Iğdır yöresi halk kültürü

Iğdır'da yöresel bir köy evi.

Iğdır yöresi, Doğu Anadolu kültür özelliklerini barındırmaktadır. Tarihi, gelenekleri, tarihi eserleri, inançlarıyla doğu kültürünün beşiklerinden biridir.

Geleneksel yiyecek ve içecekleri

Taş köfte[1] Yoğurt çorbası (şorbası) Bozbaş Tavuk çorbası Kavurma Gaygana Ayranaşı Sabahaşı Helise[2] Tandır Şiş[1] Ekşili[3] Yağ çorbası (şorbası) Cılvır[4] Omacaşı

Sütlü pilav Tapan Fetir Omaç helvası[5] Kaysafa[5] Lepeli etli pilav[6] Erişte Kuymak Hasıda Kete Kelecoş Patlıcan reçeli Nabat Kavut

Geleneksel El Sanatları

Halın dokumacılığı

Yörede el sanatları günümüdede devam etmektedir. Bu konuda kimi resmi kurumlarca yörede kurslar düzenlenmekte ve el sanatları desteklenmektedir
Yörede yapılan el sanatları aşağıdaki gibidir;

• Kilim
• Keçe
• Kafkas Halıları
• Karabağ Kilimleri

Türküler

Bölge, birçok acı ve tatlı olaya sahne olduğu içindir ki, Türk insanının kendisini anlattığı türkülerin bölgede çok güzel örneklerini görmek mümkündür. Bunların bir kısmı derlenmişse de, bir kısmı da halen derlenmemiş ve kulaktan kulağa aktarılmaktadır. Genel olarak Azerbaycan Türklerinin yoğun olarak yaşadığı Iğdır'daki türküler Azeri Türkçesi ile söylenmektedir.

• Aman Avcı
• Anacan
• Ay Balam
• Ayrılıg
• Asker Olup Vatana Hizmet Eylerem
• Ay Dağlar Sende Gözüm Var
• Ay Gız Adın Amandır
• Bahçelerde Barım Var
• Ben Bir Avuç Darı Olsam
• Bağa Girdim Üzüme
• Bu Dağda Maral Gezer
• Dost Bağından Açılıp Gül
• Ejder Emi
• Goy Gülüm Gelsin
• Gül Iğdır'ım
• Iğdır Barı
• Iğdır'ın Al Alması
• Iğdır'ın Yolları Daşdı
• Koca Kartal
• Küçelere Su Serpmişem
• Mehleden Geçen Oğlan
• Sarı Köynek
• Tello
• Telli
• Yar Geldi

Gelenek ve görenekler

Nevruz Bayramı kutlamaları

Azerbaycan göçmeni yurttaşlarımızın yaşadığı Iğdır yöresinde Nevruz Bayramı kutlanmaktadır. Yazılı kaynaklar bu yörelerde Nevruz'un algılanış ve kutlanmasının Azerbaycandan farklı olmadığını göstermektedir. Bayramdan bir hafta önceki Salı ve Perşembe günleri kabir ziyaretleri yapılan Iğdır'da Nevruz ateşleri yakılır en az üç defa üstünden atlanır. Ateşten atlamakla bütün ağrı ve hastalıkların şifa bulacağı kabul edilir.

Atlanırken okunan manilerden biri:

Ağırlığım-uğurluğum odlara

Baharda menle hoppanmayan yodlara

Ağırlığım od olsun

Yaddan yanan yad olsun...

Iğdır'da Nevruz 21 Mart'tan bir önceki Salı gününden itibaren kutlanmaya başlar. Yörede "yedi levin" adı verilen bu gelenek için bayrama kadar 7 çeşit kuruyemiş hazırlanır. Levin çerez anlamındadır. Bayram günü herkes gücü yettiği kadar yedi çeşit çerez alır, bayram ziyaretine gidilen eş dosta verilir. Buna "pay çıkmak" denir. Kırmızı renk versin diye soğan kabuğu ile boyanan yumurta, kaynatılır ve tokuşturulur. Gece tanıdıkların evleri gizlice dinlenir. Kapıları dinleyenler tuttukları dileklere göre konuşmaları yorumlarlar. "Baca baca" adı verilen geleneğe göre ise ateşler yakılır, üstünden atlanır.^[7]

Halk Oyunları

Iğdır ve yöresi diğer sahalarda olduğu gibi halk oyunlarında da büyük bir zenginliğe sahiptir. Bunlar genellikle bayan ile erkeklerin birlikte veya ayrı ayrı oynadıkları birbirinden güzel oyunlardan oluşmuştur. Çalgı olarak; garmon, tar, nağara (davul), ney, zurna v.s. gibi aletler kullanılmaktadır.

Naz Eyleme Oyunu

Gaytağı Oyunu

Iğdır yöresine ait halk oyunları;

Abbas Gendi(Çay şekeri) Abayı Avarı Ağır Garadağlı Azerbaycan Alça Gülü Asma-Kesme Asta Garabağlı Ay Beri Bah Benövşe(Menekşe) Beyaz Geceler Brilyant(Pırlanta) Cengi Ceyranı Cehribeyim Çalparağ Çattadı Çay Çit Tuman Darçını Desmalı Enzeli Gazağı Gaytağı Goçeli Gızlar Bulağı Gızılgül Gıtgılıda

Gelin Havası Gofta Gülegez Gelin Getirme Gülmeyi Hala-Bacı Halay Hançobanı Hoşgelişler Ola Iğdır Barı Innabı İki Arvadlı Kışkanç Köroğlu Lâle Lezgi Mehribanım Çal Oyna Naz Eyleme Sarı Gelin Sarı Köynek Semeni Şalaho Şeyh Şamil Terekeme Vağzalı Velaçola Yallı

