Bradford

Koordinatlar: 53°48′N, 1°45′E

Bradford
—  Kent  —
Bradford şehir panoramasiı
İngiltere ülkesi ve West Yorkshire içinde Bradford
Koordinatlar: 53°48′K 1°45′D / 53.8°K 1.75°D
Ülke	Birleşik Krallık
Kurucu Ülke	İngiltere
Törensel kontluk	West Yorkshire Metropoliten Kontluğu
Sehir ve tek-seviyyeli Metropoliten Bolge	City of Bradford
Yüzölçümü
- Kent	64,4 km^2 (24,9 mi^2)
Nüfus (2001 Nüfus Sayımı)
- Yoğunluk	4.560/km² (11.810,3/sq mi)
- Şehir	293.717
- Metropol	1,5 milyon
Zaman dilimi	GMT (0)
- Yaz (YSU)	BAZD (-1)
Alan kodu	01274
İnternet sitesi: http://www.bradford.gov.uk

Bradford, Birleşik Krallık İngiltere ülkesinin Yorkshire ve Humberside bölgesinde bulunan bir kentsel yerleşke ve tek-seviyeli bir metropoliten bölge olan City of Bradford yerel idaresinin merkezidir.

Bradford'a 1847'de "belediye beldesi (municipal borough)" statüsü verilmiş ve 1897'da ise Kraliçe Victoria beratı ile şehir olma statüsü verilmiştir. Fakat 1974 İngiltere yerel idare reformundan sonra, "şehir" statüsü kentten daha geniş alanlı olan ve "West Yorkshire Metropoliten Kontluğu"na ikinci seviye olarak bağlı olan "City of Bradford" metropoliten bölgeye geçirilmiştir. West Yorkshire Metropoliten Kontluğu lahvedilince de şehir statüsü tek-seviyeli metropoliten bölge olan "City Of Bradford" yerel idaresine devredilmiştir.

Bradford Britanya adasının İngiltere ülkesinin orta kuzeyinde bulunan Penine Dağları'nın eteklerinde, Leeds şehrinin 13,8 km kuzeyinde, Manchester şehrinin 75 km batısında ve Londra'nin 328 km kuzeyinde bulunmaktadır.

Tarihçe

Bradford ilk defa Saksonlar tarafından yerleke olarak kurulmuştur ve ortaçağlarda şu anda şehrin sokakları olan Kırkgate, Westgate ve Ivegate arasında bir küçük kasaba olmuştu.^[1] Normanların İngiltere'yi fethinden sonra onlar aleyhinde olan bir isyandan sonra bu kasaba yıktırılmıştır. .^[2] Sonraki iki yüzyılda, İngiltere'de yün sanayiinin gelişmesini takip ederek, yavaş yavaş önem kazanmaya başlamıştır. 17. yüzyılda İngiliz İç Savaşında Bradford ve yün sanayii gerileme göstermiştir. Fakat 1689da Holanda Kralı William ve Kraliçe Mary saltanatı eline geçirince tekrar şehir ve sanayii gelişmeye tekrar başlamıştır. 18. yüzyıllar başlarında imalat sanayiinin önem kazanması şehirin de hızla gelişmeye başladi ve şehir ve civarına yapılan yeni kanal ve paralı atlı araba yolları da ticaretin gelişemesine bir sağlam temel sağladı.

