Kırkkilise Muharebesi

Bu maddenin doğruluğu konusunda şüpheler var.
(Madde içeriğinde doğruluğu kesin olmayan kısımlar tespit edilmiştir.)
Lütfen konuyla ilgili tartışmaya katılın. Gerekirse kaynak gösterin.
Kırkkilise Muharebesi
Birinci Balkan Savaşı

Osmanlı Redif Askerleri
Tarih22 Ekim - 24 Ekim 1912
BölgeKırkkilise Sancağı, Edirne Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu
(bugün Kırklareli, Türkiye)
SonuçKesin Bulgar zaferi
* Osmanlı Devleti'nin 1.Balkan Savaşını kaybetmesine sebep en önemli muharebelerden biridir.
* Savaş sonucunda Edirne kuşatma altına alındı.
* Rumeli'deki birliklerle karadan lojistik bağlantısı tamamen kesildi.
Taraflar
Bulgaristan Krallığı Bulgaristan Krallığı Osmanlı İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
Bulgaristan Krallığı General Radko Dimitriev
Bulgaristan Krallığı General Vasil Kutinçev
Bulgaristan Krallığı General Ivan Fichev		 Osmanlı İmparatorluğu Nazım Paşa
Osmanlı İmparatorluğu Ferik Abdullah Paşa
Osmanlı İmparatorluğu Mahmud Muhtar Paşa
Osmanlı İmparatorluğu Mehmed Şükrü Paşa
Güçler
153,745 98,326 [1]
Kayıplar
880 ölü, 3000 yaralı Ağır, 58 top kaybı, 2 uçak kaybı
Balkan Savaşları

Kırkkilise Muharebesi veya Kırklareli Muharebesi, Osmanlı İmparatorluğu ile Bulgaristan Krallığı orduları arasında geçen Birinci Balkan Savaşı'nın bir parçası olan; 22 Ekim 1912 tarihinde başlayan ve 24 Ekim 1912'de Osmanlı ordusunun doğu Trakya'da büyük yenilgisi,kesin Bulgar zaferi ile son bulan; Osmanlı imparatorluğu'nun 1.Balkan Savaşının kaybetmesine sebep olan en önemli muharebelerden biridir.

Savaş Öncesi Askerî Hazırlıklar

Savaş öncesi Kırklareli'nden görüntü
Savaş öncesi Kırklareli'nde Yahudi mahallesi
Dinlenme hâlindeki Osmanlı redif askerleri ve milisler (1912)
1. Balkan Savaşı’nın hemen öncesi Bulgar 1.Sofya Piyade Tümeninin askerî seferberliği

1.Balkan Savaşının başlangıcında Karadağ'ın ardından Sırbistan, Yunanistan, Bulgaristan'ın savaş ilanı ile Osmanlı İmparatorluğu 1.Balkan Savaşına hazırlıksız yakalandı. Zira savaş öncesinde böyle bir savaşı beklemeyen, Bulgar, Sırp ordularının hazır olmadığını düşünen mali zorluk içerisindeki Osmanlı İmparatorluğu Rumeli ve Trakya'da ki son tertip nizami olarak kabul edilecek 70.000 yaşlı askerden oluşan 120 taburunu Balkan Savaşı öncesi terhis ederek ölümcül bir hata yapmıştı. Buna ilaveten Yemen'de çıkan isyan nedeniyle genelkurmay başkanı Ahmet İzzet Paşa 35 tabur asker ile birlikte buraya gönderilmişti. Yine Trablusgarb'da İtalyanlar ile savaşan Osmanlı imparatorluğu'nun 12 adalar bölgesi İtalyanlarca işgal edilmiş ve İzmir'e çıkarma yapılması tehlikesine binaen rumeli'de ki birliklerin bir kısmı buraya gönderilmişti. Rumeli'de ve Trakya'da kalan Osmanlı birlikleri büyük ölçüde nizami değil, acemi asker ve erlerden oluşan redif tümenlerinden oluşmaktaydı,bu tümenler nizami tümenlerin aksine gerek topçu ve gerekse lojistik yönünden de zayıf haldeydiler.[2][3] Dahası ordu içinde siyasi kavgalar yanında askerler içinde silahlı kuvvetlerini bir salgın hastalık gibi saran "Mektepli", "Alaylı", "Redif", "Zadegan", "Kurmay" subay çekişmelerini giderememişti. Ordunun silah ve teçhizattaki eksikliklerini tamamlanamamamış, yeterli eğitim ve tatbikat yaptırılamamıştı.[4] Yine savaş ilanı esnasında seferberlik haline, kısa sürede rumeli'de osmanlı ordusunun tam sayısına ulaşması mevcut durumda zayıf demiryolu ağı ile aşırı derecede zordu.

Bunun yanında Osmanlı donanması gemi yönünden fazla gözükse de kötü durumdaydı ve gemilerin büyük kısmı bakımsızlıktan çürümüş ve teknolojik yönden geri kalmıştı.Dahası İtalyanlar ile girilen savaşta, Beyrut Deniz Muharebesi gibi muharebelerle İtalyan donanması bir kısım Osmanlı gemilerini yok etmişti. Buna karşın Yunanlar Ege'de güçlü bir donanma kurmayı başarmışlar ve Osmanlı Devleti'ni denizlerde tehdit eder durumdaydılar.

