Çin Halk Cumhuriyeti'nin idari yapılanması

Çin'in büyük nüfusu ve yüzölçümü nedeniyle idari bölümleri antik çağlardan beri çeşitli düzeylere ayrılmıştır. Çin Halk Cumhuriyeti'nin anayasasına göre üç de jure idari bölüm[1] olmasına rağmen günümüzde beş de facto idari bölüm bulunmaktadır: eyalet, il, ilçe, belde ve köy.

Eyaletlerin Çin'de önemli bir kültürel rolü bulunur. Birçok insan kendilerini doğdukları eyalet ile tanımlar. Çin eyaletlerinin büyük çoğunluğunun sınırları Ming Hanedanının son dönemlerinde belirlenmiştir. Bu dönemden sonra önemli değişiklikler Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra kuzeydoğu eyaletlerinin yeniden örgütlenmesi ve Sovyet ulusalcı kuramına uygun olarak özerk bölgelerin kurulmasıdır.

Düzeyler

Çin Halk Cumhuriyeti'nin anayasasına göre yönetimsel bölümler üç düzeyden oluşur: eyalet, ilçe ve belde. Ancak günümüzde eyaletlerin altına il ve beldelerin altına köy olmak üzere iki düzey daha kullanılmaktadır.Çin Halk Cumhuriyeti'nde 33 eyalet düzeyinde bölüm, 333 il düzeyinde bölüm, 2.862 ilçe düzeyinde bölüm, 41.636 belde düzeyinde bölüm ve çok sayıda köy düzeyinde bölüm bulunmaktadır.

Özet

Bu tablo 31 Aralık 2005 tarihi itibariyle Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yönetilen bölümleri özetlemektedir.

Düzey Adı Türleri
1 Eyalet düzeyi
  • Eyalet (省 shěng) (22)
  • Özerk bölge (自治区 zìzhìqū) (5)
  • Doğrudan yönetilen belediye (直辖市 zhíxiáshì) (4)
  • Özel idari bölgeler (特别行政区 tèbié xíngzhèngqū) (2)
2 İl düzeyi
  • İl (地区 dìqū) (17)
  • Özerk il (自治州 zìzhìzhōu) (30)
  • İl düzeyi şehir (地级市 dìjíshì) (283)
  • Aymak (盟 méng) (3)
3 İlçe düzeyi
  • İlçe (县 xiàn) (1,464)
  • Özerk ilçeler (自治县 zìzhìxiàn) (117)
  • İlçe düzeyi şehirler (县级市 xiànjíshì) (374)
  • Bucak (市辖区 shìxiáqū) (852)
  • Sancak (旗 qí) (49)
  • Özerk sancak (自治旗 zìzhìqí) (3)
  • Orman alanı (林区 línqū) (1)
  • Özel bucaklar (特区 tèqū) (2)
4 Belde düzeyi
  • Belde (乡 xiāng) (14,677)
  • Etnik belde (民族乡 mínzúxiāng) (1,092)
  • Kasaba (镇 zhèn) (19,522)
  • Alt bucak (街道办事处 jiēdàobànshìchù) (6,152)
  • Bucak kamu bürosu (区公所 qūgōngsuǒ) (11)
  • Sum (苏木 sūmù) (181)
  • Etnik sum (民族苏木 mínzúsūmù) (1)
5 Köy düzeyi
  • Mahalle komitesi (社区居民委员会 jūmínwěiyuánhùi) (80,717)[2]
    • Mahalleler ya da topluluklar (社区)
  • Köy komitesi (村民委员会 cūnmínwěiyuánhùi) (623,669)[3] ya da köy grubu (村民小组 cūnmínxiǎozǔ)
    • İdari köyler (行政村 xíngzhèngcūn)
    • Doğal köyler (自然村 zìráncūn)

Eyalet düzeyi

Çin Halk Cumhuriyeti'nin yönetimi altında 22 eyalet, beş özerk bölge, dört belediye ve iki özel idari bölgeden oluşan 33 eyalet düzeyinde yönetimsel bölüm bulunmaktadır:

Eyaletler kuramsal olarak Çin Halk Cumhuriyeti merkezî hükümetine bağlıdır ancak özellikle ekonomik politikada uygulamada eyalet yetkililerinin geniş yetkileri bulunur. ABD'nin aksine, 1990'ların başına kadar merkezî hükümet ordu haricinde paralel kurumlarla yürütme gücünü kullanmıyordu. Eyaletlerin pratik uygulamaları bazı ekonomistlerin Çin özellikleri taşıyan federal yapı dediği bir yönetim biçimini oluşturmuştur.

