Üçüncü Harkov Muharebesi

Üçüncü Harkov Muharebesi
II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi

Alman karşı saldırısı (Şubat-Mart 1943)
Tarih19 Şubat 1943 - 15 Mart 1943
BölgeHarkov, Ukrayna SSC, SSCB
SonuçAlman zaferi
Taraflar
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği SSCB Nazi Almanyası Almanya
Komutanlar ve liderler
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Filipp Golikov
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Nikolay Vatutin
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Konstantin Rokossovski		 Nazi AlmanyasıErich von Manstein
Nazi Almanyası Paul Hausser
Nazi Almanyası Hermann Hoth
Nazi Almanyası Eberhard von Mackensen
Güçler
346.000 [1] 70.000 [2]
Kayıplar
70.000 ölü, yaralı ya da esir[3] bilinmiyor
Doğu Cephesi
1941
1942
1943
1944
1945
Mavi Durum'dan 3. Harkov'a

Üçüncü Harkov Muharebesi (Almanca: Die dritte Schlacht um Charkow), Almanya'nın Güney Ordular Grubu tarafından Kızıl Ordu'ya karşı 19 Şubat ile 15 Mart 1943 tarihleri arasında, Harkov çevresinde gerçekleştirilen bir dizi saldırı harekâtı. Almanlarca Donets Seferi olarak, Sovyetlerce Don Havzası ve Harkov Harekâtı olarak da bilinen harekâtta; Sovyetlerin 52 tümeni bozguna uğramış, Harkov ve Belgorod şehirleri Almanlar tarafından yeniden ele geçirilmiştir. Bu muharebede Erich von Manstein'in kullandığı taktik, "Rochade" (Rok), "Schlagen aus der Rückhand" (Backhand blow, Ters vuruşlu darbe) olarak anılır.

Alman 6. Ordusu, 23 Kasım 1942 tarihinde Stalingrad'da kuşatılmış ve Kızıl Ordu Ocak ve Şubat ayının ilk günlerinde Alman Güney Ordular Grubu'nun kuşatma dışında kalan unsurlarına karşı daha geniş alanlı taarruzlara girişmiştir. Bu taarruzlarla Kızıl Ordu, Ocak ayı ile Şubat ayının başlarında Alman savunmasını kırarak Harkov, Belgorod ve Kursk’u geri aldı. Sovyet saldırısı başarılı olmakla birlikte harekâta katılan birliklerin aşırı yayılması ve ikmal merkezlerinden fazlasıyla uzaklaşması sonuçlarını da doğurdu. 2 Şubat 1943'te Alman 6. Ordusu'nun teslim olmasıyla serbest kalan Sovyet Merkez Cephesi batıya yöneldi ve 25 Şubat'ta saldırılarını hem Güney Ordular Grubu'na hem de Merkez Ordular Grubu'na yöneltti. Bununla birlikte, aylar süren operasyonlar Sovyet birliklerini oldukça yıpratmış, bazı tümenlerin muharip asker sayısı 1.000 - 1.500'e kadar düşmüştü. 19 Şubat'ta Mareşal Manstein fırsatı değerlendirdi ve SS Panzer Kolordusu ile 1. Panzer Ordusu ve 4. Panzer Ordusu olmak üzere iki ordusunu kullanarak Harkov'a karşı saldırı başlattı.

Alman birlikleri de zayıf düşmüş oldukları halde ileri çıkmış Kızıl Ordu'nun zırhlı birliklerini Harkov'un güneyinde kuşatarak yok ettiler. Böylece Manstein 7 Mart'ta Harkov şehir merkezine yeni bir saldırı başlatma imkânı buldu. Harkov'u kuzeyden kuşatma altına alma emrine rağmen SS Panzer Kolordusu 11 Mart'ta doğrudan şehre saldırmaya karar verdi. Bu, dört gün süren evden eve çatışmalar sonucunda Harkov, 15 Mart'ta SS Panzer Tümeni "Leibstandarte Adolf Hitler" tarafından ele geçirildi. İki gün sonra Almanlar Belgorod'u da ele geçirince Sovyet cephesinde, Temmuz 1943'te Kursk Muharebesine neden olacak olan "Kursk Çıkıntısı" oluştu. Her ne kadar Alman saldırısı Kızıl Ordu'ya 70.000 kadar asker kaybına mal olduysa da, Harkov'daki kanlı sokak çatışmaları SS Panzer Kolordusu'nu da oldukça zayıflattı. Bu Alman birliği, operasyonun bittiği Mart sonunda gücünün %44'ünü kaybetmişti.

Öncesi

Kızıl Ordu'nun ilerlemesi (13 Aralık - 18 Şubat)
Zaporoje'deki Manstein'in karargâhını ziyaret eden Hitler (sol), Manstein (orta) ve Richthofen (sağ)

1943 yılının başında Alman Ordusu büyük bir krizle karşı karşıya kaldı[4]. Sovyet kuvvetleri Alman 6. Ordusu'nu Stalingrad'da kuşatıp etkisiz hale getirdi ve Kış Harekâtını Don Nehri'ne doğru genişletti[5]. 31 Ocak 1943'te 6. Ordu'nun Güney Grubu (Generalfeldmarschall Friedrich Paulus'un karargâhı dahil), 2 Şubat'ta Kuzey Grubu (Generaloberst Karl Strecker'in 11. Kolordu karargâhı dahil) teslim oldu ve yaklaşık 90.000 Alman askeri Kızıl Ordu'ya esir düştü[5][6]. Stalingrad'da toplam Alman kaybı, esirler hariç, 120.000[7] ile 150.000.[5] arasındaydı. 1942 yılı boyunca Almanların asker kaybı 3.000.000'u bulmuştu[8] ve 1943 başında Alman Ordusunun Doğu Cephesi'ndeki asker sayısı tam mevcudunun 470.000 altındaydı[9]. 23 Ocak 1943 itibarıyla tüm Alman-Sovyet cephesi boyunca savaşa hazır durumdaki Alman tank sayısı 495'ti, ki bunların çoğu eski modellerdi[10]. Karşılaştırılacak olursa, Barbarossa Harekâtının başında Alman Ordusunda 3.300 tank mevcuttu[11]. Stalingrad'daki zaferleriyle cesaretlenen Kızıl Ordu, Don'un batısında kalan Alman birliklerini yok etmek amacıyla Donets Nehri'ne doğru bir taarruz başlattı[12][13].

