Futbol tarihi

Futbola benzer oyunların kökeni milattan önceye dayanmaktadır. Günümüzdeki modern futbol ise 1863'te İngiltere'de kurulan Futbol Birliğinin hazırladığı kurallarla oluşturulmuştur.

Kökenleri

Song Hanedanı döneminde cuju adlı oyunu oynayan çocukları gösteren bir çizim.

FIFA, futbola benzeyen ve bilimsel kanıtlara sahip olan ilk oyunun, MÖ 300-200 yıllarında Çin'de askerî eğitim amacıyla oynanan cujuya dayandığını belirtmektedir.^[1][2] Kıl ve tüyle doldurulmuş deriden yapılan bir topun, iki bambu kamışıyla sabitlenen 30–40 cm yüksekliğindeki bir kaleye sokulmasını amaçlayan bu oyunda; topa el ve kollar dışındaki her yerle temas etmek mümkündü.^[1] Birkaç yüzyıl sonra Japonya'da, cujudan izler taşıyan^[3] ve varlığına ilk kez 644 yılında rastlanan^[4] kemari adlı oyun ortaya çıktı. Cujunun aksine rekabete dayalı olmayan kemaride amaç, dairesel bir alan içerisinde yer alan oyuncuların topa ayaklarıyla vurarak topu yere düşürmeden birbirine göndermesine dayanmaktaydı.^[1] Avrupa'da ise futbola benzer bilinen ilk oyun, Antik Yunanistan'da oynanan episkiros adlı oyundur.^[1][5] Vücudun her yeriyle temasın serbest olduğu oyunda oyuncular iki takıma ayrılmakta ve her takım oyuncuları, topu paslaşarak veya atarak rakip takıma ait alanın sonunda yer alan çizgiden geçirmeye çalışmaktaydı. Bu oyunun bir benzeri daha sonraları Roma İmparatorluğu döneminde harpastum adıyla oynandı.^[1][6]

Orta Çağ

Londra'da oynanan güruh futbolunu gösteren 1721 tarihli bir çizim.

Orta Çağ Avrupa'sında topla oynanan bir oyuna dair ilk ifadelere, 9. yüzyıla ait Nennius'un Historia Brittonum adlı eserinde rastlamaktadır. Galler'in kuzey kısımlarında yazılan eserde, bir grup çocuğun top oynadığından bahsedilmektedir.^[7] İngiltere'de komşu kasaba veya köyler arasında oynanan ve güruh futbolu adı verilen oyunda amaç, topu rakip takımın kasaba veya köyünde belirlenen bölgeye göndermekti. Hemen hemen hiçbir kuralın olmadığı bu oyunda oyuncu sınırlaması yoktu ve yüzlerce kişi mücadele edebilmekteydi.^[8] Bu etkinlikler sırasında meydana gelen karmaşayı ve yaşanan olayları gerekçe gösteren Kral II. Edward tarafından 13 Nisan 1314'te ülkede futbol oynanmasını yasaklanmış,^[9] bu yasak sonrasındaki hükümdarlar tarafından da sürdürülmüş ve ülkede futbol oynanması 300 yıl kadar yasaklı kalmıştı.^[10] İngiltere'deki güruh futboluna benzer bir oyunun varlığına Fransa'da da rastlanmaktadır. Soule, cholle veya choule adıyla anılan bu oyun hakkındaki bilinen ilk veriler 1147 yılına aittir.^[11] 1319 yılında V. Philippe, 1369 yılında ise V. Charles tarafından Fransa'da bu tip oyunların oynanması yasaklanmıştı.^[12] İtalya'da ortaya çıkan ve kökenleri daha eskiye dayansa da kuralları 16. yüzyılda oluşturulan Calcio fiorentino adlı sporda ise amaç, topu karşı takımın kalesine göndermekti. Topu kontrol etmek, takım arkadaşına pas atmak ve kaleye göndermek için el ve ayak kullanmak serbestti.^[13][14] FIFA, futbola benzeyen tüm bu sporların günümüzdeki futbol ile doğrudan bir bağlantısı olmadığını belirtmektedir.^[8]

