Çebi Kağan

Çebi Kağan (Çince: 車鼻可汗/车鼻可汗, Çağdaş Çince: (Pinyin): chēbí kěhàn, (Wade-Giles): ch'e-pi k'o-han), Çin kaynaklarında kişisel adı Aşina Hubo (阿史那斛勃, āshǐnà húbó, a-shih-na hu-po), hükümdar adı ise Yiçü Çebi Kağan (乙注車鼻可汗/乙注车鼻可汗)'dır. Seyanto Kağanlığı'nın dağılmasının ardından "Doğu Türklerinin Kağanı" iddiasıyla ortaya çıkan Türk devlet adamıdır. Dağılan Göktürk Devleti'nden kalan toprakların doğusunda kısa bir süre de olsa Doğu Türk Kağanlığı'nı yeniden kurumsallaştırmaya çalışmıştır. Tang Hanedanı'na bağlı Gao Kan komutasındaki birliklerin MS 650'de Çebi'nin ordularını mağlup etmesiyle bu amacını gerçekleştirememiştir.

Arka plan

Çebi Kağan, Türklerin Aşina hanedanına mensuptu. 630'da Doğu Göktürk Kağanlığı dağıldı. İl Kağan, Li Jing komutasındaki Tang Hanedanlık güçleri tarafından tutsak edildi. Doğu Göktürk topraklarının büyük bölümü Çin egemenliğine girdi. Bazı Türk beyleri, Çebi Kağan'ı Doğu Göktürk Devleti'nin yeni kağanı olarak ilan etmek istiyordu. Ancak Çinlilerin bölge üzerindeki nüfuzu bunu engellemekteydi. Bunun için Çebi Kağan, kendini kağan olarak ilan etmeye cesaret edemedi. Bunun yerine Türk soylu bir yönetime sahip olan ve Göktürklere karşı Çin'i destekleyen Seyanto Kağanlığı'nın emrine girmeyi seçti. Buna rağmen, tarihçiler genel itibarıyla Çebi Kağan'ı akıllı ve yetenekli bir devlet adamı olarak kabul ettiler. Çünkü, Seyanto bürokrasisi; Çebi Kağan'ı potansiyel bir tehlike olarak görüyor ve onu ortadan kaldırmak istiyordu. Çebi Kağan bu durumu duyduğunda, bir miktar kendisine bağlı asker ile birlikte kuzeye kaçtı. Burada kendini kağan ilan etti. Bir milis güç oluşturdu ve belirli aralıklarla Seyanto topraklarına ani yağmalar düzenledi. Böylelikle Çebi Kağan'ın gücü gün geçtikçe arttı.

Egemenlik dönemi

646'da Tang ve Huige güçleri Seyanto Kağanlığı'nı yıktı. Bu durum Çebi Kağan'ın daha da güçlenmesinin önünü açtı. 647'de oğlunu Çin İmparatoru Li Shimin'e iyi niyet elçisi olarak gönderdi. Oğlu, imparatora babasının kendisi ile görüşme teklifini iletti. Bunun üzerine İmparator Shimin, iki generalini Çebi Kağan'a eşlik etmek üzere görevlendirdi. Bu iki general, öncelikle Çebi'nin karargâhına ulaşacaktı. Ancak generaller, Çebi'nin oğlunun telkinlerine rağmen; Çebi'nin gerçek niyetinin imparatorla görüşmek olmadığını düşünüyordu. Bunun için Çebi Kağan'ı tutsak edebilme amacıyla, onun boyu olan Karluklar ile birlikte Çebi'ye bir tuzak kuruldu. Ancak Çebi bu durumu fark etti. Ancak Çebi'nin oğlu Çin piyadeleri tarafından öldürüldü.

Yakalanması

649'da İmparator Taizong, Gao Kan komutasındaki orduyu Çebi Kağan'ı yakalamakla görevlendirdi. Bu orduyu Uygur ve Pugu boyları da desteklemekteydi. Gao yönetimindeki birlikler önce Doğu Göktürk topraklarına girdi ve Çebi'nin oğlunu öldürdü. Böylece Göktürk beyleri tek tek teslim olmaya başladı. 650'de, Gao; Çebi Kağan'ın karargâhına iyice yaklaşmıştı. Bunun üzerine Çebi, diğer komşu Türk beylerini yardıma çağırdı. Ancak bu girişim sonuçsuz kaldı. Bunun üzerine gözde karavaşıyla (cariyesiyle) birlikte kaçmaya karar verdiyse de Gao tarafından yakalandı. Çangan şehrine getirilen Çebi Kağan, burada İmparator Taizong'un oğlu veliahtı İmparator Gaozong tarafından bağışlandı ve kendisine general unvanı verildi. Onun hükmettiği topraklar üç Tang kumandanına verilerek yirmi dört idari bölüme ayrıldı. Bu bölümler valilere, beylere ve komutanlara verildi. Böylece Türklerin egemenliğik sürdüğü topraklardaki siyasi bütünlük tamamıyla bozulmuş oldu.

Kaynakça

• Zizhi Tongjian, cilt 198, 199.
• Old Book of Tang, cilt 194, part 1.
• New Book of Tang, cilt 215, part 1.