2 Şubat'ta, Kızıl Ordu Belgorod, Harkov ve Kursk'u geri almak amacıyla Zvezda Harekâtı'nı başlattı[14]. Korgeneral Markian Popov komutasında organize edilen dört Tank Kolordusu Donets Nehri'ni geçerek Alman hattını deldi ve Alman kuvvetlerinin iç hatlarını tehdit etmeye başladı[15]. 15 Şubat'ta, iki yeni Sovyet tank kolordusu Güney Ordular Grubu'nun ve 4. Hava Filosunun karargâhının bulunduğu ve Rostov'a giden ana ulaşım hatlarını kontrol eden Zaporoje'yi tehdit etmeye başladı[16]. Diğer taraftan, Adolf Hitler'in aksi yöndeki emirlerine rağmen Alman birlikleri Harkov'u boşalttı ve şehir 16 Şubat'ta Kızıl Ordu tarafından ele geçirildi[17].

17 Şubat'ta Hitler alelacele Manstein'in Zaporoje'deki karargâhına geldi. Manstein, Hitler'e, Harkov'a yapılacak acele bir karşı saldırının sonuçsuz kalacağını ama uzun vadede emrindeki beş tank kolordusuyla aşırı yayılmış Sovyet birliklerinin kanatlarını vurarak şehri yeniden ele geçirebileceğini söyledi[18]. 19 Şubat'ta, Sovyet zırhlı birlikleri Alman hatlarını yararak şehre yaklaştı. Hitler, Sovyet kuvvetleri, havaalanından sadece 30 km uzaktayken şehirden ayrıldı[19]. Kötüye giden durum ışığında Hitler, Manstein'a hareket özgürlüğü tanıdı.

Alman 6. Ordusu'nun Stalingrad'da teslim olması Konstantin Rokossovski komutasındaki atlı Sovyet ordusunun serbest kalmasını sağladı. Bu ordular 2. Tank Ordusu ve 70. Ordu tarafından yeniden donatıldı ve takviye edildi[20]. Bu kuvvetler Alman Merkez Ordular Grubu ile Güney Ordular Grubu'nun kesiştiği bölgeye yerleştirildi[21]. Sovyetlerce "Harkov ve Don Havzası operasyonları"[22] olarak adlandırılan taarruz, "Oryol Çıkıntısı" 'ndaki Alman birliklerini kuşatıp yok etmeyi, Desna Nehri'ni geçerek Merkez Ordular Grubu'nu kuşatıp imha etmeyi amaçlıyordu[20] 12 - 15 Şubat arasında başlaması planlanan harekât, intikal problemleri nedeniyle Stavka (Sovyet Genel Karargâhı) tarafından 25 Şubat'a ertelendi[23]. Bu arada, Sovyet 60. Ordusu Alman 2. Ordusu'nun 4. Panzer Tümeni'ni Kursk'tan uzaklaştırırken, Sovyet 13. Ordusu Alman 2. Panzer Ordusu'nun kanadını sararak diğer yana doğru manevra yapmaya zorladı. Bu, iki Alman ordusu arasında 60 km'lik bir gedik oluşmasına neden oldu ve bu gedik Rokossovski'nin taarruzuyla kısa sürede genişletildi[24]. Sovyet 14. ve 48. Orduları, Alman 2. Panzer Ordusu'nun sağ kanadına saldırıp küçük kazanımlar elde ederken[25], Rokossovski 25 Şubat'ta taarruzunu başlattı, Alman hatlarını yararak 2. Panzer Ordusu'nu ve güneyindeki 2. Ordu'yu kuşatıp yok etme manevrasına başladı[26]. Bununla birlikte, beklenmedik ölçüdeki Alman direnci taarruzu yavaşlattı [25] ve Rokossovski'ye sol kanadında ve merkezinde ancak sınırlı kazanımlar sağladı[27]. Başka bir yerde, Sovyet 2. Tank Ordusu başarılı bir şekilde Alman cephesinin 160 km kadar gerisine ilerleyerek ordunun kanadını yaklaşık 100 km genişletti[28].

Sovyet taarruzu devam ederken, Manstein SS Panzer Kolordusu'nu - SS Panzer Tümeni "Totenkopf" ile takviye edilmiş olarak - 4. Panzer Ordusu'nun emrine verdi ve bu arada Hitler de zayıflamış 7 tank ve motorize piyade tümenini karşı saldırıda kullanılmak üzere serbest bırakmayı kabul etti. Mareşal Wolfram von Richthofen komutasındaki 4. Hava Filosu yeniden toparlanarak Ocak'ta 250 olan günlük sorti sayısını Şubat'ta 1.000'e çıkararak Alman kuvvetlerine hava üstünlüğü sağladı[22]. 20 Şubat'ta Kızıl Ordu tehlikeli biçimde Zaporoje'ye yaklaşmıştı ve bu da Almanların Donets Harekâtı diye adlandırdığı karşı taarruzun başlangıcına işaret ediyordu[29][30]

Güçlerin karşılaştırılması

Alman Don Ordular Grubu (Şubat 1943'ten itibaren Güney Ordular Grubu olarak yeniden organize edildi) kumandanı Erich von Manstein
Sovyet Güneybatı Cephesi kumandanı Nikolay Vatutin
Sovyet Voronej Cephesi kumandanı Filipp Golikov

13 Ocak - 3 Nisan 1943 arası, Voronej-Harkov Taarruzu olarak bilinen operasyona tahminen 500.000 Kızıl Ordu askeri katıldı[1] Toplamda, yaklaşık 6.100.000 Sovyet askeri Doğu Cephesi'nde görevlendirilmişti ve bunların dışında da 659.000 yaralı çatışmadan uzaktaydı. Karşılığında, Almanların Doğu Cephesi'nde 2.200.000 ve ilaveten Norveç'te 100.000 askeri bulunmaktaydı. Sonuç olarak Şubat'ta Kızıl Ordu, Alman Ordusunun yerleştirebileceğinin iki katını cepheye yerleştirmişti[31]. Bununla birlikte, aşırı yayılma ve taarruz sırasındaki kayıplar nedeniyle Manstein'ın karşı saldırısı sırasında Almanlar, Sovyetlere karşı taktik sayısal üstünlük sağlayabiliyordu. Özellikle tank sayısında, Manstein'ın 350 tankı temas noktalarında Sovyet tanklarına karşı 7 ye 1 oranında sayısal üstünlük kurabiliyordu[29].

