Şahpur Bahtiyar

Şahpur Bahtiyar شاپور بختیار

İran Başbakanı
Görev süresi 4 Ocak 1979 - 11 Şubat 1979
Hükümdar	Muhammed Rıza Pehlevi
Yerine geldiği	Gulam-Rıza Ezheri
Yerine gelen	Mehdi Bazargan
Kişisel bilgiler
Doğum	26 Haziran 1914 İze, İran
Ölüm	6 Ağustos 1991 (77 yaşında) Paris, Fransa
Partisi	Ulusal Cephe
Dini	Agnostik

Şahpur Bahtiyar (26 Haziran 1914, İze - 6 Ağustos 1991, Paris), İranlı siyaset bilimci, yazar ve İran'daki monarşi rejiminin son başbakanı.

Yaşamı

Köklü bir toprak sahibi ailenin çocuğuydu. Fransa'da siyaset bilimi eğitimi aldı. Avrupa'da yaşadığı dönemde İspanya İç Savaşı'nda Uluslararası Tugaylar'a, II. Dünya Savaşı sırasında da Fransa'yı işgal etmiş olan Nazi Almanyasına karşı savaşan direniş hareketine katıldı. Savaştan sonra İran'a döndü. 1951'de önce İsfahan ili çalışma müdürlüğüne, ardından İran'daki petrol endüstrisinin merkezi sayılan Huzistan'a atandı.

Muhammed Musaddık'ın başbakanlığı döneminde Çalışma Bakanlığı müsteşarlığına getirildi. 1953'te Muhammed Musaddık'ın devrildiği ve Şah Muhammed Rıza Pehlevi'nin tekrar iktidara getirildiği Britanya-ABD destekli darbeden (Ajax Operasyonu) sonra şah rejimini eleştirmekten geri kalmadı. 1950'lerin ortalarında Şah'ın despotik rejimine karşı yeraltı mücadelesine katıldı, 1954'teki Meclis seçimlerinin özgür ve adil biçimde yapılması çağrısında bulundu. 1960'ta İkinci Ulusal Cephe kuruldu ve Bahtiyar bu örgüt içinde önemli rol üstlendi. Bahtiyar ve arkadaşları Şah rejimine karşı yürütülecek mücadelenin yöntemleri konusunda diğer muhalif gruplarla anlaşmazlığa düştü, anayasal monarşi içinde kurulacak bir demokrasi için barışçıl çabalar güden ılımlı bir hareketi savunuyorlardı. Ancak bu ılımlı taleplere rağmen Şah işbirliği yapmayı reddetti; Ulusal Cephe yasadışı ilan edildi ve çoğu önde gelen liberal tutuklandı.

1964-1977 arasında monarşi rejimi sistem karşıtı en küçük bir harekete bile izin vermedi. Şahpur Bahtiyar aynı dönemde defalarca kez hapsedildi. 1977'nin sonlarında yasadışı Ulusal Cephe, Ulusal Cephe Güçleri Birliği adıyla tekrar kuruldu. Bahtiyar'ın lideri olduğu İran Partisi bu ittifak içindeki en güçlü partiydi.

Şah yönetiminin 1977'de baskıları bir ölçüde yumuşatmasıyla başlayan açık siyasal etkinlikler ve protesto gösterileri ertesi yıl yaygınlaşarak kitlesel bir karakter kazandı. Yeniden sertleşen yönetim 8 Eylül 1978'de büyük şehirlerde sıkıyönetim ilan etti. Kanlı bir şekilde bastırılmasına karşın gösteriler durmadı. Şah, reform vaatlerinde bulunarak, ılımlı muhalefete açılarak rejimi kurtarmaya çalıştı. Bu muhalefetin temsilcilerinden Bahtiyar, Gulam Rıza Azhari liderliğindeki askeri hükümetin istifasından sonra, Şah Muhammed Rıza Pehlevi tarafından 6 Ocak 1979'da başbakan olarak atandı. Ancak bu girişim, artık imparatorluk rejimiyle her türlü uzlaşmayı reddeden tüm muhalefet tarafından kınandı. Bu arada 1964'ten beri sürgünde yaşayan dinci hareketi yöneten Ayetullah Ruhullah Humeyni, muhalefetin odağı durumuna geldi. Şahın bütün ülkeyi saran gösteriler karşısında 16 Ocak 1979'da İran'dan temelli ayrılmasından sonra Şahpur Bahtiyar başkanlığındaki hükümetin muhalefetle uzlaşma çabaları sonuçsuz kaldı. Başbakan Bahtiyar, Şahın ilerde ülkeye geri dönebileceği ihtimalini düşünerek Şah rejimine karşı her geçen gün artan muhalefeti ortadan kaldırmaya çalıştı ama başarılı olamadı.^[1] Bunun üzerine İran ordusu da muhalefetin sürgündeki lideri Ayetullah Humeyni'nin ülkeye dönmesini kabul etmek zorunda kaldı. Humeyni'nin 1 Şubat 1979'da ülkeye dönüşüyle, son direnci de yıkılan şahlık rejimi çöktü. Bahtiyar da hemen sonra istifa ederek nisan ayında İran'ı terk etti ve Fransa'ya sığındı.