Komuta kademesinde de sorunlar had safhadaydı.Alman askeri danışmanlığının Colmar von der Goltz ve Ahmet İzzet Paşa ile birlikte hazırladığı savunma planlarında 5 numaralı plan Osmanlı İmparatorluğunun Sırbistan,Yunanistan,Karadağ ve Bulgaristan ile savaş halinde yapacaklarını net bir şekilde ortaya koymaktaydı.Bu plana göre Osmanlı Ordusu Rumeli'de Yanya,İşkodra,Selanik v.s belli kentler merkez kabul edilip,Makedonya boyunca savunmaya çekilecek ve kademeli geri çekilme ile savunma savaşı yapacak gerekirse Makedonya'dan ordu Arnavutluk'a çekilip buradan direnişe devam edilecekti Buna karşın eldeki mevcut kuvvetlerin çoğunluğu Edirne ve Trakya'da tutulacak burası ne pahasına olursa olsun müdafaa edilerek, bulgar ordusu ile sert savunma ve siper savaşları yapılarak gücü kırılacaktı. Sonrasında ise Bulgar ordusunun uzun süreli yıpratma savaşları ile gücünün azaltılıp yenilmesi,Osmanlının seferberliğini tam olarak tamamlaması akabinde savunma konumundan saldırı konumuna geçilecek ve sonucunda savaş kazanılabilecekti. Dahası böylece lojistik yolların savunulması ile doğu ve batı orduları bir arada tutulabilecekti. Edirne,Yanya,İşkodra gibi mevkiilerde buna göre alman kurmayların nezaretinde hazırlanıp tahkim edilmişti. Bu planın da önemli eksiklikleri vardı zira Yunanların deniz gücü göz ardı edilmişti. Ancak yine de uygulanması halinde savaşın seyrini değiştirme ihtimali olan bir plandı. Ancak savaş öncesi bu planın en önemli savunucularında genelkurmay başkanı Ahmet İzzet Paşa Yemen de ki İsyanı bastırmak için Yemen'e gönderildiğinden Osmanlı komuta kademesi büyük bir karışıklık içindeydi.Yeni Harbiye Nazırı olan Nazım Paşa; daha önce Ahmet İzzet Paşa'nında onayıyla yapılan bu savunma planlarının ve görüşünün aksine kitaplarını olduğu Fransız general Foch'un Fransız Saldırı doktrinini benimsemiş biriydi.Ona göre Osmanlı devleti seferberliğini tam tamamlamadan yıldırım hızıyla en önce Sırplar ve Bulgarların üzerine saldırmalı ve bu ordular üzerinde yaratacağı şok ve baskı ile geriletilecek Balkan Devletlerinin orduları için kısa zamanda devreye girecek İngiltere,Fransa gibi devletler sayesinde savaş Osmanlı lehine bitirilecekti.Ahmet İzzet Paşa'nın yokluğunda Nazım Paşa Osmanlı komuta kademesini tamamen etkiler durumdaydı ve Trakya Ordusunun başındaydı.Onun tercihleri Kırk Kilise Muharebesinin sonuçlarını belirlemiştir.[5] Savaş başlangıcında Kırk kilisse muharebesine iştirak eden Osmanlı doğu ordusu muharip olmayan askerlerde sayıldığında yalnızca 115.000 askerden oluşmaktaydı.Seferberlik hazırlıkları son derece yavaş işlemekteydi,askerler yeterli eğitim görmeden,müslüman hristiyan,bulgar v.s ayrım yapılmadan, uyum sürecine tabii bile tutulmadan birliklere alınmaktaydı. Kırk kilise Muharebesine katılan Osmanlı doğu ordusunun (Trakya Ordusu) dağılımı şu şekildeydi.

Buna karşılık Bulgar Ordusu ise Kırk kilise muharebesinde 2 ayrı ordu ile Trakya ordusunun karşısına çıkmıştır.

Her iki bulgar ordusu da diğer Bulgar kuvvetleriyle birlikte genel kurmay başkanı olması yanında aynı zamanda, savunma bakanı da olan general Ivan Fichev'in yönetimindeydi.

Bu orduların dışında Edirne şehrinin batısına gelen Bulgar ikinci ordusu Nikola İvanov emrindedir. 2 tümen ve bir tugaydan ibarettir. Birlikleri muharebe başlangıcında Edirne dışında ve cephe gerisinde olduğundan Kırkkilise Muharebesinde 1. ve 3.Bulgar ordusuna tam gücü ile değil, öncü birlikleri ile yardım yapabilmiştir. Bu iki Bulgar ordusunun (1.ve 3.ordular) eğitimli asker,silah,lojistik,teçhizatlarının üstünlüğü ve 150.000 kişiyi aşan muharip gücü karşısında; seferberliğini tamamlayamamış Trakya Ordusu son derece dezavantajlı bir konumdaydı.

Muharebe Öncesi

Bulgar Genelkurmay Başkanı Ivan Fichev
Bulgar 1.Ordusunun Komutanı Vasil Kutinçev
Bulgar 3.Ordusu Komutanı Radko Dimitriev

Savaş başladığında tahkim edilmiş Edirne mevziileri yanında Osmanlı ordusu saldırı olabileceğini ve stratejik konumda olduğunu fark ettiği Kırkkilise ve Lüleburgaz Çorlu gibi mevziilerde tahkimat oluşturdular. Yine İskenderköy,Kırkkilisse arasındaki yolda koruma altına alındı.Esasında Bulgar ordusu, 30 Ekimde seferberliğini tamamlamasına karşın bir süre saldırıya geçmeyerek Osmanlılara vakit kazandırmıştı. Ancak zaten cılız olan demiryolu hatları, yoğun asker sevkiyatları ile bozulmaya başladı. Lokomotiflerde yedek parça sıkıntısı baş gösterdi. Diğer yandan bu trenlerin işletmesi yabancıların elindeydi ve yabancıların bir çoğuda savaş bulutlarının dolaştığı sırada yerlerinden ayrılmıştı.Ordu deneyimsiz subay ve mühendisler göndererek sorunu gidermeye çalışsada başarılı olamadı. Bunun yanında Yunan ordusunun Çanakkale'ye amfibik çıkarma yapabileceği ve 5 nolu planda da bu eksikliğin olduğunun Osmanlılar farkındaydı.Bu sebeple bir kısım birlikler Çanakkale de bekletildi.[6]

16 Ekimde Bulgar ordusu öncü kuvvetleriyle sınırı geçip ilerlemeye başladı.[7] 18 Ekimde ise Bulgar 1.2. ve 3.orduları tüm ana unsurları ile ilerlemeye başladılar.Osmanlı Ordusu birlikleri ise çatışa çatışa geri çekilmeye başladı.21 Ekim 1912 günü 2 nci Ordu ileri kısımlarıyla Arda ve Tunca nehirleri arasından Edirne'nin 16–20 km. batısı ile Edirne kuzeyi bölgesine kadar ilerledi.1 nci ve 3 ncü Orduları, Tunca nehrinin doğusundan Edirne-Kırklareli hattının 15 km. kuzeyine kadar yaklaştılar.İstanbul'da bulunan Mürettep 18 nci Kolorduya Kırklareli bölgesine, Tekirdağ'daki 17 nci Kolorduya Saray güneyine yanaşması için emir verildi.

Bulgar Ordusunun dağınık durumu ve kuvveti, doğu yanına bir taarruz fırsatını veriyordu. Ancak, Türk Doğu Ordusunun birlikleri de dağınıktı. Bunların toplanmalarının beklenmesi ve seferberliğin tamamlanması için zamana ihtiyaç vardı. 17/18 Ekim 1912'de Doğu Ordusu karargâhı İstanbul'dan Lüleburgaz'a gelmişti.

Doğu Ordusu kurmayları,başlangıçta sıklet merkezi ile Kırklareli istikametinde taarruz eden Bulgar Ordusuna karşı, Kırklareli-Edirne-Yenice hattında savunma kararını verdi. buraya kadar her şey 5 nolu plana uygundu.

Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili Nazım Paşa
Osmanlı Trakya (Doğu) Ordusu Komutanı 1.Ferik Abdullah Paşa

Ancak savunma bakanı olmasının yanı sıra Ahmet İzzet Paşa'nın yokluğunda başkomutan vekili olan Nazım Paşa bu durumu kabul etmeyip, Ferik Abdullah Paşa ile bütün doğu ordusu ve kolordu komutanlarını saldırı konusunda zorladı.21 Ekimde Nazım Paşanın baskıları ile seferberliğini tamamlayamamış,kargaşa içindeki doğu ordusu kendinden 2 kat kuvvetli Bulgar 1.ve 3.orduları üzerine saldırıya karar verdi.Bu arada doğu ordusuna İstanbul'dan keşif amaçlı 2 harlan uçağı gönderildi. Ancak bu uçaklar her nedense ne keşif amaçlı ne de muharebede etkili şekilde kullanılamamış; dahası uçaklar o sırada osmanlı karargahının olduğu Lüleburgaz'da tutulması gerekirken, Kırklaleli'ne bu uçaklar getirilerek, muharebe sonrası düşmanın eline geçmesine sebep olunmuştur.[7]

Kırkkilise Muharebesinde III.kolordu komutanı Mahmut Muhtar Paşa

21 Ekim günü hazırlanan plan iki safhalıydı.İlk safhada 22 Ekimde doğu ordusundan 1.2.ve 4.kolordular ve bağımsız süvari tugayı saldırıya geçip düşmanı yerinde tutup oyalacaklardır. Bu sırada sağ kanattan Gazi Ahmet Muhtar Paşa'nın oğlu Mahmut Muhtar Paşa komutasındaki 3.kolordu Bulgar 3.Ordusunun Çeşmeköy'ün kuzey batısında bulunan sağ kanadına saldırıya geçip, bu kanattan dolaşacak ve ardından 90 derece dönüşle Edirne'ye doğru dönecektir.İkinci aşamada ise Edirne müstahkem Mevkii komutanı Şükrü Paşa Edirne'deki birlikleri ile arkadan 3.Kolordu ile birleşmek amacıyla Bulgar 1.ve 3.Ordusuna saldırıya geçerek böylece kuşatmayı yapacak 3.kolordunun işini kolaylaştıracaktı. Böylece arkadan 3.kolordu ve Edirne Müstahkem Mevkiine bağlı kuvvetlerle önden 1.2.4. kolordularla kuşatılan Bulgar 3.ordusu, Bulgar 1.ordusundan ayrılıp imha edilirken veya teslim alınırken; Bulgar 1. ordusuda geri çekilmek veya 3.orduyla aynı akıbeti paylaşmak zorunda kalacaktı.

Osmanlı keşif uçağı

3.Kolordu harekatta kritik bir öneme sahipti,bu kolordunun en küçük bir hatası,tökezlemesi bu saldırının başarısızlığı demekti.Bununla birlikte 3.kolordu böyle kritik bir görev için diğer kolordular arasında hiç kuşkusuz en doğru seçimlerden biriydi.Zira doğu ordusu içinde en fazla düzenli nizami olarak adlandırılan birliklere (7.8.9.piyade taburları) bu kolordu sahipti.Birlikte sadece Afyonkarahisar tümeni redif tümen olarak bulunuyordu.Buna ilaveten bu kolordu içerisindeki 7.8.9.piyade taburları barış zamanı bu bölgede konuşlanmaktaydı.(Kırk Kilisse,Lüleburgaz,Çorlu garnizonları) Kısacası 7.8.9.piyade taburları bu bölgeyi iyi bilen,kendi bölgeleri içinde savaşacak olan askerlerden oluşmaktaydı.Yine Mahmut Muhtar Paşa'da genç dinamik ve hırslı bir komutan olarak bilinmekteydi.

Nazım Paşa ve Ferik Abdullah Paşa kurmayları planı yaparken şu zan içindeydiler, Bulgar 1. ve 3. orduları tam olarak yerleşmemişler ve Bulgar ordusunun önemli bir kısmı Sırplara yardım amaçlı olarak Makedonya'ya gönderilmişti. Yine Osmanlı ordusunun saldırı esnasında Bulgar ordusunun Edirne'nin doğusunda süvari destekli 3 piyade tümeni ile karşılaşacağı hesaplanmıştı.Hatta o kadar yanlış ve bulgar ordusunu küçümseyen bir durum söz konusuydu ki; muharebe sırasında verilen emirlerin birinde subayların Filibe'de yapılacak resmi geçit için resmi elbiselerini yanlarında bulundurmaları emredilmişti.[7] Dahası keşifte sağlanan uçaklara karşın tam olarak yapılmamıştı.Oysaki Bulgar Ordusunun makedonya'da sırplara yardıma ayırdığı kuvvet son derece az olup; ordunun çoğunluğu bu bölgeye nakledilmişti ve Bulgar Ordusunun gücü bu bölgedeki asker,topçu ve süvari sayısı tahmin edilenden çok daha fazlaydı. Yine askerler eğitimli ve ordunun topçu desteği,teçhizatı tamdı.Nazım paşa ve kurmaylarının bulgar ordusunu sayı ve teçhizat yönünde aşırı derece küçümseyen ve göz ardı eden bu hareketi ve başarısız Osmanlı istihbaratı bu savaşın kaderini tamamen değiştirmiştir.Bulgar Ordusunun bu sırada Edirne yakınındaki piyade tümeni sayısı bunun 2 katından fazlaydı. Buna ilaveten hava yağışlı ve yerde çamur içindeydi. Bu da ordunun hareket kabiliyetini sınırlıyordu.

Buna ilaveten doğu ordusunun bir diğer sorunuda yapısıydı 3.kolordunun birliklerinin çoğu nizami kuvvetlerden oluşsa da doğu ordusunda olması gereken 1.piyade tümeninin tamamı,2.piyade tümeninin önemli unsurları Makedonya'da isyancıların peşindeydi. 3.kolordunun içindeki 7.8.9.nizami tümenler ile 4.12. nizami tümenlerin bir kısım unsurları Yemen,Arnavutlukta idi tam güçleri olmadığından eksik şekilde muharebeye katılacaktı ve ordunun %60'ı o anda yeterli deneyimi olmayan ve vakitsizlikten neredeyse hiç eğitim verilememiş askerlerden oluşuyordu dahası süvari alaylarının sahip olduğu 300 hayvandan 250 tanesi çiftlik hayvanıydı ve topçularında at sıkıntısı olması yanında hastane v.s hizmetlerde yetersiz haldeydi,planlama eksikliği ve hayvan sıkıntısı sebebiyle lojistik son derece kötü haldeydi.Buna rağmen bu hususlarda Nazım Paşa ve Ferik Abdullah paşa tarafından göz ardı edilmişti.