Katılan Alman kuvvetleri

Karşı saldırı sırasında Manstein 48. Panzer Kolordusu ve SS Panzer Kolordusu'ndan oluşan 4. Panzer Ordusu[32] ile 40. ve 57. Panzer Kolordularından oluşan 1. Panzer Ordusu'na güveniyordu[33] 48. Panzer Kolordusu 6., 11. ve 17. Panzer Tümenlerine sahipken, SS Panzer Kolordusu SS Panzer Tümeni "LSSAH" ve SS Panzer Tümeni "Das Reich" 'ten oluşuyordu[32]. Şubat başlarında SS Panzer Kolordusu'nun toplam mevcudu yaklaşık 20.000 askerdi. Coğrafik olarak, 4. Panzer Ordusu ve 1. Panzer Ordusu, Kızıl Ordu'nun Alman hatları içinde oluşturduğu balonun güneyinde yer alıyorlardı; 1. Panzer Ordusu 4. Panzer Ordusu'nun doğusunda konuşlanmıştı. SS Panzer Kolordusu ise balonun kuzey kıyısı boyunca, Güney Ordular Grubu'nun kuzey hattına konuşlanmıştı[33].

Almanlar, Don Nehri'ne doğru taarruza geçmek için hazırlanan 210.000 Kızıl Ordu askerinin karşısına 70.000 asker toplamışlardı[2]. Alman Ordusu özellikle Haziran 1942 ile Şubat 1943 arasındaki sürekli operasyonlar nedeniyle zayıflamış durumdaydı. Öyle ki Hitler, Mareşal Wilhelm Keitel, Martin Bormann ve Hans Lammers'ten oluşan bir komite kurarak "öncelikli olmayan" endüstrilerden 800.000 yeni asker toplanmasını emretti[34]. Ancak bu asker alımının etkileri, Alman Ordusunun savaşın başından beri 9.500.000 asker ile en yüksek sayıya ulaştığı Mayıs 1943'ten önce görülmeyecekti[35].

1943'ün başında Almanya'nın zırhlı birlikleri ağır kayıplar vermişti[36]. Bir tank tümeninin 100'den fazla tankı bir araya getirmesi olağan bir şey değildi. Çoğunun savaşabilecek durumda 70-80 tankı ancak mevcuttu[37]. Harkov civarındaki savaşlardan sonra Heinz Guderian Alman mekanize birliklerini tam güce kavuşturmak için bir program başlattı. Onun bu çabalarına rağmen Alman tank tümenleri, planlanan 13.000-17.000 mevcut yerine 10.000-11.000 mevcuda ancak ulaşabiliyordu[38]. Ancak Haziran'da tank tümenleri çatışmaya 100-130 tank sürebiliyordu[35]. SS tümenleri normal olarak daha iyi durumdaydı; 150 tank, 1 Kundağı Motorlu Top taburu ve öncü birlikleri ve piyadeyi taşımaya yetecek kadar yarı-paletli taşıyıcıları vardı[35]. Bu zamanda, Alman zırhlı birliklerinin büyük kısmını hâlâ Panzer III ve Panzer IV'ler oluşturuyordu[39]. Sadece SS Panzer Tümeni "Das Reich" bir miktar Tiger I tankı ile donatılmıştı[40].

4. Panzer Ordusu'nun komutanı General Hermann Hoth, 1. Panzer Ordusu'nun komutanı ise General Eberhard von Mackensen idi[3]. 6., 11. ve 17. Panzer Tümenleri sırasıyla General Walther von Hünersdorff,[41] General Hermann Balck[42] ve General Fridolin von Senger und Etterlin,[43] komutasındaydı. SS Panzer Kolordusu'nun komutanı, aynı zamanda SS Panzer Tümeni "Totenkopf"'a da komuta eden General Paul Hausser'di[44].

Katılan Kızıl Ordu kuvvetleri

Sovyet Merkez Cephesi kumandanı Konstantin Rokossovski
Sovyet Bryansk Cephesi kumandanı Maks Reyter

Kızıl Ordu'nun Alman Güney Ordular Grubu'nun savunmasına karşı Ocak sonu ve Şubat başında başlattığı saldırılarda Bryansk Cephesi, Voronej Cephesi ve Güneybatı Cephesi yer almıştı[33]. Bu cepheler sırasıyla General Maks Reyter,[45] General Filipp Golikov[3] ve General Nikolay Vatutin[46] komutasındaydı. 25 Şubat'ta Rokossovski komutasındaki Merkez Cephesi de muharebeye katıldı[24]. Bu güçler, Reyter'in Bryansk Cephesi Alman Güney Ordular Grubu'nun kuzey kanadında, Voronej Cephesi doğrudan Kursk'un karşısında ve Güneybatı Cephesi de Güney Ordular Grubu'nun tam karşısında olacak şekilde konuşlanmıştı[33]. Merkez Cephesi ise, Alman 2. Panzer Ordusu'nda Bryansk ve Voronej Cephelerinin açtığı gedikten yararlanmak üzere bu iki cephenin arasına yerleşmişti[24][47]. Bu güçlerin toplamda yaklaşık 500.000 asker mevcudu vardı ve bunların yaklaşık 346.000'i Almanların Harkov'a başlattığı karşı saldırıda görev aldı[1].

