İngiliz İç Savaşı

İç Savaş'ta taraflar; kırmızılar kraliyet yanlıları, sarılar cumhuriyetçiler

İngiliz İç Savaşı 1644 - 1651 yılları arasında Cumhuriyetçiler ve Kraliyet yanlıları arasında yaşanmış politik görüş anlaşmazlıkları ve fiziksel çatışmaları adlandırırken kullanılan genel terimdir. Birincisi 1642 - 1645 yılları arasında, ikincisi 1648 - 1649 yılları arasında yaşanan çatışmalar I. Charles'a, 1649 - 1651 yılında gerçekleşen üçüncüsü ise II. Charles'a karşı Cumhuriyetçiler tarafından yapılmıştır. İç savaş 3 Eylül 1651'de Worcester Savaşı ile Cumhuriyetçilerin güçleri ele geçirmesi ile sona erdi.

İngiltere Kralı Charles I.(1600–1649).

17. yüzyıl birçok iç kargaşaya rağmen İngiltere’nin yükselmekte devam ettiği bir dönem oldu. I. Charles’in idamı ve Oliver Cromwell’in cumhuriyet adı altında diktatörlüğünü ilanı çok büyük iç krize zemin hazırladı. Ancak bu mücadele sonunda krallık yeniden kurulduğu gibi Parlamentonun nüfuzu da arttı ve artık İngiltere krallarının şahsen devleti yönetmeleri devri kapandı. Parlamento ile kral arasında sonradan kralın hükümet etme yetkilerinin tamamen ortadan kalkmasıyla neticelenecek bir denge hasıl oldu.

İngiliz devrimi modern devrimlerin ilkidir. Birçok bakımdan sonraki Fransız ve Rus devrimlerine yakın yanları vardır. Her siyasi devrim kendine özgü karmaşık gelişme çizgisini izler. Devrimler belli aşamaların neticesinde ortaya çıkarlar. Aşamaları şöyle değerlendirmek mümkündür; siyasi ve entelektüel kargaşanın hızla arttığı bir başlangıç dönemi ve eski rejimin çökmesi siyasi kriz uzadıkça radikal bir önderliğin öne çıkması, devrimin sola kayışının bir noktadan sonra durması; güçlü ve çoğu zaman askere dayalı bir parti eliyle iktidarın pekiştirilmesi ve siyasi dengenin giderek yeniden kurulması kimi zaman biçimsel bir yenilemeyle devrimci hareketin çökmesidir. Bu aşamaları İngiliz ve Fransız devrimlerinde görmek mümkündür.

İngiliz devriminin ilk aşaması 1640-41 devrimidir. Bununla birlikte eski mutla krallık rejimi zayıfladı. Bu aşama I. Charles’in mali krizden kurtulmak için 1640 yılı kasımında Uzun Parlamentoyu toplantıya çağırmasıyla başladı. Halk tarafından sevilmeyen Charles anayasa düzeni içinde Parlamentoya eskisinden çok daha önemli bir yer sağlayan bir dizi siyasi reforma razı olmak zorunda kaldı. Bu değişikliklerle birlikte özellikle 1641 Temmuz’unda başında sansürün kaldırılmasından sonra siyasi tartışma ortamı büyük ölçüde kızıştı.^[1]

Charles I.

Siyasi kriz iç savaşa doğru tırmandıkça devrimin gitgide sola kaymasına sahne oldu. Bu İngiliz devriminin ikinci aşamasıdır. Uzun Parlamento 1641’de kendi içinde rakip partilere bölündü. Kralın partisi olan kralcılar ile daha ileri siyasi ve dinsel reformlar isteyen Parlamentocular. Charles 1642’de önde gelen muhaliflerini tutuklatmaya kalktı. Başaramayınca Londra’dan kaçtı. Bu yüzden I. İç savaşa elverişsiz koşullarla girdi. Londra ve merkez hükümet mekanizması Parlamentocuların elinde kalmıştı. Maalesef Parlamentocular hemen bu olay hakim olamadılar. Bu ancak 1645 yılında sağlam, disiplinli bir ordu kurulmasıyla gerçekleştirildi. Bununla militan püritanizmin parlamento davasına katkısı sağlanmış oldu.

