Galyalılar
Galyalılar, günümüzde genel olarak Fransa, Belçika, İsviçre ve İtalya’nın kuzey bölgelerini içeren Galya olarak tanımlanan bölgede Demir Çağından Roma Cumhuriyeti dönemine kadar yaşayan Kelt kökenli bir halktır.
Arkeolojik olarak La Tène kültürüne bağlıdırlar. MÖ 3.yüzyılda güneye doğru istila ve göç etmiş, önce Yunanistan daha sonra da Anadolu’ya kadar gitmişlerdir.[1] MÖ 50 yılında Roma prokonsülü Jül Sezar tarafından Galya Savaşları adı verilen bir dizi savaş sonucu yenilgiye uğratılmışlar ve Roma kültürü tarafından asimile edilmişlerdir. Kavimler Göçü ile birlikte Roma egemenliğinin sona ermesinin ardından Galce, Latince ile kaynaşmıştır.
Tarihçe
MÖ ilk bin yıl içinde Galya kültürü Kelt kültüründen farklılaşmaya başlar. Tunç Çağındaki MÖ 1300-MÖ 750 yılları arasındaki Urnfield kültürü Keltleri ayrı bir kavim olarak tanımlar. Sonra ortaya çıkan Hallstatt kültürü MÖ beşinci yüzyılda La Tène kültürüne evrilir. Akdeniz bölgesindeki Galyalılar bu dönemde Antik Yunanistan, Fenike, Etrüsk kolonileri tarafından etkilenir.
Galya toprakları önceleri Kymris daha sonra ise "Galyalılar" adı verilen kavim tarafından işgal edilir. Bu kavim MÖ altıncı veya beşinci yüzyılda Ren Nehri ve Tuna Nehri bölgesindeki Hercynian Ormanından gelmiştir. MÖ 390 yılında Brennus komutasındaki Galyalılar bu bölgeden ilerleyerek Allia Muharebesi'nde Roma birliklerini yenerek şehri yağmalamışlardır.
MÖ 280 civarında doğu bölgesi Galyalıları Ege kıyılarına yoğun bir şekilde gelmiştir. Bu dönemde Anadolu’ya giren Galyalılar sonradan Galatlar olarak adlandırılacaktır. Kuzey Avrupa’da kalan Galyalılar ise yoğunlukla tarımla geçimlerini sağlamakta ve yoğun nüfus merkezlerine sahip değillerdi.
Romalıların Galya’ya akınları MÖ 125 yılında başlar ve Gallia Narbonensis adı verilen bölümü ele geçirmesiyle sürer. Jül Sezar’ın MÖ 58 yılında başlattığı Galya Savaşlarının ardından tüm Galya MÖ 51 yılında fethedilir. Sezar’a göre bu dönemde bölgede öne çıkan diğer kavimler Aquitaniler ve Belgae olmuştur. Galyalıların asimilasyonunun ardından Galya-Roma karışımı bir kültür bölgeye hakim olacaktır.
Toplumsal yapı
Galya toplumu druid adı verilen din adamı sınıfı tarafından yönetilirdi. Druidler toplumda çok önemli bir konumda olmakla beraber karmaşık iktidar yapısının sadece bir parçasıdır. Her aşiretin bir ihtiyar meclisi ve bir kralı olurdu. Aşiret yönetimi her yıl yeniden seçilir ve kral adı verilen yönetici konseyi tarafından kontrol altında tutulurdu. Bu aşiret grupları birbirleriyle birleşerek aşiret birliklerini oluştururdu.[2] Aşiretler kendi içlerinde belirli bir kararlılığa sahip olsa da genel olarak Galya toprakları siyasi olarak bölünmüş durumda olmuştur. Aşiretler arasında birlik ancak ortak düşman karşısında olmuş, çok nadiren Sezar işgaline karşı Vercingetorix gibi tek bir liderde simgeleşmişti. Bu dönemde bile Galyalılardan bazıları Roma ile uzlaşmayı seçebilecektir.