Çin'in kuzeydoğu dışındaki eyaletlerinin çoğunun sınırları Yuan, Ming ve Qing Hanedanı dönemlerinde belirlenmiştir. Bazen eyalet sınırları kültürel ve coğrafi sınırlardan uzaklaşır ve buna "köpeklerin dişlerinin birbirine geçmesi" (Çince: 犬牙交错; pinyin: quǎnyájiāocuò) fenomeni denir. Bu imparatorluk yönetiminin böl ve yönet politikası uyarınca ayrılıkçılığı yıldırmak ve savaş ağalığından vazgeçirmek için yapılmış bir girişimdi. Yine de eyaletler Çin içinde önemli kültürel bir role sahiptir. İnsanlar kendilerini bulundukları eyaletler ile tanımlamakta ve her eyaletin yaşayanları için belirli bir stereotip bulunmaktadır.

En yakın yönetimsel değişiklikler Hainan (1988) ve Chongqing'in (1997) eyalet düzeyine çıkarılması ve Hong Kong (1997) ile Makao'nun (1999) özel idari bölge olarak kabul edilmesidir.

Sincan Uygur Özerk Bölgesi Tibet Özerk Bölgesi Qinghai Gansu Sichuan Yunnan Ningxia Hui Özerk Bölgesi İç Moğolistan Özerk Bölgesi Shaanxi Chongqing Guizhou Guangxi Zhuang Özerk Bölgesi Shanxi Henan Hubei Hunan Guangdong Hainan Hebei Heilongjiang Jilin Liaoning Pekin Tianjin Shandong Jiangsu Anhui Şanghay Zhejiang Jiangxi Fujian Hong Kong Makao China administrative TR.gif
Resim hakkında

Bu haritanın daha büyük bir versiyonu için buraya gidiniz.