Tıpkı Almanlar gibi Sovyet birlikleri de tam mevcutlarının çok altındaydı. Mesela, 40. Ordu'nun tümenleri ortalama 3.500 - 4.000 asker ancak çıkarabilirken 69. Ordu'nun bazı tümenlerinde asker sayısı 1.000 - 1.500'e kadar düşmüştü. Bazı tümenlerin sadece 20-50 kadar havan topu kalmıştı. İnsangücü ve ekipmandaki bu eksikler nedeniyle Vatutin'in Güneybatı Cephesi 19.000 asker ve 300 tank takviyesi istemişti. Voronej Cephesi'nin ise operasyonların başladığı 1943 başından beri sadece 1.600 takviye asker alabildiği bildirilmişti[48]. Manstein'ın karşı saldırıya başladığı tarihe kadar Voronej Cephesi o kadar zayiat vermiş ve o kadar yayılmıştı ki Güneybatı Cephesine hiçbir yardım gönderemedi[49].

Meinstein'ın karşı saldırısı

SS 1. Panzer Tümeni "LSSAH" e ait Marder III (Harkov, Mart 1943)
SS Panzer Tümeni "LSSAH" e bağlı 1. Panzergrenadier Alayı kumandanı Fritz Witt (sol) ve bir subay (Harkov, Mart 1943)

Almanlar tarafından Donets Seferi olarak bilinen bu olay 19 Şubat[50] ve 15 Mart 1943[3] tarihleri arasında gerçekleşti. Aslında Manstein, üç aşamalı bir saldırı tasarlıyordu.

İlk aşama kendilerini saldırılarda geliştirmiş olan Sovyet öncü askerlerinin kuşatılarak öldürülmesiydi. İkinci aşama Harkov'un geri alınmasını içerirken, üçüncü aşama Merkez Ordular Grubu ile birleşerek Kursk'taki Sovyetlere saldırmak için tasarlanmıştı.

Bu sonuncu aşamaya, SSCB'de karların erime günlerinin gelip çatması ve Merkez Ordular Grubu'nun isteksizliği yüzünden son verildi.[3]

İlk aşama : 19 Şubat – 6 Mart

19 Şubat'ta, 4. Panzer Ordusu'nun saldırısını perdelemek amacıyla Hausser SS Panzer Kolordusu'na güneye doğru taarruza geçme emrini verdi. Eş zamanlı olarak Karl-Adolf Hollidt'in Ordu Müfrezesine (Armeeabteilung) devam eden Sovyet yarma harekâtını göğüslemesi emredildi[51]. 1. Panzer Ordusu'nun görevi kuzeye doğru hareket ederek Popov'un Mobilize Grubu'nun bağlantısını keserek yok etmekti. Almanlar, isabetli istihbarat bilgilerini kullanarak Sovyet güçlerinin zayıf noktalarını görüp istedikleri noktalarda sayısal taktik üstünlük kurabiliyorlardı[52]. 1. ve 4. Panzer Ordularının diğer görevi de aşırı yayılmış olan Sovyet 6. Ordusu ve 1. Muhafız Ordusu'na saldırmaktı[51]. 20 - 23 Şubat arasında SS Panzer Tümeni "Leibstandarte" Sovyet 6. Ordusu'nun kanadını yararak Dinyeper Nehri'ne ilerleyen Sovyet tehdidini bertaraf etti ve Samara Nehri'nin güneyinde kalan bir kısım Kızıl Ordu birliklerini imha etti. SS Panzer Tümeni "Das Reich" kuzeydoğu istikametinde ilerlerken 22 Şubat'ta cepheye sürülen SS Panzer Tümeni "Totenkopf", "Das Reich"'e paralel bir rota izledi. Bu iki tümen başarılı bir şekilde Sovyet ileri uçlarının ikmal yollarını kesti[53]. 1. Panzer Ordusu Popov Mobilize Grubu'nu kuşatmayı başarsa da önemli bir grup Sovyet askeri kuzeye doğru kaçmayı başardı[54]. 22 Şubat'ta, Alman karşı saldırısının başarısı karşısında teyakkuza geçen Stavka Voronej Cephesi'ne, 3. Tank Ordusu'nu ve 69. Ordu'yu güneye kaydırmasını emrederek Güneybatı Cephesi üzerindeki baskıyı azaltmaya ve Krasnograd bölgesindeki Alman kuvvetlerini imha etmeye çalıştı[55].

Kızıl Ordu'nun 3. Tank Ordusu Harkov'un güneyinde Alman birlikleriyle çatışmaya girip Manstein'ın karşı saldırısı sürerken yerini korumaya çalıştı[56]. 24 Şubat'ta Almanlar, Panzergrenadier Tümeni "Großdeutschland" 'ı geri çekerek 167. ve 320. Piyade Tümenlerini, "Totenkopf" Tümeni'nden bir alayı ve "Leibstandarte" Tümeninin bazı birliklerini Sovyet saldırısıyla oluşan balonun batı ucunu savunmak için bıraktılar[57]. 24 - 27 Şubat arasında 3. Tank Ordusu ve 69. Ordu, cephenin bu kesimine saldırmaya devam etti ancak bir sonuca ulaşamadılar. Sovyet destek birliklerinin aşırı yayılma sonucu zorlanmasıyla saldırı durma noktasına geldi[58]. 25 Şubat'ta, Rokossovki komutasındaki Merkez Cephesi Alman 2. Ordusu ile 2. Panzer Ordusu arasına taarruz başlatarak Alman kuvvetlerinin kanatlarında önemli başarılar elde etti, ancak merkezde aynı başarıyı gösteremedi. Saldırı geliştikçe Alman sağ kanadına yapılan saldırı da artan direnç karşısında yavaşlarken sol kanada saldıran birlikler aşırı yayılmaya başladı[59].

