Macaristan Krallığı (1920-1946)

Macaristan Krallığı Magyar Királyság
← 1920–1946 →
Bayrak Arma
Slogan "Regnum Mariae Patrona Hungariae"[1] (Latin) "Macaristan’ın Koruyucusu Azize Meryem'in Krallığı"
Ulusal marş Himnusz "Isten, áldd meg a magyart" "Tanrı, Macarları korusun"
1942'de Macaristan Krallığı'nın sınırları
Başkent	Budapeşte
Dil(ler)	Macarca
Yönetim	Meşruti Monarşi
Kral
- 1920-1946	taht boşta^a
Devlet Lideri
- 1920-1944	Miklós Horthy^b
- 1944-1945	Ferenc Szálasi^c
- 1945-1946	Yüksek Ulusal Konsey^d
Yasama organı	Diet
Tarihi
- Monarşinin yeniden kurulması	1 Mart 1920
- Trianon Antlaşması	4 Haziran 1920
- Ulusal Birlik Hükümeti'nin oluşturulması	16 Ekim 1944
- Monarşi'nin kaldırılması	1 Şubat 1946
Yüzölçümü
- 1920	92.833 km^2
- 1930	93.073 km^2
- 1941	172.149 km^2
Nüfus
- 1920	7980.143
Yoğunluk	86 /km^2
- 1930	8688.319
Yoğunluk	93.3 /km^2
- 1941	14669.100
Yoğunluk	85.2 /km^2
Para birimi	Macar koronası (1920–1927) Macar pengősü (1927–1946)
Günümüzdeki durumu	Macaristan
^a1921 yılında IV. Károly tarafından hak iddia edildi. ^bMiklós Horthy "Naip" sıfatıyla ülkeyi yönetti. ^cFerenc Szálasi "Ulus Şefi" unvanını kullandı. ^dDevlet bir kolektif başkanlık sistemiyle yönetildi.

Macaristan Krallığı (Macarca: Magyar Királyság), 1920 ile 1946 arasında bugünkü Macaristan'ın taşıdığı isim. Naip Miklós Horthy 1920'den 1944'e değin resmi olarak Károly'i temsil etmiştir. Károly'nin tahta çıkma çabaları ise dış baskılar nedeniyle gerçekleşemedi.

Horthy'nin başında olduğu Macaristan II. Dünya Savaşı'nın büyük kısmında Mihver Devletleri'nin safında yer aldı. 1944'te Horthy'nin Müttefiklerle ilişkileri düzeltme arayışına girmesi üzerine Nazi Almanyası Macaristan'ı işgal etti. Horthy'nin yerine getirilen Ferenc Szálasi'nin Nazi destekli hükümetle Macaristan Almanya'nın kuklası bir devlet haline geldi. Alman işgalinden kurtarılmasından sonra Sovyetler Birliği'nin etki alanına giren Macaristan'da monarşi kaldırıldı.

Kuruluşu

I. Dünya Savaşı'nın sonunda Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun dağılmasıyla arka arkaya önce 1918'de Macaristan Demokratik Cumhuriyeti, ardından Mart 1919'da Béla Kun'un öncülüğünde Macaristan Sovyet Cumhuriyeti adında bir sovyet cumhuriyeti kuruldu. Uyguladığı şiddetle kitleleri karşısına alan sovyet cumhuriyeti ağustos başlarında yıkılırken, Rumen birlikleri de Budapeşte'ye girdi.

İtilaf Devletleri'nin baskısıyla Rumen birliklerinin Tisza'nın gerisine çekilmesinden sonra, geçici bir hükümet kurularak Ocak 1920'de seçime gidildi. Yeni parlamento önceki rejimlerin düzenlemelerini iptal ederek monarşiyi geri getirmekle birlikte, devrimi bastırmış olan Amiral Miklós Horthy'yi geçici devlet başkanı olarak kral naibi seçildi. Ardından Sándor Simonyi-Semadam başkanlığında Hıristiyan Ulusal Birlik ve Küçük Toprak Sahipleri Partisi'ne dayanan bir koalisyon hükümeti oluşturuldu.

Yeni hükümetin imzaladığı Trianon Antlaşması'yla (Haziran 1920) Macaristan, topraklarının on yedisinden fazlasını Romanya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Avusturya, Polonya ve İtalya'ya bıraktı. Bu arada 3 milyonu aşkın Macar da bu ülkelerin sınırları içinde kaldı. Antlaşma uyarınca savaş tazminatı ödeme yükümlülüğü altına giren Macaristan'ın silahlı kuvvetleri de 35 bin kişiyle sınırlandırıldı.

