Ayrılıkçılık

Başlığın diğer anlamları için Ayrılıkçılık (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Katalonya'nın İspanya'dan ayrılması talebiyle yapılan bir gösteri

Doğu Ukrayna'daki Donetsk bölgesinde (şu an Donetsk Halk Cumhuriyeti) Rusya yanlısı ayrılıkçı bir gösteri

Filipinler'in güneyinde faaliyet gösteren ayrılıkçı Moro İslami Kurtuluş Cephesi militanı

Ayrılıkçı İrlanda Cumhuriyet Ordusu militanları (1920-21)

Ayrılıkçılık ya da bölücülük, herhangi bir kültürel, etnik, aşiretsel, dinî, ırksal grubun genel ülkeden sınırlarından ayrı bir otonom ya da özerklik talebini içeren terim.^[1] Günümüzde bazı devletlerin anayasaları (özellikle üniter devletler) bu ayrımların devletin ve toplumun temel esaslarını sarstığını iddia ederek ülkenin ulusal güvenliğine ciddi tehlike kaynağı kabul etmektedirler.

Ayrılıkçılık teorisi genellikle kimlik siyasetinin bir sonucu olup, bazı sosyal grupların veya siyasi örgütlerin haksızlığa uğradığı söylemleri ile şekillenir. Bu gruplar egemen gruplara, iktidarlara veya hükümetlere sıklıkla kendi kimliklerinin korunmasını ve geleceklerinin tayin haklarının kendilerine verilmesini isterler.^[2] Tüm bunlarla birlikte ekonomik ve siyasi talepler ve bunlara bağlı faktörler, ayrılıkçı hareketlerin güçlenmesinde kritik önem taşırlar.^[3]

Devletlerin konuya yaklaşımları açısından tarihte görülen en farklı görüşe sahip anayasa Sovyetler Birliği'nin 1936 Anayasası'dır. Bu anayasada açık bir şekilde tüm ulusların ayrılma hakkından bahsedilmektedir.^{[4][not 1]} Bununla birlikte Sovyetler Birliği kapsamında buna benzer tarihsel örnek, Ekim Devrimi iktidara gelen Bolşeviklerin Polonya'nın ayrılmasını kabul etmesidir. Bolşevik lider Vladimir Lenin, ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı ilkesi gereği Polonya'nın bağımsızlığını onaylamıştır.^[5]

Bununla beraber, büyük bir kısmı Sovyetler Birliği'nin 1936 Anayasası'ndan uyarlanmış olmasına karşın Çin Halk Cumhuriyeti anayasası ile ulusların kader tayini konusunda aralarında birtakım farklar bulunur. Çin Anayasası da Sovyet Anayasası'nda olduğu gibi ülkede yaşayan tüm ulusların birbirleriyle eşit olduğunu açıkça belirmiştir, ancak SSCB Anayasası'nda açık bir şekilde tüm ulusların ayrılma hakkından^[4] bahsedilirken Çin Anayasası bunu açıkça yasaklamıştır.^{[6][not 2]} Önemli farklardan diğeri de Sovyet Anayasası'nın resmi olarak federal bir sistem oluşturmasına karşın, Çin Anayasası'nda devletin "çok uluslu üniter bir devlet" olduğu yazılıdır.

Bu taleplerin farklı yorumlanmaları sebebiyle değişik formüller de üretilmiştir. Federasyon, konfederasyon, özel idari bölge, dominyon gibi örnekler bunlardan bazılarıdır.

Neden olan durumlar ve ayrılıkçı istekler

Ayrılık talebi eden gruplar bir ya da birden fazla sebep öne sürebilmektedir. Bunlardan bazıları şunlardır;^[7]

• Duygusal öfke ve birlikte yaşadığı diğer gruplara olan nefret
• Etnik temizlik ve soykırımdan korunma
• Dil, din, kültür veya tarihsel öğelerin koruma, bunları yok edilmesine karşı direnç
• Gruplar arasındaki nefret veya çatışmalardan siyasi kazanç sağlamak isteyenlerin propagandası
• Egemen sınıfın gücünü eşit bir şekilde paylaşmaması, herhangi bir grubun ekonomik veya politik güç üstünlüğü
• Genel kabul görmüş veya kalıplaşmış durumların değişmesinin daha fazla refah ve mutluluk getireceği inancı
• Ekonomik motivasyonlar: Zengin ve yoksul grubun arasındaki gelir yelpazesinin ekonomik olarak yeniden dağılımı, veya zengin sınıfın sömürüye son verme talebi
• Bir ayrılıkçı hareketin diğerlerine gerçekleştirdiği istikrarsızlaştırma
• Büyük devletlerin, imparatorlukların veya federal devletlerin dağılmasından sonra gerçekleşen toplumsal olaylar, bu devletlerin parçalanmaları
• Herhangi bir jeopolitik bölgede hakimiyet kurma isteği
• Bir grubun büyük bir devlete karşı duyduğu gizli veya açık nefret duyguları
• Devletin belli bir grubu desteklemesi, diğer grubun kendini devlete ait hissedememe durumu
• Devletin siyasi kararlarına muhalefet
• Bir grupta egemen siyasetin pratikleriyle çözümün olanaksız hale geldiği hissi, politik güven eksikliği