Almanların Sovyet Güneybatı Cephesi'ne ve 69. Ordu'nun çemberi yarma harekâtına karşı elde ettiği başarılar karşısında Stavka, Voronej Cephesi'ne, 3. Tank Ordusu'nun kontrolünü Güneybatı Cephesine vermesini emretti. Geçişi kolaylaştırmak amacıyla 3. Tank Ordusu iki piyade tümenini 69. Ordu'ya verdi ve SS Panzer Tümenini imha etmek amacıyla güneye doğru saldırıya geçti. Ancak güneye intikal sonrası oluşan yakıt ve mühimmat sıkıntısı sonucu 3. Tank Ordusu'nun saldırısı 3 Mart'a ertelendi[60]. Dahası, 3. Tank Ordusu Alman Junkers Ju 87 "Stuka" pike bombardıman uçaklarının durmak bilmeyen saldırıları yüzünden çok fazla hırpalanmıştı[61]. 3 Mart'ta saldırıya geçen 3. Tank Ordusu'nun 15. Tank Kolordusu, SS Panzer Tümeni "Totenkopf" 'un öncü birlikleriyle karşılaştı ve hemen savunma pozisyonuna geçti. Sonunda, Alman SS tümeni 15. Tank Kolordusu'nun hatlarını delmeyi başardı ve kuzeye doğru ilerleyen aynı tümenin diğer birlikleriyle birleşerek Sovyet tank kolordusunu çembere aldı[62]. 3. Tank Ordusu'nun 12. Tank Kolordusu da, "Das Reich" ve Totenkopf SS Panzer Tümenlerinin ordunun ikmal hatlarını tehdit etmesi üzerine savunma pozisyonuna geçmek zorunda kaldı[63]. 5 Mart itibariyle, saldıran 3. Tank Ordusu fena şekilde hırpalanmıştı ve ancak az miktarda askerin kuzeye doğru kaçabilmesinin ardından yeni bir savunma hattı oluşturmak zorunda kaldı[63].

Popov Mobilize Grubu'nun ve 6. Ordu'nun, Alman karşı saldırısının daha başında imha edilmesi Sovyet hatlarında geniş bir delik açtı. Bu deliğin yamanmasına yönelik koordinesiz ve zayıf Sovyet çabalarından faydalanan Manstein, taarruzun Harkov'a doğru devam etmesini emretti[64]. 1 - 5 Mart arasında SS Panzer Kolordusu'nu da barındıran Alman 4. Panzer Ordusu 80 km ilerleyerek Harkov'un 16 km güneyine yerleşti[54]. 6 Mart'ta "Leibstandarte" Tümeni Mosh Nehri üzerinde bir köprübaşı oluşturarak Harkov'a giden yolu açmış oldu[65]. Manstein'ın karşı saldırısının başarısı Stavka'yı Rokossovski'nin taarruzunu durdurmaya zorladı[66]. 1. Panzer Ordusu Donets Nehri üzerinde bir savunma hattı oluşturmayı başardı ve Manstein Donets'in batısında kalan Sovyet birliklerini temizleme planı yapmaya başladı[67]. Almanlara göre, Alman karşı saldırısının Kızıl Ordu'ya maliyeti 23.000 asker, 615 tank ve 352 top oldu[68].

Harkov'a ilerleyiş: 7 Mart – 10 Mart

Harkov şehir merkezine giren Panzer IV (Mart 1943)
Akhtyrka'dan Harkov'a doğru ilerleyen Großdeutschland Tümeni'ne bağlı Sd.Kfz. 250, Sd.Kfz. 223 ve Sd.Kfz. 263

Rokossovski komutasındaki Merkez Cephesi'nin Alman 2. Ordusu'na karşı taarruzu takviye edilerek devam ederken Almanların Harkov'a karşı taarruzu tarafından hazırlıksız yakalandı[69]. 7 Mart'ta Manstein, yaklaşmakta olan ilkbahar çamur mevsimine (Rasputitsa) rağmen Harkov'a doğru devam etmeye karar verdi. Ancak, Harkov'a doğudan saldırmak yerine, taarruzu Harkov'un batısına yöneltmeye ve sonra da kuzeyden çembere almaya karar verdi[70]. Panzergrenadier Tümeni "Großdeutschland" da cepheye geri dönmüştü ve bütün gücüyle saldırarak 69. Ordu ile 3. Tank Ordusu'ndan geride kalanları ayırmaya çalışıyordu[71]. 8 - 9 Mart arasında, SS Panzer Kolordusu kuzeye ilerleyişini tamamlayarak Sovyet 69. ve 40. Ordularını birbirinden ayırdı ve 9 Mart'ta çemberi tamamlamak üzere doğuya yöneldi. Stavka'nın, yeni yapılanmış 19. Piyade Tümeni ve 16. Tank Tugayı'nı ileri sürerek Alman saldırısını önleme çabalarına rağmen Alman ilerleyişi devam etti[72].

9 Mart'ta Sovyet 40. Ordusu, 3. Tank Ordusu'yla haberleşme hatlarını yeniden açabilmek için son bir çabayla Panzergrenadier Tümeni "Großdeutschland"'a saldırdı. Ancak bu karşı saldırı 10 Mart'ta Almanların Harkov'a karşı genişleyen taarruzuna yakalandı[73]. Aynı gün 4. Panzer Ordusu, SS Panzer Kolordusu'na Harkov'u en kısa sürede ele geçirmesi emrini verince Hausser emrindeki üç SS Panzer Tümeni'yle Harkov'a saldırdı. "Das Reich" batıdan, "Leibstandarte" kuzeyden saldıracak, "Totenkopf" ise kuzey ve kuzeybatı kanatlarına koruma sağlayacaktı. General Hoth'un orijinal plana sadık kalması yolundaki emirlerine rağmen Hausser şehre saldırısına devam etmeye karar verdi ama Sovyet savunması saldırıyı ertesi güne bırakmasına neden oldu. Manstein, şehri kuşatma manevrasına devam edilmesi, ancak zayıf bir Sovyet savunması olursa saldırılması yönünde emir yayınladıysa da Hausser emri görmezden gelmeye ve kendi saldırı planını uygulamaya karar verdi[70]. Manstein'a göre Ordular Grubu karargâhı SS Panzer Kolordusu'nun şehre doğrudan saldırmak yerine doğuya yönelerek çembere alması yönünde birkaç kez müdahale etmek zorunda kaldı[74].