Iğdır Yöresi Halk Oyunları'nda Çalınan Müzik Aletleri

• Garmon
• Davul
• Goşa Nağara
• Tar
• Kabak kemane
• Kemençe
• Balaban
• Tulum
• Tütek
• Klarnet
• Zurna

Geleneksel kıyafetleri

Kadın kıyafetleri

• Taç : Başa giyilir, hilal şeklinde, 1 m uzunluğunda ve 0.5 m genişlikte süslü ve ince tül.
• Ayakkabı : Genellikle beyaz renkli ve tabansız ayakkabı.
• Gömlek : Eteklerin altından giyilen, saten ya da ipekten yapılan, kostümün rengine göre seçilen, yarım boğazlı ve düğmeli kıyafet.
• Alt Şalvar(Finka): Eteklerin altından giyilen ince saten veya keten kumaştan yapılan, alt kısmı dar ve ayak bilekleri kısmı düğmeli alt giyecek.
• Kostüm : Kadife kumaştan yapılan tek parçalı giysi.
• Kuşak : İşlemeli, günümüzdeki kemerin görevini gören parçadır.

Erkek kıyafetleri

• Papak/Kalpak : Başa giyilen körpe kuzu dersinden yapılan başlık
• Gömlek : Genellikle beyaz renk kullanılan boğaz kısmı süslü olan bir çeşit gömlek.
• Şalvar : Alta giyilir ve Potur şeklinde siyah renkli kumaştan yapılır.
• Kayış : Eni 3 cm, boyu 1.5 m olan deriden yapılır. Kenar kısmı saçaklıdır.
• Çizme : Yumuşak, ince deriden yapılan tek parça olan bağcıklı ayakkabı.
• Kama : Yay biçiminde, uçları oval şekilde olan işlemeli ve süslü kabza.
• Cepken : Kol uzunluu parmak uzunluğundan 10 cm daha uzun şeklinde ve iç astarı kırmızı satenden yapılan ve genellikle siyah renkte olan ve üzerinde mermilikler bulunan giysi.

Çocuk kıyafetleri

Dünyaya gelen çocuk, erkek olsun kız olsun aynı elbise giydirilir. Çocuk doğduktan sonra onu gelişi güzel fakat temiz bir bezle sararlar. Önceden ona yapılmış olan elbiseyi getirerek giydirirler. Bu tahminen çocuğun boyunda (uzunluğunda) yapılmış bir gömlektir. Giyildiğinde zorluk olmasın diye önü göbeğe kadar açık fakat düğmelidir. Kolları da çocuğun ellerine ve hareketine mani teşkil etmeyecek kısalıktadır.

Kundak, normal ölçüler dahilinde sağlığa uygun bir şekilde yapılmaktadır. Çocuğa hazırlanan gömlek giydirildikten sonra temiz bezlerle sarılır. Sonra kundağa, astar görevini gören bezle sarılır. Bu bezin koyu renklerden olmasına dikkat edilir. En üst kısma kundak bezi sarılır. Kundak bezi, işlemeli ve çeşitli motiflidir. Kundak, kundak bağı denilen bir bağla ayrıca sarılmaktadır.

Bundan sonra çocukların başına ayrıca başlık yapılır, buna "papah" da denilir. Papahlar çeşitli olurlar. Bazılarının ortaları sivri olup, bir külahı andırmaktadır. Çocukların ayaklarına ayrıca çorap biçiminde "patik" giydirilir.

Kaynaklar

1. "Etli Yemekler". igdirkulturturizm.gov.tr. 18 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160619071353/http://www.igdirkulturturizm.gov.tr/TR,55679/etli-yemekler.html. Erişim tarihi: 18 Haziran 2016. 
2. "Çorbalar". igdirkulturturizm.gov.tr. 18 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150418144834/http://www.igdirkulturturizm.gov.tr/TR,55678/corbalar.html. Erişim tarihi: 18 Haziran 2016. 
3. "Sebze Yemekleri". igdirkulturturizm.gov.tr. 18 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160428131716/http://www.igdirkulturturizm.gov.tr/TR,55682/tahillar.html. Erişim tarihi: 18 Haziran 2016. 
4. "Sebze Yemekleri". igdirkulturturizm.gov.tr. 18 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150418132627/http://www.igdirkulturturizm.gov.tr/TR,55681/sebze-yemekleri.html. Erişim tarihi: 18 Haziran 2016. 
5. "Tatlılar". igdirkulturturizm.gov.tr. 18 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150418144932/http://www.igdirkulturturizm.gov.tr/TR,55685/tatlilar.html. Erişim tarihi: 18 Haziran 2016. 
6. "Tahıllar". igdirkulturturizm.gov.tr. 18 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160428131716/http://www.igdirkulturturizm.gov.tr/TR,55682/tahillar.html. Erişim tarihi: 18 Haziran 2016. 
7. Kahraman, Ramazan (2008). "ANADOLU’DA NEVRUZ KUTLAMALARI" (Türkçe). Çorum: Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 13. http://www.ilaf.hitit.edu.tr/sayi13/13.7.pdf. Erişim tarihi: 1 Aralık 2010.  (WebCite®)

• Iğdır Valiliği
• Türkü Sitesi
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı
• Kültür ve Turizm Yönleriyle Iğdır, Ziya Zakir ACAR
• Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir ACAR