Muharebe

Kırkkilise Muharebesi Osmanlı Trakya Ordusunun (Doğu Ordusunun) Olmasını Hedeflediği Ama Başaramayıp Ağır Bozguna Uğradığı Harekat Saldırı Planı: 1.Aşama 1.ve 2.,4.kolordular Bulgar edirne Önündeki 1. ordu ve Kırklaleli yakınında ki Bulgar 3.ordularına oyalama saldırıları yaparken,3.Kolordu Bulgar 3.Ordusunun arkasından dolaşacak bu arada Edirne Müstahkem Mevkiindeki tümenler 1.Ordunun arkasından ilerleyecek 2.Aşama Edirme Müstahkem Mevkii Tümenleri ile III.Kolordu birleşecek bu arada 4.Kolordu Bulgar 1.ve 3.Kolorduları üzerine saldırıp bu iki orduyu birbirinden ayıracak,böylece 3.ordu iyice izole olduğu gibi önünde Edirne kalesi önünde arkadanda sarılan Bulgar 1.ordusu sıkışacak böylece Bulgar 3.Ordusu ve 1.Ordu ya çekilmeye ya teslim olmaya zorlanacak veya imha edileceklerdi.
Edirne Müstahkem Mevkii Komutanı Mehmet Şükrü Paşa

21 Ekim Akşamı-22 Ekim

21 Ekim saat akşam 19.00'da 3.Kolordu saldırı için gelen ilk pozisyon almaya başladı,21 ekimi-22 Ekime bağlayan gece saat 1.30 sıralarında 9.piyade ve Afyon redif tümenleri ilerlemeye başladı,bu iki tümen 8.piyade tümeninin kuzey batısına doğru ilerlerken Raklıca mevkiini aşıp Petra köyüne doğru girdiler.7.piyade tümeni Erikler köyüne girip Develiağaç köyüne doğru yol almaya başladı. Bununla birlikte 3 topçu bataryasıda 7.piyade tümenini destekliyor,9.piyade ve Afyon Redif tümenlerine topçu desteği sağlanmaya çalışıyordu. Bu ilerlemeler sırasında güneşin doğumuna herhangi bir önemli Bulgar direnişi ile karşılaşılmadı bununla birlikte gece karanlığı,sis ve 22 Ekim sabahı yağan yağmur ve oluşan balçık birliklerin yürüyüşünü epey yavaşlatmıştı ve birliklerin tam pozisyonlarına ulaşmaları sabahın erken saatlerini buldu. bu sırada Osmanlının lojistiğinde de aksamalar başladı,birliklerin bazılarına emirler geç ulaşmaya başladı.

Diğer taraftan askeri istihbaratın hatalarıda ortaya çıkmaya başladı,zira zayıf bulgar birliklerinin mevzii aldığı düşünülen Osmanlının yürüyüş yaptığı Bulgar Ordusunun sol kanat bölgeleri yakınında önemli bir kuvveti bulunmaktaydı.Bulgar 3.Ordusunun 4.Breslav piyade tümeni Petra köyü ve kayalıklarının batısında,Eskipolos ve Çeşmeköy arasına bütün gücü ile eksiksiz olarak mevziilenmişti,her birinde ikişer alay bulunan üç tugayı tamamen cephedeydi. Yine aynı ordunun 5.Tuna tümenide yanı başında Erikler-Kadıköy arasına 3 tugayı ile mevziilenmişti. Saat 11.30'da Albay Şükrü Paşa komutasındaki Afyon Redif Tümeni Petra'yı ulaşıp geçmeye başladıktan bir süre sonra yoğun topçu ve tüfek ateşi altında büyük bir Bulgar direnişi ile karşılaştı.Tugeneral Hasan izzet Paşa komutasındaki 9.Piyade tümeni de Eskipolos yolundan, Afyon Redif Tümeninin yanında saldırıya geçti. Saat 12.30 sıralarında durum kolordu komutanlığına ulaştı ve saldırıların sürdürülmesi istendi.Ancak Bulgar tümeni çok iyi şekilde mevziilenmişti. 2 tümeninde yoğun topçu ve tüfek ateşi altında yaptığı birkaç saldırı denemeside başarısız oldu ve olduğu yerde çakılı kaldılar.

Erikler Mevkiinde ilerleyen albay Mustafa Hilmi Paşa komutasındaki 7.piyade tümeni ise ciddi bir bulgar direnişi ile karşılaşmadan ilerlemesini sürdürdü;saat 2.30 sıralarında Erikler köyünü geçti bu arada saat 8.00 sıralarında Albay Fuat Ziya Paşa komutasındaki 8.Piyade tümenide yardımına geldi.bu ikitümen birlikte Eriklerin 4 km batısında Bulgar ordusu ile temas kurup saldırıya geçtiler. Başlangıçta 7.piyade tümeni geçici de olsa bir başarı elde etti.Ancak ilerlemeleri Bulgar 5.Tuna Tümeninin direnişi ve 4.Breslav tümenine desteği ile durduruldu.Bulgar topçu ateşi etkili, güçlü ve etkili olmasının yanında bütün unsurları ile saldırıya geçen gücü azalmış III.Kolordunun 23 piyade taburuna karşı bu iki çok büyük Bulgar tümeninin cephede tam 48 piyade taburu vardı. Dahası elindeki her şeyi kullanmak zorunda kalan kolordunun muharebenin kaderine etki edebilecek çapta bir yedek kuvveti de bulunmamaktaydı. Mahmut Muhtar Paşa bu ciddi direniş raporlarından sonra kuvvet komutanlarından düşmanın gücü ile ilgili ellerindeki her şeyi bildirmelerini istedi ve Eskipolos köyüne ulaşır ulaşmaz,ilerleme imkanının olmadğını görüp Afyon Redif tümeni dahil bütün tümenlerin saldırılarını durdurmak zorunda kaldı.Bu tümenleri düzenli bir şekilde geri çekerek geçici bir savunma hattı oluşturdu.Bulgar tümenleri saldırıya geçselerde 9.piyade tümenini vaktinde hatta ulaştırarak geçici süreliğine de olsa 3.Kolordu savunma hattını ve ilerlemelerinin bir kısmını koruyup,kolordu düzeninin korunmasını sağladı.Oluşturulan savunma hattında 13 topçu taburunun yedisi,23 piyade taburunun altısı ön cephede düşmanla temas halinde tutuldu karşısında ise 16 bulgar taburu bulunmaktadı; kalan III.kolordunun bütün birlikleri ise savunma hattının yarılması ihtimaline karşı yedeğe alındı.Böylece daha saldırının ilk günü 3.kolordu 30 millik hedefine ulaşmasına 30 kilometre kala Bulgarlarca durdurulmuştu.