Şehir çatışmaları: 11 Mart – 15 Mart

Alman SS birliklerine ait SdKfz 251 (Yanındaki subay Fritz Witt, Harkov, Mart 1943)
"LSSAH" Zırhlı Keşif Taburu komutanı Kurt Meyer

11 Mart sabahı "Leibstandarte" Harkov'un kuzeyine iki koldan saldırıya geçti. Kuzeybatıdan ilerleyen 2. Panzergrenadier Alayı ikiye ayrılarak Belgorod-Harkov demiryolunun her iki yanından şehrin kuzeyine doğru yürüyüşe geçti. Demiryolunun sağında ilerleyen 2. Tabur Severenyi Post semtine saldırdı ancak güçlü direnişle karşılaşınca günün sonunda ancak Severenyi demiryolu deposuna kadar ilerleyebildi. Demiryolunun diğer yanında, bir T-34'ün öncülük ettiği Rus karşı saldırısıyla karşılaşan ve bir bölümü şehrin dışına kadar gerileyen 1. Tabur, Alexeyevka semtini vurdu. Ancak Ju 87 Stuka ve StuG kundağı motorlu toplarının sağladığı hava ve topçu desteği sayesinde Alman piyadesi yeniden şehre girebildi. Arkadan yapılan bir sarma taarruzu Almanların nihayet bu bölgede bir tutunma noktası elde etmesini sağladı[75]. Aynı anda, 1. SS Panzer Alayı, birkaç tank takviyesiyle, Harkov havaalanı civarında sol kanatlarına yapılan karşı saldırıya rağmen Belgorod'dan gelen ana yoldan şehre saldırdı. T-34 tankları ile çarpışarak ilerleyen bu Alman birliği Harkov'un kuzey banliyölerine yerleşmeyi başardı. Kuzeydoğudan, başka bir Alman piyade, tank ve top birliği Rogan ve Çuguyev şehirlerine giden yolların çıkışlarını tutmak üzere harekete geçti. Bu saldırı Harkov'un içlerine kadar ilerlemeyi başardı ancak yakıtı azalan tanklar savunma pozisyonu almaya mecbur kaldı[76].

Aynı gün, "Das Reich" Tümeni Harkov'un batısına saldırdı. Zalyutino semtine kadar ilerleyen saldırı tanksavar toplarıyla donatılmış Sovyet savunmacılarının koruduğu derin bir tank hendeğine takıldı. Bir Rus karşı saldırısı kanlı çatışmalarla bertaraf edildi. Tümenden bir kıta şehrin güney yaklaşma bölgesine doğru ilerleyerek Merefa yolunu kesti. Saat 15:00'de 4. Panzer Ordusu komutanı Hoth, Hausser'e Das Reich'ı çatışmadan çekmesini ve kaçan Sovyet birliklerinin önünü kesecek şekilde konuşlandırmasını emretti. Bunun yerine Hausser "Totenkopf" 'tan bir kıtayı bu işle görevlendirdi ve Hoth'a, "Das Reich"ı çatışmadan çekmenin çok fazla risk taşıdığını iletti. 11-12 Mart gecesi bir yarma kuvveti tank hendeğini geçerek savunmacıları hazırlıksız yakaladı ve tanklar için yolu temizledi. Bunun sonucunda "Das Reich" Harkov ana tren garına kadar ilerledi, bu tümenin şehirde ilerleyebildiği en uç nokta oldu. Hoth 12 Mart saat 01:15'te emrini tekrarladı ve Hausser 11 Mart'taki gibi cevap verdi. Ancak Hoth'un üçüncü kez emir vermesiyle "Das Reich" çekildi ve "Leibstandarte" 'nin şehrin kuzeyinde açtığı bir koridoru kullanarak şehrin doğusuna konuşlandı[77].

12 Mart'ta Leibstandarte kuzey banliyölerindeki sert Rus savunmasını delerek şehir merkezine doğru ilerleyişe geçti ve evden eve çatışmalar başladı. Günün sonunda tümen Dzerjinski Meydanı'nın iki blok kuzeyine kadar ilerlemişti[78]. 2. Panzergrenadier Alayı'nın 2. Taburu, Rus keskin nişancıları ve diğer savunmacılar yüzünden ağır kayıplar vererek, 12 Mart akşamı meydanı kuşattı. Alındıktan sonra meydana "Leibstandarte Meydanı" adı verildi[79]. O gece, 2. Panzergrenadier Alayı'nın 3. Taburu Joachim Peiper komutasında Dzerjinski Meydanı'nda 2. Taburla temas sağladı ve güneye doğru saldırarak Harkov Nehri'ni geçip bir köprübaşı oluşturarak Moskova Bulvarına çıkan yolu açmış oldu. Bu arada, tümenin sol kanadı Volçansk ve Çuguyev yollarının kavşağına ulaşarak savunma pozisyonu aldı ve Rus karşı saldırılarını bertaraf etti[80].

Ertesi gün, Leibstandarte blok blok Sovyet savunmasını temizleyerek güneye, Harkov Nehri'ne ve Peiper'in köprübaşına doğru harekete geçti. Şehri savunanları merkeze hapsetmek amacıyla 1. SS Panzergrenadier Alayı'nın 1. Taburu Volçansk yolundan yeniden şehre girdi. Aynı anda, Peiper'in birliği sert Rus savunmasını güneye doğru yarmayı başararak Volçansk ve Çuguyev yolarının kavşağında tümenin sol kanadıyla buluştu. "Das Reich"ın büyük kısmı artık şehirden çekilmiş olsa da tek bir Panzergrenadier alayı şehrin güneybatısını temizlemek üzere kaldı. Böylece şehrin üçte ikisi Almanların kontrolü altına girmiş oldu[81].