19. yüzyılın başlarında Bradford 16.000 nüfuslu küçük kırsal bir pazar şehri idi ve yün iplik yapımı ve kumaş dokuması evlerde ve çifliklerde bulunan küçük atölyelerde yapılmaktaydı. Sanayi Devrimi şehrin ve yünlü imalatının çok hızla büyümesine neden oldu ve Bradford'ın uzmanlaştığı uzun elyaflı yünlü elbise kumaşı ("worsted") imalatı için çok büyük miktarda ham yün ithalatı gerekti. Bradford şehri dünyanın yün başkenti oldu.^[3] Bradford'un civarında ham yünü temizlemek için gereken kireçsiz şu ve makina gücünün sağlanması için gerekli olan kömür yerel olarak üretilmekteydi. Bradford şehrinde birçok büyük tekstil fabrikası yerel taşlar kullanılarak bina edildi. 1850de şehrin nüfusu 182.000 olmuştu. Şehir geliştikçe tekstil fabrikalarında çalışmak için şehre büyük bir işçi göçü oldu. Fakat bu hızlı gelişme ile ortaya çıkan ve devamlı çok kirli kükürtlu kömür yakan 200 fabrika büyük bir çevre kirlilik sorunu ortaya çıkardı ve Bradford Ingıltere'nin en kirli şehri olarak ün yaptı. Şehirde büyük kamu sağlığı sorunları ortaya çıktı; şehirde devamlı kolera ve tifo salgını ortaya çıkmaktaydı ve tekstil işçilerinin çocuklarının ancak %30ü 15 yaşına erişmekteydi ve ortalama hayat uzunluğu tüm İngiltere'de en düşük olarak 18 idi.^[4]

2004de yenileştirme yapımı sırasında Lister Tekstil Fabrikası

Çok büyük sayıda olan tekstil fabrikalarına destek sağlamak için şehirde büyük bir tekstil makineleri sanayii ve buna destek veren yan sanayiler gelişti. Bu arada 1894-1960 döneminde imalatta bulunan Jowett Otomobil Fabrikası bulunmaktaydı.

20. yüzyılda tekstil sanayii çökmeye başladı ve yüzyılın sonlarına doğru ortadan kalktı. Bradford ekonomisi devamlı yeniliğe bağlı idi ve 21. yüzyılda da bu yenilikçi görüşün önem kazanacağı beklenmektedir ve şehirde gelişen otomobil dizayn firmaları, elektronik firmalar ve büyük bir perakande süpermarket şirketi olan Morrison şirketinin Bradford'da bulunması buna örnekler olarak gösterilmektedir.

19. yüzyılda ikinci yarısında 200den çok sayıda uzun tuğla bacalı kömür yakan tekstil fabrikaları ile gelişen Bradford şehrinde 21. yüzyılda tekstil üretimi kalkmış görülmektedir. Tekstil fabrikalarının en büyüklerinden biri olan Lister Fabrikası'nda çoktan tekstil üretimi kaldırılmıştır. Ama bu fabrikanın uzun tuğladan bacası kalmıştır ve bu Bradford'un her tarafından görülmektedir. Son zamanlarda 100.000 sterlinlik yenileştirme ve tamirat yatırımı ile bu uzun baca şehrin tarihine ve yenileştilmesine bir anıt olmaktadır.

21. yüzyılda önemli bir tarihsel anıt olarak "Salts←Tekstil Fabrikası" Kompleksi görülmüştür. Saltaire adı verilen bu fabrikalar ve fabrikalarda çalışan işçilere sağlanan sosyal binalar ve soayal avantaj sağlayan tesisler Bradford şehrinden 4,8 km kuzeyinde bulunmaktadır. Tekstil fabrikası olarak kapanan bu kompleksde günümüzde yüksek teknoloji sanayileri, çağdaş dizayn atölye ve dükkanları ve sanatkarlar için atölyeler ve galeriler geliştirilmiştir. Bu Saltaire Kompleksi UNESCO Dünya Mirasları listesine konulmuştur.

