Sırtlangiller

Sırtlangiller
Benekli sırtlan (Crocuta crocuta)
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia (Hayvanlar) Şube: Chordata (Kordalılar) Sınıf: Mammalia (Memeliler) Takım: Carnivora (Etçiller) Alt takım: Feliformia (Kedimsiler) Familya: Hyaenidae (Sırtlangiller) Gray, 1821
Alt familyalar
Asıl sırtlanlar (Hyaeninae) Yer kurtları (Protelinae)
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Sırtlangiller ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. Wikispecies'te Sırtlangiller ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

Sırtlangiller (Hyaenidae), etçiller (Carnivora) takımına ait bir familya. Dış görünüşleri ile köpeklere benzemelerine rağmen aslında kedimsiler (Feliformia) alt takımına dahillerdir ve bilimcilerin fikirlerine göre misk kedisigiller (Viverridae) familyasından türemişlerdir. Günümüzün sırtlangilleri Afrika'da ve Güney ile batı Asya'da yaygındırlar. Leş yiyicileri olarak tanılırlar.

Türkiye'de rastlanılabilen tek temsilcisi çizgili sırtlan'dır.

Adlandırma

Sırtlan adı Türkçe kökenlidir ve Eski Kıpçakçada da aynen geçmektedir^[1]. Fakat, Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te sırtlan kelimesi yerine «ar böri» (اارْبُرى) biçimi geçer^[2]. Diğer çağdaş Türk dillerinde de kullanılır: Türkmence sırtlan, Tatarca sırtlan, Başkurtça hırtlan. Kökü «kıl, kalın kıl» anlamındaki sırt sözüdür ve bu anlam Çuvaşça (şărt) ile Macarcada (serte) da saklanmıştır. Türkçede sırtlan için yeleli kurt adı da kullanılır ve bu kullanım Moğolcada (deltü çina) da görülür. Sırtlan kelimesindeki ikinci birleşenin kaplan, aslan, kulan, ... gibi örneklerdeki "-lan" eki olduğu yönündeki iddia Hasan Eren başta olmak üzere kimi etimologlar tarafından inandırıcı bulunmamaktadır.

Özellikleri

Sırtlanların ortak özelliklerinden en mühimi, ön bacaklarının arka bacaklarından daha uzun olması. Tırnaklarını kedigiller gibi geriye çekebilme kabiliyetine sahip değillerdir. Sırtlanların cinsel organları tüm memelilerin arasında en ilginçleridir. Dişilerin klitorisi o kadar büyüktür ki, hatta "pseudopenis" olarak tanımlanır. Ayrıca etrafında testislere benzeyen torbacıkları vardır. Bu yüzden sırtlanların cinsiyetini belirlemek yakından izlenilse bile zor olabilir. Bu anatomik özelliklerinden dolayı eskiden çift cinsiyetli oldukları düşünülmüştür ama bu kesinlikle yanlıştır.

Fosil kalıntılar

Sırtlangiller eski bir memeli familyasıdır. Bugün yaşayan sırtlan türlerinden daha çok nesli tükenmiş türlerinin fosillerine rastlanılır. Tanılan en eski sırtlan Miosen devrinden kalan fosilleri bulunmuş olan Protictitherium 'dur. Bu cins aslında daha çok misk kedisigillere benzemesine ve ağaçlarda yaşamış olmasına rağmen sırtlanların ilk atası olarak kabul edilir. Daha geç bir zamanda Plioviverrops adı verilen bir cins Avrupa'da da yaşamışdır. Bu küçük sırtlan cinsi böceklerle beslenmişdir. Asıl sırtlanlar ve yer kurtları bu dönemde ayrılmış oldukları kabul edilir.

Sonra gitgide daha büyük sırtlan türleri ortaya çıkmıştır. Miosen devrinin sonunda çakala benzeyen Ictitherium cinsi tüm Avrasya'ya yayılmış, Adcrocuta cinsi gibi büyük leş yiyiciler, Lycyaena ve Hyaenictis cinsleri gibi av yapan sırtlanlar ve hatta Kuzey Amerika'ya kadar yayılmış olan Chasmaporthetes cinsi ortaya çıkmışlardır. Pliosen devrinde köpekgillerin gitgide yayılması ve sırtlanlardan daha başarılı olmasından dolayı bu eski sırtlan cinslerinin nesli tükenmış olduğu düşünülür. Günümüzde neslini koruyabilmiş 4 sırtlan türü kalmışdır.

Sınıflandırma

1. Alt familya Hyaeninae
   1. Çizgili sırtlan (Hyaena hyaena)
   2. Kahverengi sırtlan (Hyaena brunnea)
   3. Benekli sırtlan veya Gülen sırtlan (Crocuta crocuta)
2. Alt familya Protelinae
   1. Yer kurdu veya Böcekçil sırtlan (Proteles cristatus)

Kaynakça

1. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara 1999; sayfa: 366-367
2. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları:521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 79