Şehir içinde çatışmalar 14 Mart'ta azalmaya başladı. Gün boyunca Leibstandarte Sovyet savunmasından arda kalanları temizleyerek doğuya doğru geniş bir hatta ilerledi. Gün sonunda şehir Almanların elindeydi[82]. Şehrin düştüğünün ilan edilmesine rağmen çatışmalar 15 ve 16 Mart'ta da devam etti ve Alman birlikleri şehrin güneyindeki traktör fabrika kompleksindeki son direnişi de temizlediler[83].

Sonrası

Almanların Donets Harekâtı Kızıl Ordu'ya 52 tümene ve yaklaşık 70.000 - 80.000 askere mal oldu[84]. Bunların tahminen 45.200'ü öldürülmüş, 41.200'ü yaralanmıştı[85][86]. Nisan ve Temmuz 1943 arasında Kızıl Ordu bu bölgedeki birliklerini takviye ederek Kursk Muharebesi olarak bilinecek olan kaçınılmaz savaşa hazırladı[87]. Toplam Alman kayıpları hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte, elit Waffen SS ve Waffen-SS birliklerinin savaşın en çetin olduğu bölgelere konuşlandırıldığı gözönünde bulundurulduğunda, SS Panzer Kolordusu'nun kayıpları genel bir fikir verebilir. 27 Mart itibariyle SS Panzer Kolordusu'nun 160 subay, 4.300 personel olmak üzere mevcudunun %44'ünü kaybettiği tahmin ediliyor[44].

SS Panzer Kolordusu şehirden çıkmaya başlayınca, şehrin güneybatısında bulunan ve 17. NKVD Tugayı, 19. Piyade Tümeni ve 25. Muhafız Piyade Tümeni'nden oluşan Sovyet birlikleriyle çatışmaya girdiler. Sovyetlerin, 3. Tank Ordusu'nun kalanlarıyla temas sağlama girişimleri devam etti ancak sonuçsuz kaldı. 14 - 15 Mart'ta bu birliklere kuzey Donets Nehri'ne çekilme izni verildi[88]. Sovyet 40. ve 69. Orduları 13 Mart'tan beri Panzergrenadier Tümeni Großdeutschland ile çarpışıyordu ve Alman ilerleyişi sonucu bölünmüşlerdi[89]. Harkov'un düşmesiyle Sovyetlerin Donets savunması çökerek Manstein'a 17 Mart'ta kuvvetlerini Belgorod'a sürerek ertesi gün ele geçirme fırsatını verdi[90][91]. Ancak, kötü hava ve yorgunluk Manstein'ın karşı saldırısının bu noktada bitmesine ve Mareşalin, Harkov ve Belgorod'un alınmasıyla yeni oluşan "Kursk Çıkıntısı" 'na saldırma düşüncesini gerçekleştirememesine neden oldu[74][92].

Harkov'daki Alman zaferi Hitler'e iki seçenek sunmuştu. İlki, Harkov'da yapılanı tekrarlamak, yani kaçınılmaz olan yeni Sovyet saldırısını bekleyip ilerlemelerine izin vermek ve kendilerini fazla yaydıklarında karşı saldırıya geçip kuşatmaya almaktı ("backhand method", Manstein'ın önerisi bu şekildeydi). İkincisi ise, Merkez Ordular Grubu ile Güney Ordular Grubu'nun katılacağı büyük bir saldırı düzenleyerek "Kursk Çıkıntısı" 'nı imha etmekti ("forehand method"). Sonunda Hitler, Kursk Muharebesine yol açacak olan ikincisini tercih etti[93].

Galeri

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. 1 2 3 Glantz (1995), sf. 296
  2. 1 2 Glantz (1991), sf. 252–253
  3. 1 2 3 4 5 McCarthy & Syron (2002), sf. 180
  4. ↑ Cooper (1978), sf. 451
  5. 1 2 3 Glantz (1995), sf. 141
  6. ↑ McCarthy & Syron (2002), sf. 177–178
  7. ↑ McCarthy & Syron (2002), sf. 177
  8. ↑ Megargee (2000), sf. 193
  9. ↑ Cooper (1978), sf. 451–452
  10. ↑ Cooper (1978), sf. 452
  11. ↑ Cooper (1978), sf. 270
  12. ↑ McCarthy & Syron (2002), sf. 178
  13. ↑ Glantz (1995), sf. 143
  14. ↑ Glantz (1999), sf. 10
  15. ↑ Glantz (1995), sf. 143–144
  16. ↑ Glantz (1995), sf. 144
  17. ↑ McCarthy & Syron (2002), sf. 178–179
  18. ↑ McCarthy & Syron (2002), sf. 179
  19. ↑ Krause & Phillips 2005, sf. 162–163.
  20. 1 2 Glantz (1996), sf. 125
  21. ↑ Glantz (1999), sf. 11
  22. 1 2 Glantz (1996), sf. 124
  23. ↑ Glantz (1995), sf. 145
  24. 1 2 3 Glantz (1996), sf. 128
  25. 1 2 Glantz (1995), sf. 146
  26. ↑ Glantz (1995), sf. 145–146
  27. ↑ Glantz (1996), sf. 132
  28. ↑ Glantz (1996), sf. 133
  29. 1 2 McCarthy & Syron (2002), sf. 179–180
  30. ↑ Glantz (1995), sf. 147
  31. ↑ Glantz (1995), sf. 303
  32. 1 2 von Mellenthin (1956), sf. 252
  33. 1 2 3 4 McCarthy & Syron (2002), sf. 181
  34. ↑ Glantz (1999), sf. 15
  35. 1 2 3 Glantz (1999), sf. 16
  36. ↑ Clark (1965), sf. 294
  37. ↑ Clark (1965), sf. 297
  38. ↑ Glantz (1999), sf. 16–17
  39. ↑ Glantz (1999), sf. 17–18
  40. ↑ Clark (1965), sf. 304
  41. ↑ Slaughterhouse, sf. 163
  42. ↑ Slaughterhouse, sf. 165
  43. ↑ Slaughterhouse, sf. 167
  44. 1 2 Reynolds (1997), sf. 10
  45. ↑ Slaughterhouse, sf. 301
  46. ↑ Slaughterhouse, sf. 304
  47. ↑ Glantz (1996), sf. 126
  48. ↑ Glantz (1991), sf. 182
  49. ↑ Glantz (1991), sf. 185–186
  50. ↑ Margry (2001), sf. 18
  51. 1 2 Thompson (2000), sf. 8
  52. ↑ Sikes (1988), sf. 8–9
  53. ↑ Margry (2001), sf. 18–19
  54. 1 2 Margry (2001), sf. 19
  55. ↑ Glantz (1991), sf. 186
  56. ↑ Glantz (1991), sf. 186–188
  57. ↑ Glantz (1991), sf. 188
  58. ↑ Glantz (1991), sf. 188–189
  59. ↑ Glantz (1996), sf. 130–133
  60. ↑ Glantz (1991), sf. 189
  61. ↑ Sikes (1988), sf. 9
  62. ↑ Glantz (1991), sf. 189–191
  63. 1 2 Glantz (1991), sf. 191
  64. ↑ Sikes (1988), sf. 9–10
  65. ↑ Margry (2001), sf. 19–20
  66. ↑ Glantz (1996), sf. 133–134
  67. ↑ von Manstein (1982), sf. 432
  68. ↑ von Manstein (1982), sf. 433
  69. ↑ Glantz (1996), sf. 134–135
  70. 1 2 Margry (2001), sf. 20
  71. ↑ Glantz (1991), sf. 195
  72. ↑ Glantz (1991), sf. 197
  73. ↑ Glantz (1991), sf. 199
  74. 1 2 von Manstein (1982), sf. 436
  75. ↑ Margry (2001), sf. 20–22
  76. ↑ Margry (2001), sf. 22
  77. ↑ Margry (2001), sf. 25
  78. ↑ Margry (2001), sf. 27
  79. ↑ Margry (2001), sf. 30
  80. ↑ Margry (2001), sf. 35
  81. ↑ Margry (2001), sf. 36
  82. ↑ Thompson (2000), sf. 11
  83. ↑ Margry (2001), sf. 39
  84. ↑ Thompson (2000), sf. 11–12
  85. ↑ Glantz (1995), sf. 296; this figure includes personnel losses between February and 25 March 1943.
  86. ↑ McCarthy & Syron (2002), sf. 180–181
  87. ↑ Glantz (1999), sf. 28
  88. ↑ Glantz (1991), sf. 203
  89. ↑ Glantz (1991), sf. 203–205
  90. ↑ Glantz (1996), sf. 135–136
  91. ↑ Margry (2001), sf. 40
  92. ↑ Glantz (1996), sf. 137
  93. ↑ Cooper (1978), sf. 456

