Turgut Özal

Turgut Özal
8. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı
Görev süresi 9 Kasım 1989 - 17 Nisan 1993
Başbakan	Yıldırım Akbulut (1989-91) Mesut Yılmaz (1991) Süleyman Demirel (1991-93)
Yerine geldiği	Kenan Evren
Yerine gelen	Süleyman Demirel
19. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı
Görev süresi 13 Aralık 1983 - 9 Kasım 1989
Cumhurbaşkanı	Kenan Evren
Yerine geldiği	Bülend Ulusu
Yerine gelen	Yıldırım Akbulut
Anavatan Partisi Genel Başkanı
Görev süresi 20 Mayıs 1983 - 31 Ekim 1989
Yardımcı	Cavit Şadi Pehlivanoğlu
Yerine gelen	Yıldırım Akbulut
Türkiye Büyük Millet Meclisi 17. ve 18. Dönem Milletvekili
Görev süresi 6 Kasım 1983 - 9 Kasım 1989
Seçim Bölgesi	1983 – İstanbul 1987 – İstanbul
23. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı
Görev süresi 20 Eylül 1980 - 14 Temmuz 1982
Başbakan	Bülend Ulusu
Yerine geldiği	1979-1980 yılları arası başbakan yardımcısı atanmadı.
Yerine gelen	Kaya Erdem
Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Müsteşarı
Görev süresi 3 Aralık 1979 - 22 Eylül 1980
Yerine geldiği	Ahmet Durakoğlu
Yerine gelen	Necdet Calp
Kişisel bilgiler
Doğum	Halil Turgut 13 Ekim 1927 Malatya, Türkiye
Ölüm	17 Nisan 1993 (65 yaşında) Ankara, Türkiye
Yattığı yer	Zeytinburnu, İstanbul
Partisi	Anavatan Partisi
Eşi	Ayhan İnal (e. 1952; b. 1952) Semra Yeğinmen (e. 1954)
Çocukları	Ahmet Özal Zeynep Özal Efe Özal
Bitirdiği okul	İstanbul Teknik Üniversitesi Teksas Teknoloji Üniversitesi
Mesleği	Elektrik mühendisi · Ekonomist · Bürokrat · Politikacı
Hükümeti	45. ve 46. Hükûmetler
Dini	İslam
İmzası
Askerî hizmeti
Bağlılığı	Türkiye
Hizmet yılları	1959-1962
Rütbesi	Teğmen
Birimi	Milli Savunma Bakanlığı Bilimsel Danışma Kurulu

Halil Turgut Özal (13 Ekim 1927, Malatya — 17 Nisan 1993, Ankara)^[1]; Türk bürokrat, siyasetçi ve devlet adamı, Türkiye Cumhuriyeti'nin 8. Cumhurbaşkanı. Bundan önce, 1983-1989 yılları arasında 5 yıl 10 ay boyunca başbakanlık ve aynı zamanda Anavatan Partisi Genel Başkanlığı görevlerinde bulunan Turgut Özal cumhurbaşkanlığı görevi sürerken vefat eden Mustafa Kemal Atatürk'ün ardından, görevi başında vefat eden ikinci cumhurbaşkanıdır.

43. Türkiye Hükümeti döneminde Başbakanlık Müsteşarlığı ile DPT Müsteşar Vekilliği görevlerinde bulunmuştur. 12 Eylül Darbesi'nden sonra Bülend Ulusu tarafından kurulan hükümette Ekonomiden Sorumlu Başbakan Yardımcılığı görevini üstlenmiştir. 1982 yılında bu görevinden istifa etmiştir ve 1983 yılında Anavatan Partisi'ni kurmuştur. Partisi 1983 Türkiye genel seçimlerinde %45,14 oy almıştır ve 45. Türkiye Hükûmeti'ni kurarak Başbakan olmuştur. 1985 yılında yapılan kongrede tekrar ANAP genel başkanı seçilmiştir ve partisi 1987 Türkiye genel seçimlerinde %8.83 düşerek %36,31'e gerilemiştir. 46. Türkiye Hükûmeti'in kurarak tekrar Başbakan olmuştur.

Her zaman sivil yönetimi savunmuş ve halk tipi sivil kıyafetlerden hoşlanan Özal, 1989 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Başbakanlıktan ayrılmasına rağmen, siyasi olayların gelişmesinde belirleyici rolünü sürdürmüştür. Saddam Hüseyin'in Türkiye için büyük bir tehlike teşkil ettiğini ve Saddam'ın bölgeyi hakimiyeti altında tutmasına izin verilemeyeceğini savunmuştur. Özal, 17 Nisan 1993 tarihinde 5 ülkeyi kapsayan 12 günlük Türkistan gezisinden sonra Cumhurbaşkanlığı döneminde vefat etmiştir.