İktidar tepkileri

Ülkelerdeki mevcut iktidarlar ayrılıkçı taleplere şu yanıtları verebilir;^[8]

• Ayrılıkçı grupların taleplerini yerine getirmeyi kabul etme
• Dezavantajlı grupların din, dil, toprak, ekonomik ve politik taleplerin iyileştirmek
• Federalizm ilkeleri kapsamında taleplerin masaya yatırılması, merkezi hükümetten farklı ilişkilere sahip yapının oluşturulması
• Siyasi anlaşmazlıkları çözmek için ayrılık talep eden gruba dair referandum, parlamenter oylama vb. düzenleme
• Konfederasyon oluşturma, gruplar arasında sınırlı bir ilişki meydana getirme
• Ayrılıkçı hareketin bastırılması (ancak diğer ülkelerdeki ayrılıkçı hareketler desteklenebilir)

Güncel bazı örnekler

• İskoçya'nın Avrupa Birliği'nden^[9] ve Birleşik Krallık'tan^[10][11] ayrılma talebi
• Katalonya'nın (Bkz: Ulusal Katalan Birliği) ve Bask Bölgesi'nin (Bkz: ETA) İspanya'dan bağımsızlık talebi^[12][13]
• Kuzey İrlanda'nın (Bkz: IRA) İrlanda'dan ayrılma talebi (Kuzey İrlanda sorunu)
• Güney Tirol'un İtalya'dan ayrılma talebi^[14]
• Veneto'nun İtalya'dan ayrılma talebi^[15]
• Bretonya'nın^[16] ve Korsika'nın^[17] (Bkz: FLNC), Fransa'dan ayrılma talebi
• Grönland'ın Danimarka'dan bağımsızlık talebi.^[18]
• Sırp Cumhuriyeti'nin Bosna-Hersek'ten ayrılma talebi.^[19]
• Bazı Kürtlerin, Türkiye'den^[20] İran'dan^[21] ve Suriye'den^[22] Kürdistan adıyla ayrılma ve özerklik talepleri (Bkz: PKK). Bununla birlikte Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin Irak'tan bağımsızlık talebi.^[23][24]
• Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin Çin Halk Cumhuriyeti'nden ayrılma talebi (Bkz:DTKÖ ve Uygur Sorunu)^[25]
• Güney Azerbaycan'ın İran'dan bağımsızlık talebi (Bzk: GAMÖH)^[26][27]
• Çeçenistan'ın Rusya'dan ayrılma talebi^[28]
• Québec'in Kanada'dan ayrılma talebi^[29]
• Bougainville'nin Papua Yeni Gine'den bağımsızlık talebi^[30]
• Filipinler'in güneyindeki bağımsızlık talepleri (Bkz: MİKC)^[31]
• Sri Lanka'nın kuzeybatısında Tamil etnik grubunun bağımsızlık talebi (Bkz: TEKK)^[32]
• Kaliforniya'nın Amerika Birleşik Devletleri'nden ayrılma talebi^[33]

Bununla birlikte Moldova (Transdinyester), Gürcistan (Abhazya ve Güney Osetya), Ukrayna (Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Lugansk Halk Cumhuriyeti), Myanmar, Mali (Azavad), Libya, Kıbrıs (KKTC), Ermenistan-Azerbaycan (Dağlık Karabağ Cumhuriyeti), Fas (Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti - Bkz: Polisario) gibi birçok bölgede pek çok ayrılıkçı talep bulunmakta ve tek taraflı bağımsızlık ilan eden gruplar, yönetimler bulunmaktadır. Bununla birlikte günümüzde tanınan birçok devlet de, eskiden bağlı olduğu toprak belli parçalarının bir kısmında hakimiyet kurması sonucu meydana gelmiştir. Bu nedenle bu devletler arasında halen zaman zaman sınır çatışmaları olabilmektedir. Sudan-Güney Sudan veya Pakistan-Hindistan arasındaki çatışmalar bu konuya örnek teşkil eder.

Ayrıca bakınız

• Çok kültürlülük
• Tanınmayan veya sınırlı şekilde tanınan devletler listesi
• Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu
• Ayrılıkçı örgütler
• Ulusal bağımsızlık hareketleri

Dipnotlar

1. Sovyet Anayasası 2. Bölüm, Madde 17'de ise şu ifade yer almaktadır: "Her birlik cumhuriyeti, SSCB'den serbestçe ayrılma hakkına sahiptir."
2. Çin Anayasası'nın Bölüm 1, Madde 4'deki ifade şu şekildedir: "Ülkedeki ulusların birliğini bozmak ya da ayrılmaya teşvik edici hareketlerde bulunmak yasaktır."

