Kars Oblastı
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Kars Oblastı (Rusça: Карсская область; Karsskaya Oblast) 1878 yılında kurulan Rusya İmparatorluğu oblastı. Merkezi Kars il merkezidir. Kars, bugün Türkiye Cumhuriyeti'ne bağlı bir ildir.
Tarihçe
Kars Oblastı, Rusya İmparatorluğu'nun Ayastefanos Antlaşması ile Osmanlı Devleti'nden aldığı Kars ve çevresindeki topraklarda 1878 yılında kurulmuştur. Oblastın ilk valisi Viktor Antonoviç Françini'dir. Osmanlı Devleti döneminde oblastın bulunduğu topraklar Çıldır Eyaleti ve Kars Eyaleti'ne, 1845 yılından sonra da Erzurum Eyaleti'ne bağlıdır.[2]
Bölgenin Rusya İmparatorluğu tarafından ilhak edilmesiyle, bölgedeki Türk-Müslüman halkın büyük bir kısmı (Rus kaynaklarına göre 1878-81 yıllarında 111.000 kişi) Türkiye'e göç etmiştir. Onların yerine buraya Rusya ve Transkafkasya'dan (Zakafkasya) Molokan ve Doukhobor dini azınlıkları dahil Ermeniler, Gürcüler ve Ruslar yerleşmiştir. Rusya İmparatoru II. Nikolay, eşiyle Kars'a yaptırdığı av köşkünde kalmıştır. Bunun dışında II. Nikolay, Kars'ta birçok bina da yaptırmıştır.[3] Bölgenin stratejik öneminden dolayı oblastta Askeri Halk İdaresi kurulmuştur ve başına da Tümgeneral yetkisinde askeri bir vali atanmıştır.[4]
Oblastta, Kafkasya Cephesi'nde zarar gören Kars ahalisine yardım amacıyla Kars Oblastı Komitesi kurulmuştur.[5] 1917 yılındaki Ekim Devrimi'den ve Rusya İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra Kars Oblastı'nın topraklarının bir kısmı Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kontrolü altına, topraklarının kuzey kısmı Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kontrolü altına girmiştir. Fakat Güneybatı Kafkas Geçici Hükûmeti bölgeyi yeniden kontrolü altına almıştır. 1921 tarihli Kars Antlaşması ile eski Kars Oblastı toprakları resmi olarak Türkiye'nin olmuştur.
Coğrafya
Kars Oblastı'nın yüzölçümü 16.473 km²'dir. Kars ObӀastı, bugünkü Kars ve Ardahan illerinin tamamıyla Erzurum ilinin Şenkaya Oltu ve Olur ilçelerini, Narman iӀçe merkezini ve Artvin'in Şavşat ve Ardanuç ilçeӀerini kapsıyordu. Oblastın kuzeyinde Tiflis Guberniyası, batısında Batum Oblastı ve Osmanlı Devleti'nin bir kısmı, doğusunda Erivan Guberniyası ve güneyinde Osmanlı Devleti vardır.
Nüfus
Kars Oblastı'nın 1872 - 1915 yılları arasındaki nüfus gelişimi
| Tarih | 1872-1874 | 1883-1884[6] | 1892[2] | 1894[6] | 1897[1] | 1915[6] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | - | 162.000 | 200.868 | 249.300 | 290.654 | 255.500 |
1892
1892'da, Kars Oblastı'nın nüfusu 203.765 kadardır. Oblasttaki etnik gruplar şöyledir:[2]
| Etnik grup | Toplam Yüzde | Notlar |
|---|---|---|
| Türkler | %23 | |
| Ermeniler |
%22 | Çoğunluğu Sünni Müslüman, azınlık Acaralılar da dahil |
| Kürtler | %15,1 | Sünni Müslüman ve bir kısmı Ezidi |
| Karapapaklar | %13,7 | Sünni ve bir kısmı Şii |
| Türkmen | %5,1 | |
| Rumlar | %13,7 | Ortodoks |
| Ruslar | %6,5 | çoğunluğu Molokan, Doukhobor vb. gibi mezhepçiler |
1892'da, oblasttaki dini gruplar şöyledir:
| Dini grup | Toplam Yüzde | Notlar |
|---|---|---|
| Müslümanlar |
%53 | %46'sı Sünni, %7'si Şii |
| Ermeni Apostolik Kilisesi | %21 | |
| Ortodoks | %14 | |
| Mezhepçiler | %5 | Molokans, Doukhobor vb. |
| Alevi | %5 | Ali İllahi diye de bilinir |
| Ezidi | %1.25 | |
| Diğer Hıristiyanlar | %0.75 |
1897
1897 yılındaki Rusya İmparatorluğu Nüfus Sayımı'na göre Kars Oblastı'nda 290,654 kişi vardır. Bunların 160,571 erkek ve 130,083 kadındır. Bu nüfus sayısı, Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğü göre 1892 yılında oblastın nüfusunun 200,868 olmasının çok düşük bir rakam olduğunu veya diğer Rusya İmparatorluğu bölgelerinden buraya göç edildiğini belirtiyor olabilir.