Diğer taraftan Edirne Müstahkem Mevkii komutanı Ferik Mehmet Şükrü Paşa saldırı emrinin kendisine ulaşması ardından 22 Ekim günü saldırıya geçti.Saldırıda etkili olması için Mehmet Şükrü Paşa bütün Nizami birlikleri ve geçici orduyu bir araya getirip şok bir saldırı ile düşmanı geri çekilmeye zorlamayı seçmişti. Ancak Osmanlı ordusunun istihbarat zaafı burada da vardı zira Edirne-Kırklaleli arasında çembere alınacağı düşünülen bölgede 2 veya 3 değil, tam 6 tane Bulgar tümeni bulunmaktaydı. Dahası Bulgar 2. ordusuda Edirne'ye doğru ilerlemekle, bu ordunun 2 tümeni neredeyse Edirne'ye ulaşmak üzereydi ve Osmanlı ordusu bu durumuda hesaplamamıştı.Buna rağmen 22 Ekim günü sabah saat 7.00'da başlayan Osmanlı saldırısı 11.Piyade tümeninin ve özellikle Edirne Geçici Piyade tümeninin (17 ekimde Bulgar ordusunun kuşatmasına karşı kaledeki çeşitli nizami tümenlerin askerlerinin bir araya getirilmesi ile kale kontrolünü sağlamak üzere kurulmuş seçme tümen) performansları ile ilk başlarda başarı kazandı.Şükrü Paşa Bulgar ordusunu yanıltmak için Edirne'nenin batısına da sahte bir taaruz düzenlemeyi planlamakla,küçük direnişlerle Edirne ordusu birlikler saat 13.00'a kadar ilerlemelerini sürdürdüler ve Sofular köyünde Bulgar 3.tümenine bağlı birliklerle karşılaştılar,yapılan hücüm ve çarpışmalar sonrası Bulgar 3.Tümeni geriledi.Akşamda ilerleme devam etti ve Tavşan Korucu köyüne kadar gelindi.Burada Bulgar ordusu, saldırı akabinde bir savunma hattı oluşturmuştu,akşam 10 sıralarında bu hattın kırılması için saldırıya başlandı.Bununla birlikte Bulgar ordusunun yedek kuvvetleri bulunmakla,saat 11.30 sıralarında ansızın Bulgar tümeni karşı saldırıya geçti ve Osmanlı 11.piyade Tümeni merkezinde yapılan saldırı osmanlı ordusunda çok büyük kayıplar sebep oldu. Hedeflenen yolun üçte ikisine ulaşılmasına karşın bu gece yarısı yapılan karşı saldırı ve akabinde sert direniş ve verilen ağır kayıplarla Osmanlı ordusu gerilemeye başladı. Kalenin batı kanadından öğleden sonra saat 14.15 sıralarında yapılan aldatmaya yönelik saldırıda ise 6 km kadar ilerlenip Bulgar 8.tümeni ile karşılaşıldı burada bulgarlar saat 15.30 sıraları yapılan karşı saldırı ile birlikleri gerilettiler. Buna ilaveten 1. ve 2. Kolorduların Bulgar 3.Ordusuna yaptığı saldırılardan da bir sonuç alınamadı. Edirne kalesindeki kayda değer bir ilerme dışında hemen her tarafta Osmanlı Ordusu kendisinden hem sayıca çok üstün, hem de teçhizatı tam, seferberliğini tamamlamış Bulgar birlikleri ile karşılaşmakla kalmayıp bir de ağır kayıplara uğramıştır.

23 Ekim

23.Ekim 1912'de Bulgar Ordusunun Saldırıları Öncesi Başarısız Osmanlı Saldırıları ve Kuşatma Harekatı Çalışması Sonrası Genel Durum: 3.Kolordu saldırıları durdurulup savunmaya çekilmek zorunda bırakılmıştır,Edirne Müstahkem Mevkiinden saldırıya geçen birlikler kayda değer ilermelere karşın Bulgarlarca durdurulmuştur. Osmanlı Ordusunun kaybı ağırdır. 23 ekimde Bulgar tümenleri pek çok cepheden karşı saldırıya geçerler, Osmanlı Ordusunu savunmaya çekilmeye zorlarlar, ancak Bulgar 1. ve 3.ordularının saldırılar esnasında verdiği bir açıktan faydalanan II.Kolordu saldırılarıyla, Bulgar 1.ve 3.Ordusunu bölmede kısmen başarıya ulaşırken; Bulgarların takviye tümenleri ve Bulgar saldırıları neticesi zor duruma düşen I.III.IV.Kolorduların geri çekilmeleriyle bu başarı tersine dönmüştür,Edirne'de ki birliklerde buradaki taktik durumu bütün gün boyu süren uzun uğraşlarla Osmanlı lehine çevirselerde doğudaki birliklerin geri çekilmeleri ile bu başarının bir anlamı kalmadığından kuvvetlerini kaleye geri çekmek zorunda kalırlar.Bu durumun hemen sonrası Bulgaristan Krallığı ordusu bütün kuvvetleri ile saldırıya geçip kendi saldırılarında ağır kayba uğrayan Osmanlı Ordusunu ağır yenilgiye uğratır.
Kırkkilisse'ye Bulgar Ordusunun hücumunu tasvir eden gazetelerde yayınlanan bir çizim (Bulgar vikipedisinden alınmıştır)
Bulgarlarca Kırkkilise Muharebesinde Ele Geçirilen Osmanlı Ordusuna ait Krupp Marka Top