İlk yılları

Babası Malatya'nın Çırmıktılı yani şimdiki adıyla Yeşilyurt ilçesinin Ünlüoğulları ailesinden^[2] banka memuru Mehmet Sıddık Özal, annesi ise Tunceli Çemişgezekli, ilkokul öğretmeni, Kürt^[3][4][5] kökenli Hafize Hanımdır (d. 1906 - ö. 1988).^[6] Çocukluğunun bir döneminde pilot olmak isteyen Özal, Silifke'ye taşındıktan sonra, eşeğin üzerinden düşerek kolundan sakatlandı ve kollarından biri diğerine göre daha kısa kaldı. Bu durum pilot olma isteğinden zorunlu olarak vazgeçmesine neden oldu.^[7]

4 yaşındayken ailesi Bilecik'in Söğüt ilçesine taşındı ve ilköğrenim hayatına burada başladı. Babasının görevi nedeniyle sık sık il değiştirdi. Ortaokulu Mardin'de bitirdi. Mardin'de lise olmaması nedeniyle, Konya Lisesi'nde eğitimine devam etti. Bu dönem içerisinde kardeşi Korkut Özal da eşlik etti. Son olarak Kayseri Lisesi'nde lise eğitimini bitirdi. İstanbul Teknik Üniversitesi'nde Elektrik Mühendisliği'ni burslu olarak okudu ve 1950 yılında mezun oldu. Mühendislik yapmaya başladı ve kısa bir süre sonra ailesinin isteğiyle evlendiği Ayhan İnal ile 1952 yılında kısa süreli bir birliktelik yaşadı. Bu evlilikten sonra çalıştığı kurum Elektrik İşleri Etüd İdaresinde sekreter olarak görev yapan Semra Yeğinmen ile evlendi. Evlendikten sonra Amerika'da Teksas Teknoloji Üniversitesi'ne ihtisas yapmaya giderek burada ekonomi branşında eğitim aldı. Yine bu evlilikten sonra Ahmet (d. 1955), Zeynep (d. 1956) ve Efe (d. 1967) adında üç çocuk sahibi oldu.^[8]

Bürokratlık dönemi

Geri döndüğünde EİEİ Genel Müdür Yardımcısı (ya da Genel Direktör Teknik Müşaviri; kayıtlar arasında ikilem mevcut) oldu ve Türkiye'de elektrifikasyon üzerine projelerde çalıştı. 1958 yılında Planlama Komisyonu'nda sekreterya görevini yaptıktan sonra 1959 yılında Ankara Ordonat Okulunda yedek subay oldu. Dönemin Devlet Su İşleri Genel Müdürü (ve 33 sene sonra 9. Cumhurbaşkanı seçilecek olan) Süleyman Demirel de, 27 Mayıs Darbesi'nden hemen sonra askere alındı.

Askerliği sonrasında Devlet Planlama Teşkilatının kuruluşunda çalıştı. 1965 seçimlerinden sonra Süleyman Demirel'in danışmanı olarak görev yaptı. 1967 yılında DPT Müsteşarı oldu. 1971 yılından 1973 yılında kadar Dünya Bankası Sanayi Dairesi'nde danışman olarak çalıştı. Yurda döndükten sonra başta Sabancı Holding olmak üzere birçok sektördeki, birçok şirket için yönetici olarak çalıştı. Sabancı Holding'deki görevinin Genel Koordinatörlük olduğu belirtilmektedir.

Siyasi yaşamı

1977 genel seçimlerinde Millî Selamet Partisi'nden İzmir milletvekili adayı oldu; ancak seçilemedi. 43. Hükümet döneminde Başbakanlık Müsteşarlığı ile DPT Müsteşar Vekilliği görevlerine getirildi. 24 Ocak Kararları'nı hazırladı. 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra, bu politikaları devam ettirmek amacıyla Bülend Ulusu Hükümeti'nde ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcılığı görevine getirildi. Bu göreve getirildikten 22 ay sonra, 14 Temmuz 1982 yılında istifa etti.

Türkiye Cumhuriyeti tarihinin hem DPT Müsteşarlığı hem de Başbakanlık Müsteşarlığı yapmış tek başbakanı ve cumhurbaşkanıdır.

Başbakanlığı

Turgut Özal'ın Şarkışla Belediyesi'ni ziyaretinden bir kare (1986).

