Deneler

Deneler

Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, İngilizce
Din
Hıristiyanlık, Animizm / Şamanizm
İlgili etnik gruplar
Kanada Atabaskları, Kriler

Deneler ya da Doğu Atabaskları (kendilerince Dene, İngilizce: Dene, Dené, Eastern Athabascans^[1], Fransızca: Déné), Kanada'nın doğusunda Kuzeybatı Toprakları, Alberta, Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyalet ve topraklarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik Kızılderilileri kültür grubundan Atabask Kızılderili halkı. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar (Tlınçonca ve Denesulinece), Denesulineler. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Deneler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. 2006 sayımına göre 11.130 kadarı anadillerini konuşabiliyor^[2]

Adlandırma

Atabasklar ve Atabask dilleri için kullanılan Dene^[3] adı kendi dillerinde "insanlar/halk" anlamına gelen sözlerden yola çıkılarak dilcilerce (Edward Sapir) oluşturulmuştur. Dene adı ayrıca Kanada'da Guçin hariç 5 Atabask halkı, Denesulineler, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar (Yellowknives), Sahtular ve Denetalar için ortak ad olarak kullanılır. Kuzeybatı Topraklarındaki resmi 11 dil arasında yer alan Guçin dahil 5 Atabask diline, Guçince (Gwich’in), Sahtuca (Sahtúot'ı̨nę, North Slavey), Denetaca (Dene Dháh, South Slavey), Tlınçonca (Tłı̨chǫ, Dogrib) ve Denesulinece (Dënesųłiné, Chipewyan) resmi olarak Dene dilleri denmektedir^[4][5]. Bu beş resmi dilin konuşulduğu coğrafyanın tamamına ise Denendeh adı verilir^[6] ve bu coğrafyadaki halk için Dene Nation adı da kullanılır^[7]. Kanada'da en dar yalın anlamda ise Denesulineler için kullanılmaktadır. Diné biçimi ise Navahoların kendi adlarıdır. Dena (Ten'a) adı Koyukonların alternatif adıdır.

Dene Nation

Dene Nation, Kuzeybatı Toprakları'nda Doğu Atabaskları (Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar, Denesulineler) ile Alaska Atabasklarından Guçinlerin (Aklavik'teki Edhiitat Gwich’in ile İnuvik'teki Nihtat Gwich’in) dahil olduğu birlikte hareket etme yapılanmasıdır ve Kuzeybatı Toprakları'ndaki bütün Kanada Atabasklarını "Dene" adı altında toplar^[8].

Dene Nation üyeleri:

1. Gwich’in < Gwich’in Tribal Council → Guçinler
   1. Inuvik Native Band
   2. Aklavik Indian Band
   3. Gwichya Gwich’in Council
   4. Tetlit Gwich’in Council
2. Sahtu < Sahtu Dene Council → Sahtular
   1. Behdzi Ahda First Nation
   2. K’asho Gotine Dene Band
   3. Deline First Nation
   4. Tulita Band Council
3. Dehcho < Deh Cho First Nations → Denetalar
   1. Begade Shotagotine
   2. Pehdzeh Ki Dene Band
   3. Liidlii Kue First Nation
   4. Jean Marie River First Nation
   5. Deh Gah Got’ie First Nation
   6. Nahanni Butte Dene Band
   7. Sambaa K’e Dene Band
   8. Hay River Dene Reserve
   9. Acho Dene Koe First Nation
   10. Ka’a’gee Tu First Nation
4. Tlicho < Tli Cho Government → Tlınçonlar
   1. Behchoko Community Government
   2. Whati Community Government
   3. Wekwee`ti Community Government
   4. Gameti Community Government
5. Akaitcho < Akaitcho Territory Government → Sarıbıçaklar ile Denesulineler
   1. Deninu K-ue First Nation
   2. Salt River First Nation
   3. Yellowknives Dene First Nation (Dettah)
   4. Yellowknives Dene First Nation (Ndilo)
   5. Smith Landing First Nation
   6. Lutsel K’e Dene Band
   7. Sayisi Dene First Nation