Modern futbolun ortaya çıkışı ve yayılması

30 Kasım 1872'de, İngiltere ile İskoçya arasında gerçekleştirilen uluslararası ilk futbol maçına ait çizimler.

Modern futbolun kuralları 19. yüzyıl ortalarında, İngiltere'deki özel okullarda farklı kurallarla oynanan futbol biçimlerine dayanmaktadır.^[8] Eton, Harrow, Rugby, Winchester ve Shrewsbury adlı eğitim kurumları temsilcilerinin katılımıyla 1848 yılında Cambridge Üniversitesi'nde oluşturulan ve ilk yazılı futbol kuralları olma niteliği taşıyan Cambridge kuralları, futbol ve benzeri sporların gelişiminde etkili oldu. Bu kurallar kullanılarak bazı maçlar yapılsa da büyük bir topluluk tarafından kabul görmedi.^[15][16] 1850'lerde, İngilizce konuşan ülkelerdeki çeşitli kulüpler, bağlı oldukları okul veya üniversitelerden ayrılarak bağımsız bir kuruluş olarak faaliyet göstermeye başladı. Bunların bazıları kendi kurallarını oluşturarak, bu kurallara göre futbol oynamaya başlamıştı. 1857 yılında eski öğrenciler tarafından kurulan Sheffield Football Club,^[17] 1867 yılında Sheffield Futbol Birliğinin kurulmasına önayak oldu. Uppingham School öğrencisi John Charles Thring de 1862'de bazı kurallar hazırlamıştı.^[18]

26 Ekim 1863 günü gerçekleştirilen bir toplantı sonrasında kurulan Futbol Birliği (İngilizcesi "The Football Association", kısaca "FA") tarafından aynı yılın Ekim ve Kasım ayları arasında düzenlenen beş toplantı sonucunda futbol için ilk kapsamlı kurallar hazırlandı.^[19] Gerçekleştirilen son toplantıda, bir önceki toplantıdan çıkan topun ele alınarak koşulması ve koşuların rakibin bacağına vurularak engellenmesini öngören taslak hâlindeki iki kuralın kaldırılması kararının kabul görmemesi üzerine Blackheath'i temsil eden kurumun ilk hazinedarı, kulübünün birlikten ayrıldığını belirtti. Kalan on bir kulüp, Ebenezer Cobb Morley başkanlığında futbolun ilk on dört kuralını oluşturdu.^[19] Bu kuralların kullanıldığı ilk maç 18 Aralık 1863 tarihinde Mortlake'te, Barnes ile birlik üyesi olmayan Richmond arasında oynandı ve golsüz beraberlikle sona erdi.

1872 yılındaki ilk FA Cup finalinde oynayan Royal Engineers kadrosu.

İngiliz kulüplerinin mücadele ettiği, ilk futbol yarışması olan FA Cup, 1872 yılında C. W. Alcock tarafından kuruldu. İlk resmî uluslararası futbol maçı 30 Kasım 1872 günü, İngiltere ile İskoçya arasında Glasgow'da gerçekleştirildi ve 0-0 sona erdi. 1884 yılında, ilk uluslararası futbol turnuvası olan British Home Championship düzenlendi.^[20] Aston Villa yöneticisi William McGregor, 1888 yılında Birmingham'da kurduğu The Football League ile ilk futbol ligini kuran isim oldu.^[21] Kurulan bu ligde 12 takım mücadele etmekteydi. 1870'lerde futbolda profesyonelleşmenin temelleri atılırken, profesyonel futbolculuk 20 Temmuz 1885 tarihinde Futbol Birliği tarafından tanındı.^[22]

Futbol Birliğinin kurulması sonrasında futbol, Britanyalılar tarafından tüm dünyaya yayılmaya başladı. Güney Amerika'da bilinen ilk futbol maçı 1867 yılında, Arjantin'deki Britanyalı işçiler tarafından oynandı.^[23] Aynı yıl Buenos Aires'te, Güney Amerika'daki ilk futbol kulübü olan Buenos Aires Football Club kuruldu.^[23][24] 1891 yılında ise Arjantin'de düzenlenen ulusal ligle birlikte kıtadaki ilk futbol turnuvası organize edildi.^[25] Güney Afrika'da yaşayan Britanyalılar ülkedeki ilk futbol hareketlerini 1869 yılında başlatırken, 1884 yılında ülkedeki ilk futbol turnuvası düzenlendi.^[26] 1884 yılında oluşturulan American Football Association tarafından aynı yıl gerçekleştirilen lig, Amerika Birleşik Devletleri'nde Futbol Birliği kurallarıyla gerçekleştirilen ilk futbol yarışması oldu.^[27] Japonya'da futbol oynandığına dair ilk bilinen veriler 1870'lere ait olup, Britanyalı denizcilerin Yokohama'da futbol oynadığından bahsetmektedir.^[28] Futbolun yayılmaya başlamasının ardından, futbol kurallarını belirleyen kuruluş olan Uluslararası Futbol Birliği Kurulu (kısaca IFAB); Futbol Birliği, İskoçya Futbol Birliği, Galler Futbol Birliği ve İrlanda Futbol Birliğinin 1886 yılında Manchester'da gerçekleştirdiği bir toplantı sonrasında kuruldu.^[29] Futbolun uluslararası alandaki en üst yönetim kuruluşu olan Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği (kısaca FIFA) ise, 1904 yılında Paris'te kuruldu ve Futbol Birliğinin belirlediği kurallara sadık kalacağını belirtti.^[30] 1913 yılında FIFA temsilcileri de IFAB'a temsilci göndermeye başladı.^[31] Futbolda profesyonelleşme süreci, dünyanın çeşitli yerlerinde 1920'ler ve 1930'larda hız kazandı.^[32]