20 Mayıs 1983 tarihinde Anavatan Partisi'ni kurdu. 1983 Türkiye genel seçimlerinde tarihindeki seçimlerde 400 kişiden oluşan parlamentoda 211 milletvekili çıkararak tek başına iktidar ve 45. Hükümet'in Başbakanı oldu. 1984 yerel seçimlerinden de başarıyla çıktı. 13 Nisan 1985 tarihinde yapılan ilk kongrede tekrar genel başkanlığa seçildi.

1987 yılında yapılan genel seçimlerde de 292 milletvekili çıkartarak tekrar çoğunluğu sağladı ve 46. Hükümet'in başbakanı oldu. İktidarda bulunduğu 1983-1991 döneminde Türkiye ekonomisi ortalama yıllık yüzde 5,2 oranında büyüdü. Polis Vazife ve Selahiyetleri Kanunu'nu değiştirerek Emniyet İstihbarat Daire Başkanlığını kurdu.

Suikast girişimi

18 Haziran 1988 Cumartesi günü Ankara Atatürk Spor Salonu'nda Anavatan Partisi'nin 2. Olağan Kongresi'nin düzenlendiği sırada Kartal Demirağ isimli saldırgan tarafından düzenlenen suikasttan yaralı olarak kurtuldu. Foto muhabirleri ve televizyon kameraları için hazırlanmış olan platformun önünden ve Özal'a 12 metre öteden saat 12.15'te iki el ateş eden Demirağ, Turgut Özal'ı sağ elinden yaraladı. Saldırı sonrası etrafa rastgele ateş açan korumalar ise 18 kişinin yaralanmasına sebep oldu. Yaralananlar arasında Bakan İmren Aykut da vardır. Önce ölüm cezasına çarptırılan, ardından cezası 20 yıla indirilen Kartal Demirağ'ı cumhurbaşkanlığı döneminde affetti.

Ekonomi

Ekonomide serbest piyasa düzenini esas alan yapısal değişim programı Turgut Özal hükumeti döneminde uygulamaya kondu. 1983-1987 yılları arasında ki başbakanlığı dönemini de içine alan, Türkiye'de kişi başına düşen milli gelir 1980 yılında 1.539 dolar iken 1987 yılında 1.636 dolara^[9] yükseldi. Türkiye'yi ithal ikamesi modelinden ihracat önderliğinde büyüme modeline dönüştürmeyi başarmış ve Türk ekonomisi rekabete açılmıştır. Döneminde pek çok Anadolu il ve ilçesinde organize sanayi bölgesi kurulmuş, Anadolu üretim yapıp doğrudan ihracata yönelmiştir.^[10]

İnsan hakları

Türkiye'de yaşayan Kürt toplumunun hakları için çözüm sürecinin ilk aşaması katedildi. Kuzey Irak lideri Mesud Barzani'ye uluslararası alanda rahat seyahat edebilmesi amacıyla kırmızı Türk Pasaportu verdi. Ancak Barzani bu pasaportu 2003 yılında Türkiye'ye iade etti.

Cumhurbaşkanlığı

Seçimi

1989'daki cumhurbaşkanlığı seçiminde aday oldu. Sosyaldemokrat Halkçı Parti ve Doğru Yol Partisi meclise girmeyerek seçimi boykot etti. İlk turda Turgut Özal 247, ANAP Burdur Milletvekili Fethi Çelikbaş 18 oy aldı. 17 oy boş çıkarken 3 oy geçersiz sayıldı. İkinci turunda 284 milletvekilinin katıldığı oylamada adaylardan Başbakan Turgut Özal 256 oy alırken, Çelikbaş 17 oy aldı. 2 oy geçersiz sayılırken 9 oy boş çıktı. 31 Ekim 1989 tarihinde gene muhalefetin katılmadığı 3. tur oylamasında Turgut Özal 263 oy alarak Türkiye Cumhuriyeti'nin 8'inci Cumhurbaşkanı oldu. 9 Kasım 1989 tarihinde resmi olarak görevine başladı. Bu seçimden akılda kalan ise alışamadık diyenlere, alışırsınız, alışırsınız demesidir.

Körfez savaşı ve Özal

Dönemin ABD Başkanı George Bush ile İstanbul'da (1991).

