğitim belirginleşir.[20] Veteriner fakültesi eğitimi, öğrencisini tıbbi ve cerrahi alanda klinik açıdan yeterli bir hekim olarak mezun etmeye odaklanmıştır. Mezun hekim yeterlilik sınavını geçebilmek ve mezuniyet gününde klinik uygulamaya başlamak için hazırlıklı olması gerekir.

İnsan tıbbına ve sağlığına etkileri

Birçok veteriner hekim araştırmalarıyla insan tıbbına yardım etmişlerdir. Veteriner hekimlerin araştırmaları ile onkovirüsler, Salmonellave Brusellatürleri ve başka diğer patojenik ajanlar keşfedilmiştr. ABD'de Sıtma ve Sarıhumma'nın bastırılmasında önemli rol oynamışlardır. Botulismus hastalığına neden olan ajanları bulmuşlardır, insan kalp hastalığında kullanılan pıhtılaşma önleyiciyi geliştirmişlerdir. Kalça eklemi replasmanı, bacak ve organ nakilleri gibi operasyonları da ilk kez veteriner hekimler uygulamışlardır.

Dünyada ve Türkiye'de  zoonoz karakterli hastalıkların engellenmesinde büyük çabaları vardır (Kuduz, Bruselloz, Kuş gribi, Sıtma gibi).

Popüler kültürdeki yansımaları

Kötü uygulamalar ve eleştiriler

Veteriner hekimlikte kötü uygulamalar: yanlış tedavi yöntemi veya kasti yanlış uygulamaları da kapsayan, hastalığı-bozukluğu tedavi etmek yerine durumu daha da kötüye götüren veya hastaya zaman kaybettiren ya da yeni bir hastalığa-bozukluğa neden olan uygulamalardır.[21][22][23]

Gelişmiş ülkelerde yanlış teşhis ve tedavi yöntemleri dava konusu olmaktadır.[24]ABD gibi bazı ülkelerde[25][26] kötü uygulamalardan çıkacak para cezalarının karşılanması için bir sigorta sistemi kurulmuştur, kötü uygulamlarda ödenen tazminatlar genelde hayvanın ekonomik değerinden fazla olmadığı için sigorta pirimi yıllık 500 doların altındadır.[27][28]

Bazı insanlar ve hasta sahipleri, genellikle hayvan hakları savunucuları, hastalarına karşı özenli olmadıkları, muayene ve tedavi karşılığında gereğinden fazla ücret aldıkları gerekçesiyle veteriner hekimleri eleştirmektedirler.[29] Bazı veteriner hekimler ise, hasta sahiplerinin hastaları son çare olarak muayeneye getirdiğini, muayeneye getirmeden önce birçok ampirik ya da uygunsuz yöntemler kullanarak hastalığı ilerlettiklerini ve muayene sırasında hastalık hikayesini olduğu gibi anlatmadıklarını öne sürmektedirler. Bu konularda çeşitli bloglar mevcuttur.[30]

Ayrıca bakınız

Daha fazlası için

Kaynakça

  1. ↑ Oxford English Dictionary, Oxford University Press.
  2. ↑ Greenhill, William Alexander (1867). "Agathotychus". Smith, William. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 1. Boston. s. 66. http://www.ancientlibrary.com/smith-bio/0075.html
  3. ↑ Baas, Johann Hermann (1889). Outlines of the History of Medicine and the Medical Profession. J. H. Vail. s. 191. http://books.google.com/?id=9e8IAAAAIAAJ&dq=agathotychus.
  4. ↑ Marc Mammerickx, Claude Bourgelat: avocat des vétérinaires, Bruxelles 1971
  5. ↑ J.L.Lupton, "Modern Practical Farriery", 1879, in the section: "The Diseases of Cattle Sheep and Pigs" pp. 1
  6. 1 2 Pugh, L.P (1962).
  7. ↑ Cotchen, Ernest (1990).
  8. ↑ "Exacting researcher brought profession into modern age".
  9. ↑ "Veteriner.Co". 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160530160750/http://veteriner.co/veteriner-hekimlik.html.
  10. ↑
  11. ↑ "Veterinarians : Occupational Outlook Handbook : U.S. Bureau of Labor Statistics".
  12. ↑ "Veterinarians". goarmy.com.
  13. ↑ http://www.bugun.com.tr/son-dakika/veterinerlere-de-doktorlar-gibi-uzmanlik-1352133.html
  14. ↑
  15. ↑ Griel, Lester C. "Advising Notes."
  16. ↑ Dr. Kendon, Evan B.V.Sc "Vets And Pets" <http://www.vetschristchurch.co.nz/christchurch-pet-vet/>
  17. 1 2 https://prezi.com/yxax5sbeitj0/artan-veteriner-fakultesi-saysnn-veteriner-hekimligi-egit/
  18. 1 2 http://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2015/OSYS/2015-OSYSKONTKILAVUZU01072015.pdf
  19. ↑ http://tvhb.org.tr/haber/veteriner_hekimlikte_uzmanlik_egitimi
  20. 1 2 "DVM Curriculum — College of Veterinary Medicine at Michigan State University".
  21. ↑ https://www.animallaw.info/article/detailed-discussion-veterinarian-malpractice
  22. ↑ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1680430/
  23. ↑ http://www.peta.org/issues/companion-animal-issues/companion-animals-factsheets/veterinary-malpractice-grooming-accidents/
  24. ↑ https://www.avma.org/News/JAVMANews/Pages/040415e.aspx
  25. ↑ https://www.ovma.org/veterinarians/insurance-program/
  26. ↑ https://www.animallaw.info/article/brief-summary-veterinary-malpractice
  27. ↑ http://www.avmaplit.com/products/professional-liability/
  28. ↑ http://www.veterinarypracticenews.com/about-veterinary-malpractice-insurance/
  29. ↑ https://www.sikayetvar.com/arama/veteriner
  30. ↑ http://hayvansahipleri.blogspot.com.tr/

Dış bağlantılar

Veteriner tıp
Uygulayıcılar
Eğitim
Uygulama alanları
Sivil organizasyonlar
Askeri organizasyonlar
Diğer konular
This article is issued from Vikipedi - version of the 11/3/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.