Prokopius (tarihçi)
| Kayseryalı Prokopius | |
|---|---|
| Doğum |
MS 500 Kayserya, Filistin, Doğu Roma İmparatorluğu |
| Ölüm | MS 565 |
| Meslek | Tarihçi |
| Önemli eser | Gizli Tarih, Justinianos Döneminde Yapılar, Justinianos'un Savaşları |
Prokopius (Yunanca: Προκόπιος ὁ Καισαρεύς, Latince: Procopius Caesarensis; y. MS 500, Kayserya - y. MS 565), Filistin kökenli Bizanslı tarihçi. İmparator I. Justinianos döneminde yapılan savaşlarda General Belisarius'a eşlik etmiş ve 6. yüzyılın en önemli tarihçisi olmuştur. Justinianos'un Savaşları, I. Justinianos'un Binaları ve Gizli Tarih isimli kitapları yazmıştır. Antik dünyanın son büyük tarihçisi olarak anılır.
Yazmaları
Procopius'un yazmaları, İmparator I. Justinianos'un hükümdarlığının ana bilgi kaynaklarıdır. Procopius, I. Justinianos'un yaptığı savaşları anlatan methiye şeklinde sekiz tarih kitabı ve Justinianos'un İmparatorluk'ta yaptıklarını anlattığı Gizli Tarih (Yunanca: Anekdota) isimli bir kitabı vardır. Bu kitapta Procopius, yazdığı "resmi tarih"e dâhil edemediği skandalları anlatır.
Justinianos'un savaşları
Procopius'un Justinianos'un Savaşları (Yunanca: Ὑπέρ τῶν πολέμων λόγοι, Latince: De Bellis, "Savaşlar hakkında"), Gizli Tarih kadar bilinmese de, O'nun açıkçası en önemli çalışmasıdır. Tek cilt olarak basılan ilk yedi kitabın çok büyük kısmı 545 yılında tamamlanmış ama basımdan önce yüzyılın ortasında erken 551 yılına ait son olaylarla güncellenmiştir.
İlk iki kitap (sıklıkla Pers Savaşı, Latince De Bello Persico olarak bilinir), Romalılarla ile Sasani İmparatorluğu arasında Mezapotamya, Suriye, Ermenistan, Lazika ve yaklaşık olarak bugüngü Gürcistan'da geçen savaşları anlatır. Sasani Şahı I. Kavad'e yapılan sefer, 532 yılındaki İstanbul'daki Nika ayaklanması, Kavad'ın halefi I. Hüsrev ile yapılan savaş ve onun Antakya'yı talan edip, orada yaşayanları Mezopotamya'ya götürmesi, 542 yılında İstanbul'da görülen veba salgını hakkında detaylar bu kitaplarda mevcuttur. Ayrıca, Procopius'un hamisi, Romalı general Belisarius'un kariyerinin erken dönemi hakkında bazı detaylar verir. Sonraki iki kitap (sıklıkla Vandal Savaşı, Latince De Bello Vandalico olarak bilinir), Belisarius'un, Afrika vilayetinde bulunan Vandal Krallığında karşı yürüttüğü savaşı anlatır. Kalan bir kitap (sıklıkla Got Savaşı, Latince De Bello Gothico olarak bilinir), Belisarius ve diğerlerinin, Ostrogotların egemenliği altındaki İtalya'nın yenin fethini anlatır. Napoli ve Roma kuşatmaları hakkında da bilgiler mevcuttur.
Sonradan, Procopius sekizinci bir kitap (sıklıkla Savaşlar VIII, ya da Got Savaşları IV olarak bilinir) eklemiştir, bu kitap ile tarihi Roma ordusunun Narses komutasında Ostrogot Krallığı'nı yok ettiği 552/553 yılına getirmiştir. Bu sekizinci kitap, İtalya ve doğu cephesindeki yeni seferleri anlatır.
Justinianos'un Savaşları, daha sonra yazılmış Bizans tarih yazmalarında etkili olmuştur.[1] Procopius'un çalışmalarının devamı, ölümünden sonra, şair ve tarihçi Mirinalı Agathias tarafından devam ettirilmiştir.