Coğrafya

Bradford'un coğrafik konumu enlem ve boylam olarak K 53°45′ B 1°50′ şeklinde verilir. Topografi olarak Güney Penines tepelik bölgesinin doğusundaki ağaçsız kirlik (moor) bölgesinde konumlanmıştır. Bradford herhangi bir önemli gol veya büyük nehi r veya birikmiş şu alanı kenarında konumlanmamakla beiaber şehir üç akarsu vadisinin birbirne kavuştuıkları bir mevkide konumludur. Bunlardan biurui olan "Bradford Beck Suyu" batıda buluna ağaçsız kirlik arazilerde doğmakta Horton Beck, Westbrook, Bowling Beck ve Eastbrook adlı akarsu dereleri buna kol katılmaktadır. Bu akarsu insan ve hayvanaların geçilebileceği derinlikte olan eski bir nehir geçiş mevkiiden sonra kuzeye yönelmekte ve Shipley kenti civarında "Aire Nehri"'ne katılmaktadır. Bu akarsu vadisine Bradforddale adı verilmektedir. Bu akarsu şehrin içinden de geçmektedir. Fakat şehrin içinden geçmekte iken günümüzde açıkta görülmemektedir; 19. yüzyılda yapılan şehir kanalizasyon sistemine bağlanıp üzeri kapatılmıştır.

Şehir İngiltere'de 18. yüzyılda yapılmış olan dar kanallar ulaşım sistemine bağlıdır. Ana kanal olan İngiltere'nin kuzeyinde genellikle doğu-batı yönlü Leeds ve Liverpool Kanalı'na 1774'de yapılmış olan "Bradford Kanalı" ile bağlanmıştır. Bradford Kanalı suyunu "Bradford Beck Suyu" ve onun yan kollarından almakta idi. Fakat bu kanal üzerinde bulunan "lök"ların işlemesi için bu akarsu sağladığı şu yeterli olmadığı için kanal 1866'da kapatıldı. Sonra daha az mavna trafiğiyle çalışmak üzere açıldıysa da 20. yüzyılın başlarında tren sistemi ile rekabet edemediği için tümüyle ulaşıma kapatıldı.

Demografi

Elde bulunan en son Birleşik Krallık 2001 nüfus sayımına göre Bradford Metropoliten Bölgesi sınırları içinde 106.680 hanehalkı bulunmaktadir ve nüfus 293.717 kişidir. Buna göre Bradford şehri, Birleşik Krallık'taki resmi yerel idare sınırları içindeki yerleşkelerin nüfus bakımından sıralandırılmasında 13. yeri tutmaktadır ve Bradford'da nüfus yoğunluğu kilometre kare başına 4.650 kişiye gelmektedir.

Fakat bu istatistikler cografik şehirleşmeyi iyi yansıtmamaktadır. Şehirleşen alan olarak bakılırsa Bradford "Batı Yorkshire Şehirsel Bölgesi (West Yorkshire Urban Area)"'nin anck bir kısmını oluşturduğu görülür ve 2001de Batı Yorkshire Şehirsel Bölgesi nüfusu yaklaşık 1,5 milyon kişidir.^[5] Ama diğer coğrafyacılar ise şehirleşme alanı olarak daha büyük olan "Leeds-Bradford Büyük Şehirleşme Kuşağı'nı (Leeds-Bradford Larger Urban Zone )" tanımlamaktadırlar. Birleşik Krallık'taki değişik "Büyük Şehirleşme Kuşakları - LUZ" karşılaştırılırsa Bradford'un dahil olduğu Leeds-Bradford-LUZ (2004 tahmini) 2,4 milyon olan nüfusu ile Londra-LUZ ve Manchester-LUZ'dan sonra üçüncü sırayı almaktadır.^[6]

Yine istatistikler gösterir ki Londra dışında en genç ve en hızlı büyüyen şehirsel nüfus Bradford'dadır.^[7]

Tekrar 2001 Nüfus Sayımı'na göre Bradford nüfusunun ırksal profili diğer Birleşik Krallık yörel şehir alanlarından değişiktir. 2001 sayımına göre Bradford nüfusunun %69,3u Beyaz, %1,9u Karışık ırktan, %26,1 Güney Asya asıllı, %1,3u siyahi ve %1,4u diğer ırktandır. Buna göre, Londra'da bulunan Tower Hamlets metropoliten bölgesi dışında en yüksek Güney Asya asıllı oranı Bradford'da bulunmaktadır.