22 Ekimi-23 Ekime bağlayan gece boyunca Bulgar tümenleri Osmanlı Ordusunun ilerlediği bölgelerdeki tümenlere gece saldırılarında bulunurlar. Yedek kuvvetlerinde yanına alarak yapılan bu bulgar saıldırıları redif askerler başta olmak üzere organize olamamış Osmanlı askerleri üzerinde büyük bir moral bozukluğuna sebep olur.Dahası bu saldırılarda subay kayıpları da yaşandığı gibi Bulgarlar bir kısım Osmanlı birliklerinin geri çekilmelerinden faydalanıp,çeşitli Osmanlı toplarını ele geçirirler. Bütün gece boyunca tümenlerin bütün unsurlarını öne sürerek cephe saldırısına hazırlanan Bulgar kuvvetlerinin yaklaşan 2. Orduya ait 2 tümenle saldırıya hazırladığı tümen sayısı sekize çıkar. Dahası 3.Kolorduya bağlı Afyonkarahisar Redif tümeninin yakınına kadar türkçe konuşan askerlerini subay kılığında yanlarına sokarak yaklaşan Bulgar 3.ordu tümenleri saat 5.30'da bu tümen üzerine saldırıya geçerek tümene ağır kayıplar verdirip çökme noktasına kadar getirir.[A] Osmanlı 3.piyade tümenini paniğe düşürtüp geriletirler. Bu sıralardan Osmanlı'nın 43'ü Edirne kalesine konuşlu eksik askerli 130 taburuna karşı Bulgarlar kalabalık,tam teçhizatlı 168 kalabalık taburla cephededir.Uçaklarıyla özellikle III.kolordunun bulunduğu yerlerde Bulgar Ordusu keşif yapmaktadır. Bulgarlar 3.kolordunun tamamına karşı saldırıya geçerler ve etkili topçu desteği ve süngü hücumları ile ağır kayıplar verdirirler.Üstelik sabahın erken saatlerinde yapılan bu taaruz esnasında bir kısım Bulgar taburları baskın şeklinde,sis ve yağmurdan yararlanıp gizlenenerek III.Kolordunun hiç beklemediği bir zamanda Istranca dağlık ve ormanlıklarının yol vermez kesimlerinden, yani hiç beklenmeyen yerlerinden cephe gerisinden taaruza geçer, bu beklenmedik baskın birliklerde kargaşalara,gerilemelere neden olur.[8] 3.kolordu çöküşün eşiğine kadar gelir ancak Bulgarlar bu durumu tam olarak anlayamadıklarından saldırılarına devam etmezler.3.kolordunun savunmayı toplama çabaları bir sonuç vermeyince cephenin hemen çökebileceğini ve cephede Eskipolos yakınındaki 9.piyade tümeninin sarılma tehditi altında olduğunu,Afyon redif tümeninin dağılabilieceğini anlayan 3.kolordu komutanı saat 14.00 sıralarında bu tümeninin Eskipolosdaki mevziilerinden geri çekilmesini ardından diğer tümenlerinin düzenli olarak tamamen geri çekilmesi emrini verir. I. ve IV.kolordularda aralıksız şekilde 23 ekimde Bulgar saldırılarına maruz kalmaya ve ağır kayıplar vermeye devam eder.2.3. piyade tümenleri Bulgar süngü,keskin nişancı ve bitmek bilmeyen topçu saldırıları ile büyük kayıplara uğrar.İzmit Redif Tümeniise kayıplara karşın bir karşı saldırı başlatıp geçici süreliğinede olsa 1.Sofya tümeninin 1 .tugayını ele geçirdiği yerlerden atmayı başarır. Bu arada 2. kolordu diğer kolordulara göre daha az büyük saldırıya maruz kalmıştı.II.kolordu komutanı bunun nedenini çözmek için yaptırdığı keşifte birden bire Bulgar 1.ve 3.orduları arasında zayıf bir süvari birliğinin olduğunu,buranın savunmasız olduğunu fark etmiştir. Bunun üzerine II.kolordu buradaki zayıf Bulgar hatlarına büyük bir saldırı başlatır. Osmanlı 4.ve 5.piyade tümenleri ile II.kolordu büyük bir başarı kazanır, Geredeli'nin 2 km ötesine kadar ilerleyen Osmanlı birlikleri hareketı sürdürüp Kiremitli'ye kadar ilerleyip Bulgarların 1. ve 3. ordularını bölünmeye zorlar.Fakat sonrasında,Osmanlı birlikleri yetişen 1nci Sofya ve 2nci Preslav tugaylarınca durdurulur.Yine de 23 Ekimdeki muharebelerde Osmanlı ordusunun en çok başarı kazandığı yer buradadır. I.kolordunun hatlarının çözülmeye başlaması, 4.kolordunun ağır kayıplara uğraması ve 3.kolordunun geri çekilmek zorunda kalması neticesi,Ferik Abdullah Paşa, II.kolordunun ve bütün kolorduların geri çekilmesini emretmek zorunda kalır.

Edirne müstahkem mevkiinden yapılan Osmanlı saldırılarında ise yine Osmanlı Ordusu bulgar tümenlerinin ağır direnişleri ile karşılaşır,saat 17.00 sıralarında Edirne geçici 1.tümen ve 11.piyade tümeni kayıplarına karşın önemli başarılar kazanıp kısmen bir ilerleme yapıp taktik durumu burada Osmanlılar lehine çevirir.Ancak doğu ordusu kolordularının geri çekilme haberleri üzerine,bu başarıların bir anlamı kalmadığından ve ek Bulgar saldırıları geleceğindne, bu tümenler ve Edirne müstahkem mevkii birlikleri kaleye doğru geri çekilmek zorunda kalırlar.Yine de geri çekilmelerinde tümenler ağır kayba uğramamıştır.

Bulgar Topları Kırklareli'nde

24 Ekim

Bulgar orduları 23 Ekim akşamında da saldırı ve ilerlemelerini Kırkkilise yönünen doğru sürdürürler,III.kolordu çekilip yeni bir savunma hattı kurmaya uğraşsada bir başarı elde edemez.III.kolordunun geri çekilme işlemi redif askerlerinin paniğinin nizami birliklere yayılmasıyla tam bir panik,kaos halini almıştır. Ahmet Muhtar Paşa'nın kurmayları bile panikle cepheden uzaklaşmıştır.[C]Kırklareli şehri de tam bir karışıklık içerisindedir,ayaklandırılan bulgar çeteleri,bir kısım hristiyan azınlık şehirde kaçan asker ve subaylara ateş açmakta,saldırmaktadır.[B] Çevre köyler alev alev yanmaktadır, bir mısır ekmeğine tüfeğini satan askerlere bile rastlanmaktadır, müslüman halk ise kahnılara,atlara,trene bilerek Tekirdağ'a kaçmaya çalışmaktadır,tren yolunda ise oluşan tren kazaları ise demiryollarını kullanılamaz hale getirmiştir. Gece boyu panikleyerek kaçan III.Kolorduyu izleyen Bulgar 3.Ordusu,24 Ekim saat 11.00 civarında stratejik öneme haiz Petra kayalıkları ve yerleşkesini eline geçirir.Kırkkilise'nin iyice yakınına Bulgar kuvvetleri çarpışa,çarpışa girmeyi başarır. Ferik Abdullah Paşa bütün kolorduların Pınarhisar-Lüleburgaz-Karaağaç hattına çekilmelerini emreder. Bulgarlarda artık şehri tutamayacağını anlayan ve geri çekilen 3.kolordu birliklerinin ardından şehre girmeyi başarır. Geri çekilmeler o kadar düzensiz ve hızlı olmuştur ki,kolordular pek çok taşınamayan top ve ağırlıkları ve hatta ağır yaralılarının bir kısmını bile Bulgarların insafına[9] terk etmek zorunda kalmıştır. 2 osmanlı uçağı bulgarların eline geçmiştir.Bulgarlar çevre köyleri yakarak yıkarak Kırk kilise'ye girerler.[10][11][12]