Kaynakça

  • Clark, Alan (1965). Barbarossa: The Russian-German Conflict, 1951-1945. New York City, New York: William Morrow. ISBN 0-688-04268-6. 
  • Cooper, Matthew (1978). The German Army 1933-1945. Lanham, Maryland: Scarborough House. ISBN 0-8128-8519-8. 
  • Glantz, David M. (1991). From the Don to the Dnepr: Soviet Offensive Operations, December 1942 - August 1943. Routledge. ISBN 0-7146-4064-6. 
  • Glantz, David M. (Ocak 1996). "Soviet Military Strategy During the Second Period of War (November 1942–December 1943): A Reappraisal". The Journal of Military History (Society for Military History) 60 (1): 35. 
  • Glantz, David M.; Jonathan House (1999). The Battle of Kursk. Lawrence, Kansas: Kansas University Press. ISBN ISBN 0-7006-0978-4. 
  • Glantz, David M.; Jonathan House (1995). When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Lawrence, Kansas: Kansas University Press. ISBN ISBN 0-7006-0717-X. 
  • Heiber, Helmut; David M. Glantz (2003). Hitler and his Generals: Military Conferences 1942 - 1945. New York City, New York: Enigma Books. ISBN 1-929631-09-X. 
  • Margry, Karel (2001). The Four Battles for Kharkov. Londra, Birleşik Krallık: Battle of Britain International Ltd. 
  • McCarthy, Peter; Mike Syryon (2002). Panzerkieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions. New York City, New York: Carroll & Graf. ISBN 0-7867-1009-8. 
  • Megargee, Geoffrey P. (2000). Inside Hitler's High Command. Lawrence, Kansas: Kansas University Press. ISBN 0-7006-1015-4. 
  • Reynolds, Michael (1997). Steel Inferno: I SS Panzer Corps in Normandy. New York City, New York: Sarpedon. ISBN 1-885119-44-5. 
  • Sikes, James E. (29 Nisan 1988). Kharkov and Sinai A Study in Operational Transition. School of Advanced Military Studies, US Command & General Staff College. ss. 86. 
  • Slaughterhouse: The Encyclopedia of the Eastern Front. The Military Book Club. 2002. ISBN 0-7394-3128-5. 
  • Thompson (Lt. Col.), Thomas A. (2000). Field Marshal Erich von Manstein and the Operational Art at the Battle of Kharkov. U.S. Army War College. ss. 15. 
  • von Manstein, Erich (1982). Lost Victories. St. Paul, MN: Zenith Press. ISBN 0-7603-2054-3. 
  • von Mellenthin, F. W. (1956). Panzer Battles. New York City, New York: Ballantine Books. ISBN 0-345-32158-8. 

Ek okuma

  • Restayn, Jean (15 Ocak 2000). The Battle for Kharkov, Winter 1942/1943. Kanada: Fedorowicz. s. 450. ISBN 978-0-921991-48-9. 
  • Nipe, George (Mart 2002). Platz der Leibstandarte: A Photo Study of the SS-Panzer-Grenadier-Division "Leibstandarte SS Adolf Hitler" and the Battle for Kharkov January-March 1943. Kanada: RZM Publishing. s. 250. ISBN 978-0-9657584-2-0. 
  • Nipe, George (1 Ocak 2000). Last Victory in Russia: The SS-Panzerkorps and Manstein's Kharkov Counteroffensive - February-March 1943. Schiffer Publishing. s. 300. ISBN 978-0-7643-1186-4. 

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 9/16/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.