2001 sayımı göstermiştir ki din hakkında bir soruya yanıt verirken Bradford nüfusunun %60,14u Hristiyan, %16.08i müslüman, %1,02 Sikh, %0,95i Hindu ve %13,3u ise hiçbir dine inanmaz olduklarını belirtmişlerdir.

Sosyal sorunlar

Haziran 2009da yapılan bir araştırma ya göre Bradford şehrinin nüfusunun büyükçe bir bölümü büyük bir fakirlik içinde ve devamlı olarak asgari yaşama haddi seviyesi altında yaşamaktadır. Çocuk ölüm oranı Birleşik Krallığın oranında iki misli yüksektir; ortalama yaşam süresi ülkenin birçok bölgesinden oldukça çok düşüktür. Bradford İngıltere'de en yüksek işsizlik seviyesi gösteren şehirdir ve bazı azınlık etnik gruplar içinde bu işsizlik seviyesi yaklaşık %60 olduğu gösterilmiştir.

Bradford'da ölçülen suçluluk oranı milli ortalamanın çok üstünde bulunmaktadır. 2006da yapılan ve büyük şehirsel alanlarda yapılan karşılaştırmalı bir araştırmada Bradford'un ciddi suçlar için suçluluk oranı 1000 kişide 98,3 olarak gisterilmiştir ve sadece Nottingham şehri için oran daha yüksektir.

Kardeş şehirler

Bradford'nin şu resmî kardeş şehir anlaşması vardır:^[8]

• Üsküp, Makedonya
• Roubaix, Fransa
• Verviers, Belçika
• Foncquevillers, Almanya
• Mönchengladbach, Almanya
• Galway, İrlanda
• Mirpur, Pakistan

Resimler

• 
  1873'de yapımı tamamlanan Bradford Şehir İdare Konağı
• 
  Bradford merkezinde Bridge Street ve Sunbridge Road
• 
  Bradford Cartwright Hall Güzel Sanatlar Galerisi
• 
  Peel Park'dan Cartwright Hall
• 
  Bradford'da eski Yün Borsası
• 
  Bradford'da Milli Medya Müzesi
• 
  Bradford Üniversitesi
• 
  Bradford Interchange Garı'na giriş

Kaynakça

1. "History of Bradford" (İngilizce). Visitbradford.com. http://www.visitbradford.com/leisure-attractions/history-of-bradford.asp. 
2. "Bradford" (İngilizce). Tiscalı.co.uk. 1960-10-01. http://www.tiscalı.co.uk/reference/encyclopaedia/hutchinson/m0017974.html. 
3. "Bradford's History - Bradford University School of Management" (İngilizce). Brad.aç.uk. http://www.brad.aç.uk/acad/management/external/page.php?section=bradford&page=bradhistory. Erişim tarihi: 2010-02-02. 
4. "Bradford" (İngilizce). Spartacus.schoolnet.co.uk. http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/İTbradford.htm. Erişim tarihi: 2010-02-02. 
5. National Statistics (2005). "Focus on people and migration: chapter 3 The UK's major urban areas". 4 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110804232006/http://www.statistics.gov.uk/downloads/theme_compendia/fom2005/03_FOPM_UrbanAreas.pdf. Erişim tarihi: 2007-08-20. 
6. Urban Audit. "Urban Audit - City Profiles: Leeds". Urban Audit. 5 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20130605020358/http://www.urbanaudit.org/CityProfiles.aspx?CityCode=UK003C&CountryCode=UK. Erişim tarihi: 2009-01-29. 
7. "Invest in the UK | Invest in Yorkshire | Invest in Bradford". Invest in Yorkshire. 13 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20091213034404/http://www.investinyorkshire.com:80/Key-Locations/Bradford.aspx. Erişim tarihi: 2010-02-02. 

Dış bağlantılar

• Açık Dizin Projesi'nde Bradford kategorisi (İngilizce)
• Vikigezgin'de /Bradford gezi rehberi