Naip Miklós Horthy

Ülke kaynaklarını tüketen savaş, işgal ve iç karışıklıklar ekonomiyi de yıkımın eşiğine getirdi. Hammadde kaynaklarından ve pazarlarından kopan sanayi durma noktasına gelirken, işsizlik olağanüstü boyutlara ulaştı. Komşu ülkelerden kaçan 400 bin kadar mülteci ekonomiye yeni bir yük getirdi. Devrim umutları sönen işçilerin ve yoksul köylülerin hoşnutsuzluğu derinleşirken, konumlarının hızla sarsılmasıyla sağa kayan orta tabakalar radikal bir çizgiye yöneldi. "Beyaz teröristler"in eylemleri solcuların yanı sıra liberal demokratları da hedef almaya başladı. Aynı dönemde sosyal demokratlar ve sendikacılar üzerindeki devlet baskısı da yoğunlaştı.

Temmuz 1920'de Simonyi-Semadam'ın yerini alan Pál Teleki başkanlığındaki hükümet sınırlı ve göstermelik bir toprak reformu dışında toplumsal sorunları çözmeye dönük bir adım atmadı. Sürgünde bulunan Károly'nin Mart 1921'de birdenbire Macaristan'a dönmesiyle taht sorunu gündeme geldi. Dış baskılar üzerine Horthy, kralı ülkeden çıkmaya zorladı. Kralcıların da yer aldığı hükümetin istifasından sonra, başbakanlığa tutucu eğilimli István Bethlen getirildi. Küçük Toprak Sahipleri Partisi ile Hıristiyan Ulusal Birlik içinde kralcı karşıtlarını Birlik Partisi altında birleştirmeyi başaran Bethlen, oy hakkını kısıtlamanın yanı sıra kırsal kesimde açık oy kullanma sistemini yeniden yürürlüğe koydu. Böylece Mayıs 1922 seçimlerinde partisi büyük bir çoğunluk elde etti. Bu arada tahta çıkmaya yönelik ikinci girişimi de (Ekim 1921) boşa çıkan kralın bir süre sonra ölmesiyle, kralcıların muhalefeti gücünü yitirdi. Öte yandan Bethlen'in toprak reformu programından vazgeçme ve hükümetin dış politikasını destekleme karşılığında sosyal demokratlar ve sendikalar üzerindeki baskıları yumuşatması gerginlikleri önemli ölçüde azalttı. "Sağ radikal" önderlere devlet kademelerinde görev verilmesiyle "beyaz terör" de son buldu.

Bethlen dış politikada Trianon Antlaşması'nın yol açtığı toprak kayıplarını giderme hedefini temel almakla birlikte, öncelikle Macaristan'ı yalnızlıktan kurtarmaya ve mali durumu düzeltmeye ağırlık verdi. Macaristan'ın Eylül 1922'de üye olduğu Milletler Cemiyeti'nin Mart 1924'te sağladığı kalkınma kredisi ve ülkeye giren yabancı sermaye tarımın canlanmasında ve sanayinin yeniden gelişmesinde önemli rol oynadı. Bethlen'in önemli bir adımı da Çekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya'nın Küçük Antant kuşatmasını kırmak için 1927'de İtalya'yla imzaladığı dostluk antlaşması oldu.^[2]

Sağ radikalizmin yükselişi

Gyula Gömbös

Bethlen'in gene büyük bir çoğunlukla kazandığı Haziran 1931 seçimlerinin hemen ardından, 1929 Büyük Bunalımı'nın etkileri Macaristan'da da kendini duyurmaya başladı. Dünya buğday pazarındaki çöküşle bozulan dış ticaret dengesi, hükümeti sıkı deflasyonist politikalar izlemeye yöneltti. Artan işsizliğin ve yoksulluğun yarattığı siyasal bunalım, Ekim 1932'de "sağ radikal" önderlerden Gyula Gömbös'ün başbakanlığı ele geçirmesiyle noktalandı.

Yahudi düşmanlığıyla da tanınan Gömbös, güçlü bir muhalefetle karşılaştığı için, faşist bir diktatörlük kurarak Macaristan'ı Nazi Almanyası ve Faşist İtalya'yla ittifaka sokmaya dayanan programını gerçekleştiremedi. Gömbös 1936'da öldü fakat kısa bir süre önce yapılan seçimlerden "sağ radikal" hareket güçlü bir grupla çıktığından çizgisi canlılığını korudu. Eski Macaristan topraklarını ele geçirme umudu ve yaygın Yahudi karşıtlığı, Macaristan üzerinde giderek artan Almanya'ya yakınlaşma eğilimini besleyen bir zemin hazırladı. Buna karşılık kralcılar, gelenekçi "liberal muhafazakârlar" ve sosyal demokratlar gibi değişik kesimleri kapsayan Nazizm karşıtları tek bir cephede toplanmaya başladı. Önceleri "sağ radikal" harekete yakınlık duyan Horthy ağırlığını bu cepheden yana koydu.