Cumhurbaşkanlığı döneminin en önemli olayı I. Körfez Savaşı'dır. Bu olayda çok aktif rol aldı. Petrol kaynaklarının kontrolünü elinde tutan Saddam Hüseyin'in Türkiye için büyük bir tehlike teşkil ettiğini ve Saddam'ın bölgeyi hakimiyeti altında tutmasına izin verilemeyeceğini savundu. Saddam'ın uzaklaştırılması için mümkün olan her şeyin yapılması konusunda fikren ve siyasi açıdan son derece istekliydi. Bu nedenle ABD'ye bu konuda açık destek verdi.^[11] Harekata Türk Ordusu'nun da katılıp, Misak-ı Milli sınırları içinde olan Musul ve Kerkük'e girilmesini isteyince, zamanın Genelkurmay Başkanı Necip Torumtay görev süresi sona ermeden 3 Aralık 1990 tarihinde kendi isteği ile Genelkurmay Başkanlığı görevinden emekliye ayrıldı; görevden ayrılmasına sebep olarak da I. Körfez Savaşı'nda hükümetin tutumuna tepki olduğu öne sürüldü.

Dönemin Irak Başbakanı Taha Yasin Ramazan Türkiye ziyareti sırasında dönemin cumhurbaşkanı Özal'ı makamında ziyareti sırasında Saddam Hüseyin hükumetine karşı Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık uçaklarına İncirlik Hava Üssü'nü açarsınız "sizi düşman biliriz" sözlerine karşı Turgut Özal "O Saddam'a selam söyle. Eğer Türkiye topraklarına bir top mermisi düşerse, seni de Saddam'ı da Bağdat'ın ortasında asarım." demiştir.^[12]

Sivil cumhurbaşkanı

Turgut Özal'ın Kaymakam Eyüp Sabri Kartal'ın kaymakam olarak görevine başlama törenine iştiraki "sivil cumhurbaşkanından sivil yönetime destek" olarak değerlendirilmiştir (16 Ağustos 1991).

Her zaman sivil yönetimi savunmuş ve halk tipi sivil kıyafetlerden hoşlanmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarını resmi kıyafetiyle ziyaret eden diğer cumhurbaşkanlarından farklı olarak çoğu defa kravatsız, keten pantolon, keten ayakkabı ve tişörtle resmi programlara katıldı. Yandaki resimde görüldüğü gibi üst rütbeli askerlerin devir teslim törenine katılmazken, küçük bir ilçede kaymakamın göreve başlama törenine katıldı. Askeri birlikleri şortla denetlemesi medya tarafından şiddetle eleştirildi. Özal diğer cumhurbaşkanları gibi konuklarını köşkte ağırlamak yerine, Marmaris Okluk koyundaki resmi yazlıkta ağırladı. Ölümünde sivil cumhurbaşkanı, demokrat cumhurbaşkanı, dindar cumhurbaşkanı pankartlarıyla da bu tutumu desteklendi.

Vefatı

Turgut Özal, 17 Nisan 1993 tarihinde 5 ülkeyi kapsayan 12 günlük Türkistan gezisinden sonra vefat etti. Cenazesine Türkiye'nin dört bir yanından yüzbinlerce kişi akın etti. Tören televizyonlardan canlı yayınlandı, ülkede 3 günlük yas ilan edildi. Dönemin Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, Turgut Özal ile de yakın dost olan George H. W. Bush beklentilerin aksine cenaze törenine katılmadı. "Öldükten sonra beni İstanbul’a defnedin, kıyamete kadar Fatih Sultan Mehmed'in manevi ruhaniyeti altında bulunmak istiyorum." şeklindeki vasiyetine uyularak kendisi tarafından yaptırılan eski başbakan Adnan Menderes'in anıtmezarının bulunduğu Topkapı'da, Vatan Caddesi üzerinde kendisi adına hazırlanan anıt mezara defnedildi.^[7]

Bir suikasta kurban gitmiş olabileceği de yıllardır tartışılmaktadır. Turgut Özal'ın limonatasına katılan arsenikle zehirlendiği iddiasını ortaya atan eşi Semra Özal,^[13] delil olarak da saç örneğini ABD'de tahlil ettirdiğini belirtmektedir. 2 Ekim 2012 tarihinde Merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın 19 yıl aradan sonra kabri açılmış olup ölümünün bir suikast olup olmadığının belirlenmesi için yapılan otopsi sonucunda Adli Tıp Kurumu araştırmalar ve bulgular sonucu zehir bulunduğunu ancak Özal'ın zehirden mi yoksa başka sebepten mi öldüğünü tespit edemediklerini açıklamıştır.