Fransa'dayken yeni kurulan İslam cumhuriyeti'ne karşı mücadele eden İran Ulusal Direniş Hareketi'ni kuran Bahtiyar'a defalarca suikast girişiminde bulunuldu. 6 Ağustos 1991'de Bahtiyar, Paris'in batısındaki Suresnes'teki evine giren kişilerce bıçaklandı ve boğuldu.^[2] Montparnasse Mezarlığı'na defnedildi. Bahtiyar'ı öldüren üç kişiden biri olan Ali Vekili Rad, 1991'deki suikast ile ilgili olarak 1994'te müebbet hapis cezasına mahkûm oldu, ancak ona yardım ettiği öne sürülen iki kişi hiçbir zaman bulunamadı. Rad, 19 yıl hapis yattıktan sonra Mayıs 2010'da serbest bırakılarak ülkesine döndü.^[3]

Kaynakça

Siyasi görevi
Önce gelen: Gulam-Rıza Ezheri	İran Başbakanı 1979	Sonra gelen: Mehdi Bazargan

İran Başbakanları

Kaçar Hanedanı (1906–1925)	Mirza Nasrullah Han Ali Asgar Han Mirza Nasrullah Han Muhammed Veli Han Tonekaboni Hüseyin Mafi Murtaza Goli Han Hidayet Kamran Mirza Nayib es-Saltaneh Muhammed Veli Han Tonekaboni Said üd-Devle Muhammed Veli Han Tonekaboni Hasan Vüsuk Müstevfi el-Memalik Hasan Vüsuk Muhammed Veli Han Tonekaboni Said üd-Devle Mirza Muhammed Ali Han Müstevfi el-Memalik Abdül Hüseyin Mirza Farmanfarma Abdül Mecid Mirza Müstevfi el-Memalik Abdül Hüseyin Mirza Farmanfarma Hasan Vüsuk Müstevfi el-Memalik Abdül Mecid Mirza Hasan Pirniya Samed Han Mümtaz os-Saltaneh Hasan Pirniya Fethullah Han Ekber Seyyid Ziyaeddin Tabatabai Ahmed Kavam Malik Mansur Mirza Hasan Pirniya Ahmad Kavam Müstevfi el-Memalik Hasan Pirniya Rıza Pehlevi

Pehlevi Hanedanı (1925–1979)	Muhammed Ali Faruki Müstevfi el-Memalik Mehdi Hidayet Muhammed Ali Faruki Mahmud Cam Ahmed Metin Defteri Ali Mansur Muhammed Ali Faruki Ali Soheili Ahmed Kavam Ali Soheili Muhammed Sa'id Murtaza Koli Bayat İbrahim Hekimi Muhsin Sadr İbrahim Hakimi Ahmed Kavam Muhammed Rıza Hikmet İbrahim Hakimi Abdül Hüseyin Hazhir Muhammed Sa'id Ali Mansur Hac Ali Razmara Hüseyin Ala Muhammed Musaddık Ahmed Kavam Muhammed Musaddık Fazlullah Zahedi Hüseyin Ala Manuçehr İkbal Cafer Şerif İmami Ali Amini Esedullah Alam Hasan Ali Mansur Emir Abbas Huveyda Cemşid Amuzegar Cafer Şerif İmami Golam Rıza Azhari Şahpur Bahtiyar

İslam Cumhuriyeti (1979–1989)	Mehdi Bazargan Muhammed Ali Recai Muhammed Cevad Bahonar Muhammed Rıza Mehdevi Kani Mir Hüseyin Musavi

This article is issued from Vikipedi - version of the 9/13/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.