Van Dyck'ın Çizimiyle Kral Charles

Sir Thomas Fairfax yetenekli kumandası altında ordu Naseby’de kralcılar karşısında kesin zafer kazandı. III. aşamada devrimin sola kayışı doruk noktasına vardı. Parlamentocular başarıya ulaştıkları 1646 ve 1648 yıllarında kendi aralarında bölündüler. Daha tutucu grup Presbiteryenlerdi.Bunlar İskoçyalılarla birlikte olup Charles ile anlaştılar.Daha radikal parti Oliver Cromwell’in ve ordunun desteklediği “Bağımsızlar” bir anlaşma girişiminden sonuç alınamaması üzerine Charles’e muhalefet kaldılar. II. İç savaş kısa sürdü. Cromwell’in 1648’de Preston’da İskoç ordusunu ezip yok etmesiyle sona erdi.^[2]

Bunun ardından da 1648 Aralık ayında Parlamento’da bazı değişiklikle beraber, 1649’da Charles’in yargılanıp idam edilmesi ve aynı yılın Şubat ayında krallığın ve lordlar kamarasının ortadan kaldırılmasıyla başladı. Aynı zamanda Cromwell ve ordu üst kademesinin halk sınıflarını temsil eden ve adına “Leveller” denilen radikal siyasi parti ile yolları ayrıldı. Leveller anayasada köklü değişiklik isteyerek toprak sahiplerinin siyasi ve sosyal iktidarına baş kaldırıyorlardı. 1647 yılında orduyu ele geçirmek için Cromwell'e karşı ayaklandılar. Cromwell harekete geçti. Mayıs 1649’da Leveller ordu isyanı Burford'da bastırıldı. Ordu içindeki mevzilerinden atılan Leveller hızla destek yitirdiler.

IV. aşama yavaş yavaş siyasi dengeye dönüş aşamasıydı. Yeni ordu 1650'lerde altmış binden fazla mevcudu olan bir güçtü. Bu gücün işlevi İrlanda ayaklanmasının gaddarca bastırılması ve yeni kralcı başkaldırının bozguna uğratılmasında ortaya çıktı.

Cromwell son derece başarılı bir yönetici olduğunu göstermişti.Bunun nedeni hem usta bir politikacı hem de parlak bir general olmasıydı. Cromwell hükümeti 1654’te Hollanda ile barış be ispanya karşısında zafer ve dış siyasetle ilgili bazı başarılar sağladı. Ama sistem Cromwell’in ölümünden sonra fazla uzun sürmedi. Beşinci aşamada ordu yönetiminin çökmesiyle birlikte önce bir siyasi karışıklık dönemi baş gösterdi. 1660 Mayısında kurucu meclisin çağrısıyla II. Charles’in geri dönmesi izledi. Yeniden başa geçen krallık yönetimi eskisine oranla çok güçsüzdü. ve parlamentoda temsil edilen soylu sınıf İngiliz devriminde son ve kesin zaferi sağlayarak mutlakiyetçi krallığa bir daha geri gelmemek üzere son verdi.^[3]

Kral Charles

İç savaş, Kral I. Charles'ın yargılanarak idamına, ve oğlu II. Charles'ın da sürgününe neden olurken, İngiliz Kraliyet sisteminin ise bir İrlanda, İskoçya ve Galler Bölgesi'nin de katılımıyla ortak yönetimine çevirilmesine karar verildi. Birçok mücadeleden sonra 4 Nisan 1660'da II. Charles İngiliz Kraliyet tahtını kabul ettirdi. 23 Mayıs'da sürgünden döndü ve kendini 29 Mayıs'da krallığı kabul edildi. 23 Nisan 1661'de Westminster Abbey'deki taç töreni ile resmen kral oldu.

Kral Charles'in İdamı-30 Ocak 1649

Kaynakça

1. Grolıer Internatıonal Americana encylopedıa,cilt 9,ist,sy.364
2. Yeni Türk ansiklopedisi,Ötüken yayınları,ist,1985,sy.1459
3. Gelişim Genel Kültür Ansiklopedisi,Gelişim yayınları,ist.1976,sy236