Horthy'nin başbakanlığa atadığı Kálmán Darányi, Macaristan'ı yeniden silahlandırmaya çalıştığından Almanya'nın tepkisini çekti. Bir süre sonra Almanya'yı ve içerideki faşistleri yatıştırmaya yönelince, yerini Béla Imrédy'ye bırakmak zorunda kaldı. Başlangıçta aşırı sağa karşı önlemler alan ve Batılı devletlerle ilişkileri geliştirme politikası izleyen Imrédy de çok geçmeden Mihver yanlısı bir tutum benimsedi. Bu dönemde özgürlükleri kısıtlayan ve Yahudilere sınırlama getiren bir dizi baskıcı yasa çıkarıldı. Yahudi asıllı olduğunun açığa çıkarılması üzerine Şubat 1939'da istifa eden Imrédy'nin yerine Müttefik yanlısı olarak bilinen Pál Teleki geçti. Bununla birlikte Almanya toprak vaatleriyle Macaristan'ı yanına çekmeye yönelik manevralarını sürdürdü.

II. Dünya Savaşı ve yenilgi

1938 ve 1941 arasında Macaristan Krallığı'nın genişlemesi

II. Dünya Savaşı'nın başlangıcında savaşın dışında kalmaya çalışan Macaristan, Sovyetler Birliği'nin (SSCB) Besarabya'yı işgalinden (Haziran 1940) sonra Alman birliklerinin topraklarından geçirilmesine izin vererek Üçlü Pakt'a katıldı. Ardından Yugoslavya'yla imzalanan antlaşma, bu ülkede Batı yanlısı bir hükümetin başa geçmesiyle (Mart 1941) Macaristan'ı çıkmaza soktu. Yugoslavya'ya saldırmaya hazırlanan Hitler, Macaristan'ın da savaşa katılması için baskıya girişti. İntihar eden Teleki'den sonra başbakanlığa getirilen László Bárdossy, Macarların yaşadığı Yugoslavya topraklarını işgal etmenin yanı sıra SSCB'ye yönelik Alman harekâtına da birliklerle destek verdi. Böylece Macaristan savaşa tam anlamıyla girerken, Küçük Antant ülkeleri de karşı cephede yer aldı.

Macaristan dönemin Yugoslavya'sının başta Voyvodina olmak üzere önemli bir bölümünü işgal etti. İşgal edilen bölgelere başta Almanlar olmak üzere Macar "sivil"ler de yerleştirildi.^[3]

Horthy Mart 1942'de Bárdossy'nin yerine Miklós Kállay'ı başbakanlığa atayarak ve içeride baskılara büyük ölçüde son vererek el altından Müttefiklerle ilişkileri düzeltme arayışına girdi. Macar kuvvetleri Ocak 1943'te Voronej'de ağır bir yenilgiye uğradı. Sovyet birliklerinin Karpatlar'a yaklaştığı sırada, Hitler Macaristan'daki güvenilmez yönetimi değiştirme kararını aldı. 19 Mart 1944'te Almanlar Macaristan'ı işgal ettiler. Ev hapsine alınan Horthy General Döme Sztójay başkanlığında işbirlikçi bir hükümet kurulmasına boyun eğdi. Ardından Naziler solcuları ve Yahudileri hedef alan geniş çaplı bir baskı ve tutuklama kampanyası başlattı. Romanya'nın Müttefiklere teslim olmasından sonra Moskova'yla ateşkes görüşmelerine oturan Horthy, Almanlarca naiplikten çekilmeye zorlandı. Bu arada Ferenc Szálasi başkanlığında Almanya destekli "Ulusal Birlik Hükümeti" kuruldu (Ekim 1944). Szálasi Naip olan Horthy'nin yerine geçmemekle birlikte "Ulusun Lideri" sıfatıyla yeni Macar faşist rejiminin başbakanı olarak atandı.

21 Aralık 1944'te, Sovyetler Birliği'nin onayıyla Debrecen'de bir Macar Geçici Meclisi toplandı. Macaristan 1. Ordusu'nun eski komutanlarından Béla Miklós, Geçici Meclis tarafından oluşturulan karşı-hükümetin başına seçildi. İlerleyen Sovyet birliklerinin Nisan 1945'te Macaristan'ı tümüyle Alman işgalinden kurtarmasıyla Szálasi'nin faşist rejimi de sona erdi.

Sovyet işgaliyle beraber oluşturulan Yüksek Ulusal Konseyi, monarşinin resmen kaldırıldığı 1946'ya kadar kolektif devlet başkanlığını üstlendi. Feshedilen naipliğin yerine önce İkinci Macaristan Cumhuriyeti, daha sonra da Macaristan Halk Cumhuriyeti kuruldu.

Kaynakça

1. Adeleye, Gabriel G. (1999). World Dictionary of Foreign Expressions. Ed. Thomas J. Sienkewicz and James T. McDonough, Jr. Wauconda, IL: Bolchazy-Carducci Publishers, Inc. ISBN 0-86516-422-3.
2. Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
3. Macaristan Geçmişle Yüzleşirken, bianet, 13 Kasım 2012.