Özel hayatı

Korkut Özal ve Yusuf Bozkurt Özal'ın ağabeyi olan Turgut Özal elektrik mühendisi olarak çalıştığı 1950 yılında Ayhan İnal ile evlenmiş ve ancak aynı yıl ikili boşanmıştır. Elektrik işleri Etüd İdaresi'nde çalışırken daire çalışanlarından Semra Özal ile tanışmış, 31 Mayıs 1954 tarihinde evlenmiştir. Bu evliliğinden Zeynep, Efe ve Ahmet Özal olmuştur.

Kaynakça

1. "turgut ozal biyografi kısaca". malatyasurmanset.com. 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121113192032/http://www.malatyasurmanset.com.tr:80/turgut-ozal-biyografi,2.html. Erişim tarihi: 19.09.2012. 
2. Emin Çölaşan, "Turgut Nereden Koşuyor?-Turgut'un Serüveni (İki Kitap Bir arada)" s. 32 Bilgi Yayınevi, Ankara, 2008
3. "Özal Kürt’üm diyemedi". Hürriyet. 20 Nisan 2013. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/23081075.asp. 
4. "‘Kürtler Cumhurbaşkanı oldu ama Kürt olamadı'". Evrensel. 22 Mayıs 2013. 27 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160327165903/http://www.ilkehaber.com/haber/kurtler-cumhurbaskani-oldu-ama-kurt-olamadi-26228.htm. 
5. "İlk Çıkış Özal'dan: Anneannem Kürt! İşte Özal'dan Gül'e Devletin Zirvesinin Kürt Açılımı". turktime.com. 15 Mayıs 2009. 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160530025218/http://www.turktime.com/haber/ILK-CIKIS-OZAL-DAN-ANNEANNEM-KURT-ISTE-OZAL-DAN-GUL-E-DEVLETIN-ZIRVESININ-KURT-ACILIMI/55079/. 
6. Tarihten bir yaprak Sıradışı bir çocuk: Malatyalı Turgut
7. "Turgut Özal". Malatya Valiliği. 20 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100420040031/http://www.malatya.gov.tr:80/malatya/TURGUT.HTM. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2010. 
8. "Onlar hep el eleydi". Hafta Sonu. 12 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100812221309/http://www.haftasonu.com.tr:80/ask_hikayeleri/04487/. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2010. 
9. "1983-1987 Türkiye Ekonomisi". 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160325045127/http://www.islamikariyer.com/ekonomi/1983-1987-turkiye-ekonomisi.html. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
10. Süleyman Yaşar (28 Şubat 2014). "28 Şubat darbesi niye yapıldı?". Sabah. http://www.sabah.com.tr/yazarlar/yasar/2014/02/28/28-subat-darbesi-niye-yapildi-1393550738. 
11. "Abramowitz: Türkiye Destekleyecek". VOA News. 18 Ocak 2003. 29 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090129182258/http://www.voanews.com:80/turkish/archive/2003-01/a-2003-01-18-10-1.cfm. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2010. 
12. Turgut Özal'dan Saddam'a tehdit "Oğlu Ahmet Özal'ın dilinden"
13. Uğur, Fatih. "Büyük Türkiye Cumhuriyeti’ni kuracaktı". 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151127121624/http://www.aksiyon.com.tr:80/aksiyon/haber-18400-26-buyuk-turkiye-cumhuriyetini-kuracakti.html. Erişim tarihi: 22 Ocak 2012. 

Dış bağlantılar

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı-Turgut Özal
• Turgut Özal Düşünce ve Hamle Derneği
• Turgut Özal Üniversitesi

Siyasi görevi
Önce gelen: Kenan Evren	Türkiye Cumhurbaşkanı 9 Kasım 1989 - 17 Nisan 1993	Sonra gelen: Süleyman Demirel
Önce gelen: Bülend Ulusu	Türkiye Başbakanı 13 Aralık 1983 - 31 Ekim 1989	Sonra gelen: Yıldırım Akbulut
Önce gelen: 1979-1980 yılları arası Başbakan Yardımcısı atanmadı.	Türkiye Başbakan Yardımcısı 20 Eylül 1980 - 14 Temmuz 1982	Sonra gelen: Kaya Erdem
Hükümet görevi
Önce gelen: Ahmet Durakoğlu	Türkiye Başbakanlık Müsteşarı 3 Aralık 1979 - 22 Eylül 1980	Sonra gelen: Necdet Calp
Parti siyasi görevi
Önce gelen: Önce gelen yoktur.	Anavatan Partisi Genel Başkanı 20 Mayıs 1983 - 31 Ekim 1989	Sonra gelen: Yıldırım Akbulut