Kaynakça

1. http://arsiv.taraf.com.tr/yazilar/ahmet-altan/ayrilikcilik/11715/
2. Identity Politics, (İngilizce) Felsefe Ansiklopedisi (Stanford Üniversitesi), 2 Kasım 2007, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
3. D.L. Horowitz's Patterns of Ethnic Separatism, (İngilizce) Comparative Studies in Society and History, 1981, vol 23, s. 165-195.
4. 1936 Constitution of the USSR, (İngilizce) Chapter X, Bucknell University, Lewisburg, Erişim tarihi: 13 Aralık 2015‎.
5. Margulies, Roni. Ulusal soruna soldan bakış, 14 Ağustos 2015, Erişim tarihi: 20 Mart 2016.
6. People's Daily Online, Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası, (İngilizce) Bölüm 1, Madde 4, Erişim tarihi: 3 Nisan 2016.
7. Spencer, Metta (1998). Separatism: Democracy and Disintegration, (İngilizce) Rowman & Littlefield. s. 2–4. ISBN 9780847685851.
8. Metta Spencer, s. 5-6
9. Schottland stimmt über Unabhängigkeit ab, (Almanca) 21 Mart 2013, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
10. http://www.abhaber.com/iskocyadaki-ayrilik-talebi-ve-avrupada-istikrar/
11. http://qha.com.ua/tr/siyaset/iskocya-birlesik-krallik-tan-ayrilmiyor/134081/
12. Katalonya'da bağımsızlık yanlıları kazandı, BBC, 28 Eylül 2015, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
13. Avrupa’nın bölünmek isteyenleri, Anadolu Ajansı, 20 Eylül 2014, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
14. Güney Tirol İtalya'dan ayrılmak istiyor, Sabah, 19 Eylül 2014, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
15. Venedik İtalya'dan ayrılmak istiyor, Sabah, 22 Mart 2014, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
16. Türkiye Bölünür mü?: "Fransa'dan kopmak isteyen Bretonya Cumhuriyeti; halen, sınırlarına dâhil oldukları ülkelerinden ayrılmak istemektedir.", Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
17. Paris tightens grip on Corsica warlords, The Independent, 1 Şubat 1997, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
18. Grönland bağımsızlık yolunda, Habertürk TV, 25 Kasım 2008, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
19. Geleceğini Arayan Ülke, BBC, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
20. Turkey's Erdogan: Kurd leader's autonomy call 'treason', Al Jazeera, 29 Aralık 2016, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
21. İran'da bağımsız Kürdistan tartışması, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
22. Suriyeli Kürtler özerklik ilan etti, Al Jazeera, 7 Ocak 2014, Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
23. Barzani: Bağımsızlık referandumu birkaç ay içinde, Hürriyet, 7 Ocak 2014, Erişim tarihi: 16 Mart 2016.
24. IKBY Başkanı Barzani'den bağımsızlık referandumu talebi, Habertürk, 10 Mart 2016, Erişim tarihi: 7 Nisan 2016.
25. Yesevi, Çağla Gül. Avrasya'da Güvenliğin İnşası: Şanghay İşbirliği Örgütü, Global Political Trends Center, Nisan 2013, Erişim tarihi: 16 Mart 2016.
26. Güney Azerbaycan Türkleri ve Olası bir İran-ABD Savaşı'nda Yaşanabilecekler, Erişim tarihi: 16 Mart 2016.
27. Federasyon ve Bölünme, Erişim tarihi: 16 Mart 2016.
28. Çeçenistan Direniş Tarihçesi, Erişim tarihi: 16 Mart 2016.
29. Kalaycı, Hüseyin. Referandumla Ayrılma Konusunda Yüksek Mahkemenin Tutumu: Kanada-Quebec Örneği, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 2008, sayı 63, vol 1, s. 151-174.
30. Papua Yeni Gine'de dehşet, Sabah, 20 Mart 1997, Erişim tarihi: 16 Mart 2016.
31. The Philippines' MILF rebels, (İngilizce) BBC, 6 Mayıs 2003, Erişim tarihi: 16 Mart 2016.
32. Altınoğlu, Garbis. Tamil Kaplanlarının Akıbeti ve PKK, Teori ve Politika, Erişim tarihi: 16 Mart 2016.
33. Kaliforniya'nın ABD'den ayrılmasını isteyenler, Moskova'da ‘elçilik' açtı, Sputnik, 19 Aralık 2016, Erişim tarihi 19 Aralık 2016.