21. yüzyıl itibarıyla 200'ün üzerinde ülkede 250 milyonu aşkın oyuncu tarafından oynanan futbol, dünyadaki en popüler spor konumundadır.^{[33][34][35][36]} FIFA tarafından Mayıs 2007'de yayınlanan bir rapora göre dünya çapında 270 milyondan fazla kişi futbol oynamaktadır. Yine bu rapora göre dünyada 301 binin üzerinde futbol kulübü, 1,752 milyonun üzerinde futbol takımı, 840 binin üzerinde futbol hakemi ve 113 binin üzerinde profesyonel futbolcu bulunmaktadır.^[37]

Kaynakça

Genel

• Thibert, Jacques ve Réthacker, Jean-Philippe (1990) (Fransızca). La fabuleuse histoire du football. I. cilt (1. bas.). Paris: ODIL. ISBN 978-2-7324-2052-3. 
• Goldblatt, David (2004) (Fransızca). L'encyclopédie du football 2004-5. Saint-Sulpice: Chronosports. ISBN 978-2-84707-076-7. 
• Harvey, Adrian (2005). Football, the first hundred years. Londra: Routledge. ISBN 0-415-35018-2. 

Özel

1. "History of Football". FIFA. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20141006153419/http://www.fifa.com/classicfootball/history/the-game/origins.html. Erişim tarihi: 29 Nisan 2013. 
2. He, Jin (2001) (İngilizce). An Analysis of Zhan Guo Ce. Pekin: Peking University Press. s. 59-82. ISBN 7-301-05101-8. 
3. Witzig, Richard (2006) (İngilizce). The Global Art of Soccer. CusiBoy Publishing. s. 5. ISBN 9780977668809. http://books.google.co.uk/books?id=H2T0ZD5S86QC&pg=PA5&dq=kemari#v=onepage&q=kemari&f=false. 
4. Guttmann, Allen ve Thompson, Lee Austin (2001) (İngilizce). Japanese sports: a history. University of Hawaii Press. s. 26-27. ISBN 9780824824648. http://books.google.co.uk/books?id=lbOau1trIMMC&pg=PA34&dq=kemari#v=onepage&q=kemari&f=false. 
5. Thibert, Jacques ve Réthacker, Jean-Philippe; ss. 13
6. Thibert, Jacques ve Réthacker, Jean-Philippe; ss. 14
7. Historia Brittonum, 41. bölüm
8. "istory of Football – Britain, the home of Football" (İngilizce). FIFA. 1 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://wayback.archive.org/web/20070701210540/http://www.fifa.com/classicfootball/history/game/historygame2.html. Erişim tarihi: 26 Kasım 2014. 
9. Orejan, Jaime (2011). Football/Soccer: History and Tactics. McFarland & Company. s. 18. ISBN 978-0-7864-4784-8. 
10. Magee, Jonathan; Caudwell, Jayne; Liston, Kate ve diğ., ed. (2007) (İngilizce). Women, Football and Europe: Histories, Equity and Experience. Meyer & Meyer Sport. s. 6. ISBN 9781841262253. 
11. Jusserand, Jean-Jules (1901) (Fransızca). Le sport et les jeux d'exercice dans l'ancienne France. s. 266. https://archive.org/details/lessportsetjeuxd00juss. 
12. Jusserand, Jean-Jules (1901) (Fransızca). Le sport et les jeux d'exercice dans l'ancienne France. s. 272. https://archive.org/details/lessportsetjeuxd00juss. 
13. Halpern, J. (Ağustos 2008). "Balls and Blood" (İngilizce). Sports Illustrated (109. sayı): ss. 42. 
14. Bardi, Cosimo (1580) (İtalyanca). Discorso sopra il giuoco del calcio fiorentino del Puro Accademico Alterato. Floransa. 
15. "Cambridge... the birthplace of football?!" (İngilizce). BBC. 22 Eylül 2009. 31 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20130831200813/http://www.bbc.co.uk/cambridgeshire/content/articles/2006/06/09/cambridge_football_rules_parkers_piece_feature.shtml. Erişim tarihi: 26 Kasım 2014. 
16. Searby, Peter (1997) (İngilizce). A History of the University of Cambridge: 1750-1870. III. cilt. Cambridge University Press. s. 669. ISBN 0521350603. 
17. Harvey, Adrian; ss. 126
18. Winner, David (28 Mart 2005). "The hands-off approach to a man's game" (İngilizce). The Times (Londra). http://www.timesonline.co.uk/article/0,,27-1544006,00.html. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007. 
19. "History of the FA". Football Association (FA). 22 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://wayback.archive.org/web/20081222084146/http://www.thefa.com/TheFA/TheOrganisation/Postings/2004/03/HISTORY_OF_THE_FA.htm. 