Oblasttaki erkeklerin sayısı kadınlardan 30,000 fazladır. Bu fazlalık genellikle Avrupalı etnik gruplardan oluşmaktadır. Rusça, Ukraynaca ve Beyaz Rusça konuşan 27,856 kişinin 19,910'u erkek, 7,946'sı kadın olarak kaydedilmiştir. Lehçe ve Litvanca konuşanların çoğunluğu yani %99 erkek olduğu gibi Almanca konuşanların %80'i, İbranice konuşanların %90'ı erkektir. Avrupalı olan bu erkek çoğunluk, tahminen bölgeye gönderilen askerler veya sürgünde gelen kişilerdir.
Oblasttaki nüfus, oblastta konuşulan anadil sayısına yakındır. Oblastta konuşulan anadiller şöyledir:[1]
| Konuşulan dil | Konuşan kişi sayısı | Notlar |
|---|---|---|
| Türk dilleri |
104.457 | 2.347 kişi Tatarca, 207 kişi Başkurtça, 63.547 kişi Türkçe, 29.879 kişi Karapapakça, 8.442 kişi Türkmence (Alevi Karapapaklar) |
| Ermenice | 73.406 | |
| Kürtçe | 42.968 | |
| Yunanca | 32.593 | |
| Doğu Slav dilleri | 27.856 | 22.327 kişi Rusça, 5.279 kişi Ukraynaca, 250 kişi Beyaz Rusça |
| Lehçe | 3243 | |
| İbranice | 1.138 | Yidiş vb. |
| Litvanca | 892 | |
| Yeni Doğu Keldanicesi | 585 | Süryanice |
| Farsça | 568 | |
| Gürcüce | 543 | |
| Osetçe | 520 | |
| Estonca | 455 | |
| Lezgice | 448 | |
| Almanca | 430 |
İdari bölümler
Oblast; Ardahan, Kağızman, Kars ve Oltu olmak üzere 4 okrugdan (bölümden) oluşmaktadır.[4] Bu okruglar dışında Zaruşat (Заришат) ve Şuregel (Шорагял) adlı okruglar 1878-1881 yılları arasında var olmuştur.
| No | Bölüm | Merkez | Yüzölçümü (km²) |
Nüfus (1897)[1] |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Ardahan (Ардаганский округ) | Ardahan | 4959,5 | 65 763 |
| 2 | Kağızman (Кагызманский округ) | Kağızman | 3881,4 | 59 230 |
| 3 | Kars (Карсский округ) | Kars | 5189,2 | 134 142 |
| 4 | Oltu (Ольтинский округ) | Oltu | 2600,6 | 31 519 |
Notlar
- 1 2 3 4 5 "Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г." (Rusça). 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://www.webcitation.org/65d3u9KQR.
- 1 2 3 Карсская область - Kars Oblastı (Rusça). Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğü.
- ↑ Savaşın en trajik sayfası (Türkçe). Radikal.
- 1 2 "Türk dünyası araştırmaları" sf. 54, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı (1981).
- ↑ Enver Konukçu "Ardahan tarihi" sf. 197, T.C. Ardahan Valiliği (1999).
- 1 2 3 1872 ile 1915 arasında Kafkasya'da nüfus gelişimi (Rusça). Geocities.
- ↑ Badem, Candan, Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars Vilayeti
Kaynakça
- Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğü: 86 cilt. St. Petersburg: 1890-1907.
| ||||||