Kara kutu

Dizi için Kara Kutu (dizi) sayfasına bakınız.

Örnek bir kara kutu. Üzerinde Fransızca "kara kutudur açmayın" yazmaktadır.

Kara kutu, (İngilizce - Flight recorder), Halk arasında "karakutu" ya da "kara kutu" olarak bilinen ve uçuş esnasında bir uçakta belli verileri kaydetmeye yarayan araçtır. Hava olayları ve kazalarının soruşturulmasında kolaylık sağlaması amacıyla hava taşıtlarında bulunmaktadır. Çeşitli özelliklerine göre sınıflara ayırılır:

• Tip 1: Sadece kokpit ile yer, kokpit ile diğer hava araçları ve mürettebatın kendi arasındaki konuşmaları kaydeden cihaz.
• Tip 2: Sadece uçuş verilerini kaydeden ve ses kaydetmeyen cihaz.
• Tip 3: Hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihaz. Kısaca FDR/CVR olarak bilinir. Günümüzde en yaygın kullanılan kara kutu tipidir.

Neleri kaydetmesi gerekir?

Kara kutular kullanıldıkları uçaklara göre farklılıklar gösterirler. En detaylı kayıt büyük yolcu uçaklarında yapılır. Küçük bir uçakta kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın kullanılacağı sınıfa göre değişir. 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler 15 ile 20 arasında değişir. Bu konuda referans olarak SAE AS 8039A dokümanı referans alınabilir. Büyük uçaklarda ise 88 temel parametre vardır. Bu parametrelerin türetilmesi ile bir uçakta toplam kaydedilecek bilgi belli olur. Yolcu uçaklarında bu kriter sayısı 250 ye yaklaşabilir. Bu veriler bir kaza olması durumunda incelenir ve kaza nedeni anlaşılır. Örneğin Pilotun motor gücünü arttırdığı Güç kolu nun herhangi bir andaki değeri motor gücü değeri ile aynı değilse güç kolu ile motor bağlantısı kopmuştur diye yorumlanabilir. Bu bilgiler kokpit ses kayıtları ile kıyaslanarak emin olunur. Şayet arıza fark edilmişse pilot bunu yere bildirmeye çalışacak, bu konuşmalar da kara kutuda kaydolacaktır.

Bu kayıtlar sadece kaza durumunda değil, aynı zamanda bir öğrenci pilotun uçuş performansının değerlendirilmesinde de incelenebilir.

Aşağıdaki listede verilenler orta büyüklükte bir uçakta kaydedilecek 88 parametreden bazılarıdır:

Kara kutunun iki yönlü görünüşü

1. Zaman
2. Basınç irtifası
3. Hava hızı
4. Baş doğrultusu
5. İvme (Dikey)
6. Yunuslama durumu
7. Roll durumu
8. Pilotun Telsizi açma kapamaya elle müdahalesi
9. Motor gücü
10. Autopilot çalışıyor mu?
11. Uzunlamasına ivme
12. Yunuslama Kontrol verisi
13. Lateral Kontrol verisi
14. Rudder pedal verisi
15. Asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu
16. Asli lateral kontrol yüzey pozisyonu
17. Asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu
18. Lateral ivme
19. Yunuslama yüzey kontrol posisyonu
20. Kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı;
21. Kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı;
22. Dış ortam sıcaklığı
23. Otopilot durumu
24. Radyo irtifası
25. Hücum açısı
26. Hidrolik basınç
27. Yer hızı
28. Fren basıncı
29. DC elektrik dağıtıcı statüsü

Ne kadar sağlamdır?

1. Kara kutu her 3 eksen de aynı anda 1000 g'lik güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s²)
2. Kara kutu en zayıf olduğu eksende 6,5 milisaniye boyunca 1700 g'lik yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
3. Kara kutu 0,05 inch2 lik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir (bozuk para büyüklüğünde bir yere 5 ton düşse kaldıracak güç demektir).
4. 18 inch derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir (45 santim).
5. 1100 derece santigrat sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
6. 3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.

Yukarıda verdiğimiz maddeler bir kara kutunun kullanım izni almadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir kara kutunun bir uçağa takılmasına izin verilmez. Bunlar dışında pek çok test daha uygulanmaktadır.

Kara Kutu Standartları

1. Büyük uçaklar için FAR Part 121 Appendix M (taşıma uçakları, minimum parametre listesi)
2. Yine Büyük uçaklar için FAR Part 125 Appendix E (12-19 kişilik yolcu uçakları, minimum parametre listesi)
3. SAE AS8039 A (Küçük Uçaklar)
4. CS23.1323, 1325, 1327. (Sertifikasyon gereksinimleri)
5. TSO 123A, fiziksel ve genel gereksinimler.
6. TSO 124A, fisiksel ve genel gereksinimler.
7. RTCA/DO 160A, Çevresel şartlar.
8. RTCA/DO 254B, Elektronik donanım şartları.

Bunun dışında kara kutular askeri ve sivil olarak da 2 ye ayrılır. Sivil uçaklarda uçak içerisinde kesinlikle bir silme tuşu yoktur. Kara kutudaki veri asla silinemez. Oysa askeri kara kutular yüksek önem arz eden görevlerde de kullanıldıkları için farklıdırlar. Düşman bölge üzerinde vurulan bir askeri pilot, bilgiler düşman eline geçmesin diye, kara kutunun silme tuşuna basar ve tüm veriyi siler.

Başlıca üreticiler

1. Smiths Avionics
2. BKT-enertec
3. Universal Avionics
4. SDT (Yerli bir firma olarak konu üzerinde çalışmaktadır. Yakında ilk ürününün çıkacağı ümit edilmektedir.)