Bununla birlikte Bulgar ordusu geri çekilen Osmanlı ordusunu süvarileri ile takip etmez.Zira 2 gündür aralıksız süren çatışmalar ve sürekli olarak yürüyüş halinde tuttukları birlikleri yorgundur.Bunun yerine 3 gün kadar olduğu yerde kalıp birliklerini toplayıp dinlendirmeyi seçerler. Bu hareket doğu ordusunun daha da ağır bir bozguna ve kayba uğramasını engeller.Ancak sonuçta Osmanlı ordusu ağır bir bozguna uğramış artık Edirne bulgar ordusunca kuşatma altına alınmış ve Rumeli ile bütün kara bağlantısı kopmuş ve rumeli'de ki Osmanlı birlikleri takviye alamaz hale gelmiş,doğu ordusu ise ağır derecede hırpalanmış,ağır ve kısa zamanda doldurulamayacak kayıplara uğramış,dahası tutunabileceği ve harbi lehine çevirebilecek en korunaklı mevziilerinden atılmış ve insiyatif tamamen Bulgarların eline geçmiştir. Bulgar ordusu Kırklareli'nde ki azınlıklarça sevinçle karşılanırken,müslüman ve türkler ise katliama uğrarlar. osmanlı Ordusu geri çekilrken askerler bir yana, Kırklareli ve civarından 25-30 bin kişinin muhacir olarak daha güvenli olan İstanbul’a, hatta Anadolu’ya doğru göç ettiği düşünülmektedir. Bazıları savaş sonrası yurt belledikleri Trakya köylerine geri dönerler.[13]

Bulgarlar Kırkkilise'de ağır ve günlerce sürecek bir direniş beklerken bu büyük zaferle şaşkına uğrarlar ve bu başarı ile dünyanın çeşitli ülkelerinde büyük yankı uyandırırlar.[14] Öyle ki, zafer sonrası, Fransa savaş bakanı Alexandre Millerand Bulgar ordusunun Avrupa'nın en iyi ordusu olduğunu ifade ederek birlik için 100.000 Bulgarı tercih edeceğini ifade etmiştir.[15]

Muharebedeki Osmanlı Hataları

Yaroslav Veshin tarafından tasvir edilen Bulgar askerlerinin Osmanlı siperlerine süngü hücumunu gösteren resim

Muharebedeki Osmanlıların başlıca hataları yazar Edward J.Erickson tarafından özetle şöyle tarif edilmektedir.

Sonuçları

Kırk Kilise, Osmanlı-Bulgar Tahdid-i Hudud Komisyonu, 1913

Bu muharebe Kumanova Muharebesi ve Lüleburgaz Muharebesi ile birlikte Osmanlıların Balkan Savaşını kaybetmesine neden en önemli muharebelerden biridir. Bulgar Ordusu bu muharebenin hemen sonrası Lüleburgaz Muharebesi ile doğu ordusunu bir daha bozguna uğratmış ve İstanbul önlerine kadar gelmiş Birinci Çatalca Muharebesinde ancak durdurulabilmiştir. Doğru trakya bulgarların eline geçmiş,karadan rumelideki birliklerle bağlantı kopmuş, Osmanlı Ordusunun Rumeli'deki birliklere Vardar Ordusuna yardım göndermesi imkansız hale gelmiştir. Takviyesiz ve desteksiz kalan Osmanlı'nın, Makedonya, Arnavutluk,Yanya ve Batı Trakya'daki birlikleriyle Bulgar-Yunan-Karadağ-Sırp ordularını yenmesi iyice zorlaşmıştır. Edirne'de kalan doğu ordusunun 43 Osmanlı taburu, Bulgarlarca kuşatma altına alınmış ve aylarca kuşatma altında kaldıktan sonra Edirne'nin düşmesi ile Bulgarlara teslim olmuştur. 1.Balkan Savaşı Sonrası Osmanlı İmparatorluğu ağır toprak kayıpları içeren Londra antlaşmasını imzalamak zorunda kalmış ve Rumeli'den silinme noktasına gelmiştir.Bu tarihten 50 yıl önce zamanlar kendi halkları olan milletlerin ordularınca yenilgiye uğratılan Osmanlı İmparatorluğunun askeri zayıflığı ve çökme noktasına imparatorluğun geldiği bu muharebeyle bir kez daha ortaya çıkmıştır. 1.Balkan savaşı sonrası Londra Antlaşması ile Kırkkilise (Kırklareli) Bulgaristan Krallığı'na bırakılır ancak kısa süre sonra başlayan İkinci Balkan Savaşı sonrası Osmanlı İmparatorluğu Kırkkilise'yi geri almayı başarır.

Notlar

A. ↑ O sırada Osmanlı ordusunu eğitmeye çalışan alman subaylarda gözlemci olarak Osmanlı ordusu kurmay heyeti ile birlikteydiler.Mahmut Muhtar Paşa'nın karargahında görevli Alman Binbaşı Hochwaechter, anılarında Afyon redif tümeninin saldırıdaki halini ve Osmanlı ordusunun durumunu,lojistiğinin ne kadar bozuk olduğu şöyle anlatmaktadır:[8]

"23 Ekim sabahı saat 07.00'de, yakından tüfek sesleri duyduk. Atlara binerek 600 metre kadar ilerlemiştik ki, koşa koşa çığlıklar atarak bize doğru gelen Redif grupları gördük. Durum hakkında bir fikir edininceye kadar birkaç dakika geçti. Sonra Mahmut Muhtar Paşa'nın kılıcını çekerek kaçan Rediflere acımasızca vurduğunu gördük. Biz de onun örneğine uyduk, tabancalarla kaçanlara ateş etmeye başladık. Böylece, o karmakarışık insan kütlesinden birkaç grup düzenlemeyi başardık. Erler kötü hava ve açlıktan perişan, bitik, kıyafetleri berbat, hemen hemen yalınayaktılar. Yeteneksiz subaylara teslim edilmiş bu talihsizler, taarruzun ilk anlarında düzensiz ve hesapsız ateşle bütün mermilerini harcayıp bitirmişlerdi. Her tarafta köyler yanıyor. Bütün cephede toplar gürlüyor. Bahtsız yaralıların durumu yürekler acısı. Hepsi ıslanmış, ya da donmuş. İleri kanatlarda hiçbir sağlık servisi yok. Yaraları yıkamak için su bile yok."