Gizli Tarih
Meşhur Gizli Tarih (Latince Historia Arcana), yüzyıllar sonra Vatikan kütüphanesinde bulunmuş ve Lyon'da Niccolò Alamanni tarafından 1623 yılında basılmıştır. Varlığı "Suda" (ya da Souda (Yunanca: Σοῦδα)) olarak adlandırılan 10. yüzyıl Antik Akdeniz'in Bizans Ansiklopedisi'nden bilinmekteydi. Bu ansiklopedide Anekdota (Yunanca: Ἀνέκδοτα, Latince Anecdota, "yayınlanmamış yazmalar") olarak geçmekteydi. Gizli Tarih, Justinianos'un Savaşları isimli yedi kitabın ilkiyle aynı yılları kapsamakla beraber, bu kitaplar basıldıktan sonra yazıldığı düşünülmektedir. Son görüşler, yazım tarihinin 550 ya da 558'ler götürür ya da belki 562 gibi daha sonraya.
Gizli Tarih, önceki komutanı ve hamisi Belisarius, Belisarius'un karısı Antonina ile beraber İmparator I. Justinianos, karısı İmparatoriçe Theodora hakkında yaşadığı derin hayal kırıklıklarını açığa vurur. Anekdotlar, İmparator, karısı ve çevrelerinin özel yaşamları kadar halka açık hareketlerindeki gizli ruhu açığa çıkardığı iddia eder. Justinianos, zalim, rüşvet alan, müsrif ve yetersiz şekilde değerlendirilmiştir. Theodora'nın ise, okuyucu, daha detaylı ele alındığını görür, şirretlikle birleşmiş müstehcen ve doymak bilmez şehvetle resmedilmiştir.
Justinianos'un binaları
Procopius'un Justinianos'un binaları (Yunanca: Περί Κτισμάτων, Latince: De Aedificiis, "Binalar Üzerine"), imparatorluktaki Justinianos'un binaları üzerine yazdığı methiyedir.
Kaynakça
- ↑ Cresci, Lia Raffaella. "Procopio al confine tra due tradizioni storiografiche". Rivista di Filologia e di Istruzione Classica 129.1 (2001) 61–77.
Prokopius'un eserleri
- Procopius. Procopii Caesariensis Opera Omnia. Haz. J. Haury, G. Wirth. Üç cilt. Leipzig: Teubner, 1976-64. (Yunanca metin.)
- Procopius. History of Wars, The Anecdota or Secret History, On Buildings. Hazırlayan ve çeviren: H. B. Dewing. 7 cilt. Loeb Classical Library. Cambridge, Mass.: Harvard University Press and London, Hutchinson, 1914-40. (Yunanca metin ve İngilizce çeviri.)
Türkçe'ye Çevrilen Eserleri
- Prokopius (Çeviren: Orhan Duru) (2009, yeni baskı 2011), Bizans'ın Gizli Tarihi., İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. ISBN 9944884549
- Prokopius (Çeviren: Erendiz Özbayoğlu), (2004), İstanbul'da Iustinianus Döneminde Yapılar, Birinci Kitap. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2004.
- Prokopius (Çeviren: Adil Calap), (2002), İstanbul'da İsyan ve Veba. İstanbul: Lir Yayınevi, ISBN 9789758654086
Üzerine yapılan incelemeler (Türkçe)
- Düzgüner, Fırat. Iustiniaus Dönemi'nde İstanbul'da Yapılar: Procopius'un Birinci Kitabının Analizi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2004.
- Ersoy, Tolga. Prokopios'un Yapıtlarında Perslerin Temsili. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2009.
- Menzilcioğlu, Çiğdem. Latince sanat terimleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme: Procopius "de Aedificiis". Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1994.
- Zehiroğlu, A. Mican. "Prokopius'un Trabzon Seyahati", Tarih ve Toplum, Sayı: 200, Ağustos, 2000.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||