Bağımsız üyelik (Independent Membership):

1. Arctic Athabaskan Council (Yukon'dan)
2. Athabasca Chipewyan First Nation (Alberta'dan)

Avrupa kökenli salgın hastalıklar

• 1781-1784 yıllarındaki çiçek hastalığı salgınında Denesulinelerin onda biri ölmüştür^[9].
• 1859 yılında Fort Rae yöresinde sebebi tespit edilemeyen bir salgında 400 kişi ölmüştür^[9].
• 1865 yılındaki grip salgınında Fort Simpson'dan Peel River'e kadar olan alanda 1000 Dene ölmüştür. Ayrıca, Büyük Esir Gölü'nün güneyinde 600 kişiyi de etkilemiş ve 94'ü ölmüştür^[9].
• 1902 yılındaki kızamık salgınında Fort Rae'de 60, Fort Reoslution'da 66 kişi ölmüştür^[9].
• 1928 yılında grip salgını District of Mackenzie'yi etkilemiş ve 600 Dene ölmüştür. Yaklaşık her köyün % 10 ilâ 15 kadarı^[9].

Kaynakça

1. Athabascan Conference + Exhibition : Seven branches of Athabascan
2. http://www.languagegeek.com/dene/denetha/denetha.html
3. Sapir, Edward (1915), "The Na-Dene languages: A preliminary report", American Anthropologist 17 (3): 534–558
4. Official Languages of the Northwest Territories («The Dene languages spoken in the majority of the NWT are part of the Athapaskan family. Included in this group are Chipewyan, Tłı̨chǫ (Dogrib), Gwich’in, North Slavey and South Slavey»)
5. Official Languages Policy : Dene Languages and Cree
6. Who are the Dene?
7. Dene Nation
8. http://www.denenation.com/chiefs_and_councils.html
9. http://www.denenation.com/history.html

Bibliyografya

• Abel, Kerry M. Drum Songs: Glimpses of Dene History. McGill-Queen's studies in ethnic history, 15. Montreal: Buffalo, 1993. ISBN 0-7735-0992-5
• Bielawski, E. Rogue Diamonds: Northern Riches on Dene Land. Seattle: University of Washington Press, 2004. ISBN 0-295-98419-8
• Holland, Lynda, Celina Janvier, and Larry Hewitt. The Dene Elders Project: Stories and History from the Westside. La Ronge, Sask: Holland-Dalby Educational Consulting, 2002. ISBN 0-921848-23-4
• Marie, Suzan, and Judy Thompson. Dene Spruce Root Basketry: Revival of a Tradition. Mercury series. Hull, Quebec: Canadian Museum of Civilization, 2002. ISBN 0-660-18830-9
• Marie, Suzan, and Judy Thompson. Whadoo Tehmi Long-Ago People's Packsack: Dene Babiche Bags : Tradition and Revival. Mercury series. Gatineau, Québec: Canadian Museum of Civilization, 2004. ISBN 0-660-19248-9
• Moore, Patrick, and Angela Wheelock. Wolverine Myths and Visions: Dene Traditions from Northern Alberta. Studies in the anthropology of North American Indians. Lincoln: University of Nebraska Press, 1990. ISBN 0-8032-8161-7
• Ryan, Joan. Doing Things the Right Way: Dene Traditional Justice in Lac La Martre, N.W.T.. Calgary: University of Calgary Press, 1995. ISBN 1-895176-62-X
• Sharp, Henry S. Loon: Memory, Meaning, and Reality in a Northern Dene Community. Lincoln: University of Nebraska Press, 2001. ISBN 0-8032-4292-1
• Watkins, Mel. Dene Nation, the Colony Within. Toronto: University of Toronto Press, 1977. ISBN 0-8020-2264-2
• Wake, Val. White Bird Black Bird, Charleston, South Carolina, Booksurge, 2008 ISBN 1-4392-0345-8

Dış bağlantılar

• Dene Nation