20. Slade, Michael J. (2013) (İngilizce). The History of the English Football League: Part One-1888-1930. Strategic Book Publishing. s. 88. ISBN 1625161832. 
21. "The History Of The Football League". Football League. 22 Eylül 2010. 1 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://wayback.archive.org/web/20110501121005/http://www.football-league.co.uk/page/History/HistoryDetail/0,,10794~1357277,00.html. Erişim tarihi: 4 Mart 2011. 
22. Kerrigan, Colm (2005) (İngilizce). Teachers and Football: Schoolboy Association Football in England, 1885-1915. Psychology Press. s. 35. ISBN 0713002433. 
23. Guttmann, Allen (2007) (İngilizce). Sports: The First Five Millennia. University of Massachusetts Press. s. 169. ISBN 1558496106. 
24. Iwanczuk, Jorge (1992) (İspanyolca). Historia del Fútbol Amateur en la Argentina. Autores Editores. ISBN 9504343848. 
25. Pears, Tim (4 Haziran 2006). "Salvation army" (İngilizce). The Guardian. 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. https://web.archive.org/web/20141025210718/http://www.theguardian.com/sport/2006/jun/04/worldcup2006.football3. 
26. Blades, Jack (1998) (İngilizce). The Rainbow Game: A Random History of South African Soccer. Lanseria: JRA Bailey. s. 14. ISBN 978-0-620-22479-6. 
27. Murray, C. K. (1910). "History and Progress of the AFA" (İngilizce). Official Association Foot Ball Guide: ss. 27. 
28. Harvey, Adrian; ss. 237
29. "The International FA Board" (İngilizce). FIFA. 22 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. //web.archive.org/web/20070422035010/http://access.fifa.com/en/history/history/0,3504,3,00.html. Erişim tarihi: 27 Kasım 2014. 
30. "Olympic Football Tournament (Men)" (İngilizce) (PDF). FIFA. 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150616092629/http://www.fifa.com:80/mm/document/fifafacts/mencompoly/51/98/60/ip-208_01e_oly_men.pdf. Erişim tarihi: 30 Kasım 2014. 
31. "The IFAB: How it works". FIFA. 19 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150319043248/http://www.fifa.com/aboutfifa/organisation/ifab/aboutifab.html. Erişim tarihi: 4 Mart 2011. 
32. Wahl, Alfred (1990) (Fransızca). La balle au pied: Histoire du football. Paris: Éditions Gallimard. ISBN 978-2-07-053105-9. 
33. "Overview of Soccer". Encyclopædia Britannica. 12 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20080612123410/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/550852/football. Erişim tarihi: 6 Nisan 2013. 
34. Guttman, Allen (1993). "The Diffusion of Sports and the Problem of Cultural Imperialism". Eric Dunning, Joseph A. Maguire, Robert E. Pearton. The Sports Process: A Comparative and Developmental Approach. Champaign: Human Kinetics. s. 129. ISBN 0-88011-624-2. http://books.google.com/books?id=tQY5wxQDn5gC&pg=PA129&lpg=PA129&dq=world's+most+popular+team+sport&source=web&ots=6ns3wVUEGV&sig=SZPKYSDMJBrO1uV4mPxNbKyAuJY#PPA129,M1. Erişim tarihi: 6 Nisan 2013. 
35. Dunning, Eric (1999). "The development of soccer as a world game". Sport Matters: Sociological Studies of Sport, Violence and Civilisation. Londra: Routledge. s. 103. ISBN 0-415-06413-9. http://books.google.com/books?id=X3lX_LVBaToC&pg=PA105&lpg=PA105&dq=world's+most+popular+team+sport&source=web&ots=ehee9Lr9o1&sig=nyvDhcrPoR8lXhYKE7k4CZYg_qU#PPA103,M1. Erişim tarihi: 6 Nisan 2013. 
36. Mueller, Frederick; Cantu; Van Camp, Steven (1996). "Team Sports" (İngilizce). Catastrophic Injuries in High School and College Sports. Champaign: Human Kinetics. s. 57. ISBN 0-87322-674-7. http://books.google.com/books?id=XG6AIHLtyaUC&pg=PA57&lpg=PA57&dq=soccer+most+popular+team+sport&source=web&ots=QzydYB5Am0&sig=w_ouIgmegjytYFfWy7k92guTNfU#PPA57,M1. Erişim tarihi: 6 Nisan 2013. 
37. Kunz, Matthias (Mayıs 2007). "Big Count" (İngilizce) (PDF). FIFA. 30 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150630052814/http://www.fifa.com/mm/document/fifafacts/bcoffsurv/emaga_9384_10704.pdf. Erişim tarihi: 30 Kasım 2014.