B. ↑ Çekilme akşamı yanındaki birkaç kişiyle Kırklareli'ne ulaşan Alman Binbaşı Hochwaechter, o günü şu sözlerle anlatır:[8]

"Dehşet verici bir andı. Bütün cepheden kaçanlar korkunç haykırmalarla, tasavvur edilemeyecek bir karışıklık içinde Kırklareli'ne saldırdılar. Bu kaçış, müthiş bir sağanak altında oluyordu. Osmanlı Ordusu'nun bütün yükleri, cephanesi ve yiyeceği mahvolmuştu. Toplar, arabalar batağa saplanmış. Kaçanlar atları çözüp götürmüşler. Nereye gitsek kaçaklara rastlıyoruz. Hıristiyan halk, evlerinden subaylara ateş ediyor. Gürültü ve kargaşalık anlatılır gibi değil. Kırklareli istasyonu, korkunç olaylara sahne olmuştur. Halk kaçmış, karılarını, çocuklarını, değerli eşyalarını manda veya öküz arabalarına yükleyip uzun kafileler halinde Tekirdağ'a doğru yola düşmüşler. Köyler yanıyor. Çamurlar içinde yalınayak koşan yarı çıplak çocuklar, kadınlar görüyoruz."
Diğer bir subay Mehmet Ali Nüzhet Paşa şunları anlatıyor :
"...Bu beklenmeyen geri çekilme dolayısıyla Kırkkilise'de ve çevresinde toplanmış olan bütün birlikler çözüldüler ve karmakarışık olarak yerlerini terk ettiler. Bir kısmı Pınarhisar, bir kısmı Babaeski yönüne kaçıyorlardı. Toplarını, arabalarını, yedek cephane ve malzemeyi hep yollarda terk ettiler.[18]
Şevket Süreyya Aydemir ise bu durumu şu cümle ile tasvir etmektedir. “Türk piyadesinin kaçışı Bulgar süvarisinin ilerleyişinden daha hızlıydı…”[19]

C. ↑ Olayları yerinde izleyen Fransız gazeteci Stephan Lausanne ise bu durumu için şu sözlerle doğrulamaktadır:[8]

“Mahmut Muhtar Paşa'nın emir subayları bile artık kaçmak gerektiğine kanaat getirerek karargahı terk ettiler. Bütün resmi evrakı, dosyaları, haritaları, planları, hatta komutanlığın şifreli yazışmalarını ortada bıraktılar. Emir subaylarından biri o şaşkınlıkta götürecek şey bulamadı, Muhtar Paşa'nın bisküvi kutusunu aldı sadece. Bu trajedinin tek komik tarafı olan bu şuursuz hareket işe yaradı, çünkü sonraki üç gün Muhtar Paşa, fırtınadan kurtarılan bisküvilerden başka yiyecek bulamayacaktı.”

D. ↑  Bununla birlikte Kırkkilise Muharebesinde Bulgar Ordusuna birkaç gün önce saldırıya geçilse bu harekatın başarılı olabileceğini saldırıyı düşünen Nazım Paşa'nın saldırı kararını geç verdiğini savunanlarda bulunmaktadır. Gerçekten 18 ekimde Abdullah Paşa düşman yerleşmeden öncü kuvvetlerine baskın şeklinde saldırı yapılmasını bu şekilde Bulgar ordusunun savaş düzeninin bozulmasını istemiştir ancak Nazım Paşa tarafından saldırı emri verilmesi 21 Ekim tarihini bulmuştur,19 Ekimde Mahmud Muhtar Paşa Abdullah Paşa'dan düşmanın bozuk bir arazide yürüdüğü 1. ve 3.kolordularla düşman öncülerine hemen o anda ani baskın şeklinde bir taaruz yapılırsa Bulgar Ordusunun şoka uğratılabileceğini söyler; fakat bu talebide Abdullah Paşa hava koşullarını ileri sürerek kabul etmez.Sonuçta bu saldırı bu görüşü savunanlara göre geç yapılmıştır ve neticesi kötü olmuştur.[20]

Kaynakça

  1. ↑ http://www.sl-news.sliven.net/obshtestvo/obshtestvo_11.htm
  2. ↑ Hall (2000), p. 18
  3. ↑ Uyar & Erickson (2009), pp. 225–226
  4. ↑ İbrahim Artuç Balkan Savaşı Kastaş A.Ş., İstanbul
  5. ↑ Balkan Harbi (1912-1913) (1993). Harbin Sebepleri, Askeri Hazirliklar ve Osmani Devletinin Harbi Girisi. Genelkurmay Basimevi. Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97888-5.
  6. ↑ Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97888-5sayfa 82
  7. 1 2 3 http://www.tayyareci.com/hvtarihi/1911-13/04.asp
  8. 1 2 3 4 http://orhansuat-orhansuat.blogspot.com/2012/03/balkan-savasinda-luleburgaz.html
  9. ↑ Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97888-5 sayfa 97
  10. ↑ 24 Ekimde yaşananları anlatan NY times haberi
  11. ↑ O döneme ait başka bir NYtimes haberi
  12. ↑ Diğer haberler Fought Hand to HandTurkish Denial of Defeats
  13. ↑ http://www.trakyagezi.com/dosya/79-tarih/647-bozgun-1912-balkan-savaslarinda-trakya.html?showall=1
  14. ↑ TURKS' SITUATION DESPERATE.; European Observers Amazed at the Bulgarian Successes
  15. ↑ В. Мир, № 3684, 15. X. 1912.
  16. ↑ Abdli çeşitli uzmanlarda aynı görüştedir.Bkz.İlgili Newyork Times gazetesi haberi
  17. ↑ Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-97888-5 sayfa 99
  18. ↑ Tarihten anekdotlar internet sitesi
  19. ↑ Tuncay Yılmazer "Bir İmparatorluğun Gözyaşları Balkan Savaşı'nı Neden Kaybettik?" Kültür Dergisi Mart 2009 özel Sayısı
  20. ↑ Olgun Said,Mahmud Muhtar Paşa (1867-1935) hayatı, askeri ve siyasi faaliyetleri, eserleri (Yüksek Lisans Tezi) Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara 2006 s:132-133 url:http://www.belgeler.com/blg/st8/mahmud-muhtar-paa-1867-1935-hayati-askeri-ve-siyasi-faaliyetleri-eserleri-mahmud-muhtar-pasha-1867-1935-his-life-military-and-politicial-activities-writings
This article is issued from Vikipedi - version of the 8/13/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.