Galce
Galce, Galya’da Roma işgalinden sonra bölgede konuşulmaya başlanan Latince'den önce konuşulan bir Kelt dilidir. Sezar’a göre Roma işgalinden önce bölgede Aquitani dili, Galce ve Cermen dilleri konuşulmaktaydı. Galce; Kelt-İber dili, Lepontik dili ve Galatça ile akrabadır. Galce'nin MÖ altıncı yüzyılda Galyalılar bölgeye gelmeden önce konuşulduğu bilinmektedir.
Dinleri
Galyalılar bir tür animizm olarak tanımlanabilecek bir dine sahipti. Buna göre göller, ırmaklar, dağlar ve diğer doğal varlıklara hem maddi hem de ruhani bir özellik atfedilir, yarı tanrılaştırılırlardı. Ayrıca Galyalılar arasında hayvanlara tapınma da görülmüş, özellikle yaban domuzu kutsal bir hayvan olarak çeşitli yerlerde simgelenmiştir. Galyalıların dinlerinde tanrı ve tanrıça sistemi karmaşıktır. Her aşiretin olduğu gibi her evin taptığı ayrı bir tanrı olabilirdi. Çoğunlukla Antik Yunan kaynaklı tanrılar bulunsa da toplam bir dini sistemden çok tapınma geleneği bulunuyordu. Galya toplumunda önemli bir konumda bulunan druidler din konusunda da yetki sahibiydiler. Bir kişiyi aforoz edip toplumdan kovma yetkisine sahip olan druidler özellikle yönetici sınıfın dini eğitiminden de sorumluydular.
Galya aşiretleri
| Aşiret | Merkezi |
|---|---|
| Aedui | Bibracte |
| Allobroges | Vienne |
| Ambarri | Rhône Nehri |
| Ambiani | Amiens |
| Andecavi | Angers |
| Aquitani | Bordeaux |
| Atrebates | Arras |
| Arverni | Gergovia |
| Baiocasses | Bayeux |
| Belgae | Gallia Belgica |
| Boii | Boii |
| Boii Boates | Boates |
| Boii | Bologna |
| Bellovaci | Beauvais |
| Bituriges | Bourges |
| Brannovices | Mâcon? |
| Cadurci | Issoudun |
| Carnutes | Chartres |
| Catalauni | Châlons-en-Champagne |
| Caturiges | Chorges |
| Cenomani | Brescia |
| Cenomani | Le Mans |
| Ceutrones | Moûtiers |
| Curiosolitae | Corseul |
| Diablintes | Jublains |
| Eburones | Tongeren |
| Eburovices | Évreux |
| Helvetii | La Tène |
| Insubres | Milano |
| Lemovices | Limoges |
| Lexovii | Lisieux |
| Mediomatrici | Metz |
| Medulli | Médoc |
| Medulli | Vienne |
| Menapii | Cassel |
| Morini | Boulogne-sur-Mer |
| Namnetes | Nantes |
| Nervii | Bavay |
| Orobii | Bergamo |
| Osismii | Carhaix |
| Parisii | Paris |
| Petrocorii | Périgueux |
| Pictones | Poitiers |
| Raurici | Kaiseraugst |
| Redones | Rennes |
| Remi | Reims |
| Ruteni | Rodez |
| Salassi | Aosta |
| Santones | Saintes |
| Senones | Sens |
| Sequani | Besançon |
| Suessiones | Soissons |
| Tigurini | Yverdon |
| Tolosates | Toulouse |
| Treveri | Trier |
| Tungri | Tongeren |
| Turones | Tours |
| Unelli | Coutances |
| Vangiones | Worms |
| Veliocasses | Rouen |
| Vellavi | Le Puy-en-Velay |
| Veneti | Vannes |
| Viducasses | Vieux |
| Vindelici | Augusta Vindelicorum |
| Vocontii | Vaison-la-Romaine |
| Volcae Arecomici | Languedoc |
Kaynakça
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Sezar'ın Galya ile ilgili yazdığı eser (İngilizce) 22 Mayıs 2011 tarihinde erişilmiştir