Eyalet düzeyinde idari bölümlerin listesi

Adı Çince (G) Çince (B) Pinyin Posta haritası Türü Kıs.¹ Yüzölçümü² Başkenti
Bölge		 ISO İdari böl.
Anhui 安徽 安徽 Ānhuī Anhwei Eyalet 皖 wǎn 139,700 Hefei Doğu CN-34 Liste
Pekin 北京 北京 Běijīng Peking Belediye 京 jīng 16.800 — Kuzey CN-11 Liste
Chongqing 重慶 重庆 Chóngqìng Chungking Belediye 渝 yú 82.300 — Güneybatı CN-50 Liste
Fujian 福建 福建 Fújiàn Fukien Eyalet 闽 mǐn 121.300 Fuzhou Doğu CN-35 Liste
Gansu 甘肅 甘肃 Gānsù Kansu Eyalet 甘 gān ya da 陇 lǒng 454.300 Lanzhou Kuzeybatı CN-62 Liste
Guangdong 廣東 广东 Guǎngdōng Kwangtung Eyalet 粤 yuè 180.000 Guangzhou Güney Orta CN-44 Liste
Guangxi 廣西 广西 Guǎngxī Kwangsi Özerk bölge 桂 Guì 236.000 Nanning Güney Orta CN-45 Liste
Guizhou 貴州 贵州 Gùizhōu Kweichow Eyalet 黔 qián ya da 贵 gùi 176.000 Guiyang Güneybatı CN-52 Liste
Hainan 海南 海南 Hǎinán Hainan Eyalet 琼 qióng 34.000 Haikou Güney Orta CN-46 Liste
Hebei 河北 河北 Héběi Hopeh Eyalet 冀 jì 187.700 Shijiazhuang Kuzey CN-13 Liste
Heilongjiang 黑龍江 黑龙江 Hēilóngjiāng Heilungkiang Eyalet 黑 hēi 454.000 Harbin Kuzeydoğu CN-23 Liste
Henan 河南 河南 Hénán Honan Eyalet 豫 yù 167.000 Zhengzhou Güney Orta CN-41 Liste
Hong Kong 香港 香港 Xiānggǎng Hongkong Özel idari bölge 港 gǎng 1.104 — Güney Orta CN-91 Liste
Hubei 湖北 湖北 Húběi Hupeh Eyalet 鄂 è 185.900 Wuhan Güney Orta CN-42 Liste
Hunan 湖南 湖南 Húnán Hunan Eyalet 湘 xiāng 210.000 Changsha Güney Orta CN-43 Liste
İç Moğolistan 內蒙古 内蒙古 Nèiměnggǔ Mongolia Özerk bölge 内蒙 Nèiměng 1.183.000 Hohhot Kuzey CN-15 Liste
Jiangsu 江蘇 江苏 Jiāngsū Kiangsu Eyalet 苏 sū 102.600 Nanjing Doğu CN-32 Liste
Jiangxi 江西 江西 Jiāngxī Kiangsi Eyalet 赣 gàn 167.000 Nanchang Doğu CN-36 Liste
Jilin 吉林 吉林 Jílín Kirin Eyalet 吉 jí 187.400 Changchun Kuzeydoğu CN-22 Liste
Liaoning 遼寧 辽宁 Liáoníng Fengtien Eyalet 辽 liáo 145.900 Shenyang Kuzeydoğu CN-21 Liste
Makao 澳門 澳门 Àomén Macau Özel idari bölge 澳 ào 28.6 — Güney Orta CN-92 Liste
Ningxia 寧夏 宁夏 Níngxià Ningsia Özerk bölge 宁 níng 66.400 Yinchuan Kuzeybatı CN-64 Liste
Qinghai 青海 青海 Qīnghǎi Tsinghai Eyalet 青 qīng 721.200 Xining Kuzeybatı CN-63 Liste
Şensi 陝西 陕西 Şahsi Shensi Eyalet 陕 shǎn ya da 秦 qín 205.600 Xi'an Kuzeybatı CN-61 Liste
Shandong 山東 山东 Shāndōng Shantung Eyalet 宁 lǔ 153.800 Jinan Doğu CN-37 Liste
Şanghay 上海 上海 Shànghǎi Shanghai Belediye 沪 hù 6.340,5 — Doğu CN-31 Liste
Şansi 山西 山西 Şansi Shansi Eyalet 晋 jìn 156.300 Taiyuan Kuzey CN-14 Liste
Sichuan 四川 四川 Sìchuān Szechuan Eyalet 川 chuān ya da 蜀 shǔ 485.000 Chengdu Güneybatı CN-51 Liste
Tayvan † 臺灣 台湾 Táiwān Formosa Eyalet (iddia) 台 tái 35.581 Taipei Doğu CN-71 Liste
Tianjin 天津 天津 Tiānjīn Tientsin Belediye 津 jīn 11.305 — Kuzey CN-12 Liste
Tibet 西藏 西藏 Xīzàng Tibet Özerk bölge 苏 zàng 1.228.400 Lhasa Güneybatı CN-54 Liste
Sincan Uygur 新疆 新疆 Xīnjiāng Sinkiang Özerk bölge 新 xīn 1.660.400 Urumçi Kuzeybatı CN-65 Liste
Yunnan 雲南 云南 Yúnnán Yunnan Eyalet 滇 diān ya da 云 yún 394.000 Kunming Güneybatı CN-53 Liste
Zhejiang 浙江 浙江 Zhèjiāng Chekiang Eyalet 浙 zhè 102.000 Hangzhou Doğu CN-33 Liste

Notlar:

¹: Eyalet düzeyi idari bölümler için kullanılan kısaltma
²: Km² olarak
†: 1949'da kurulduğundan beri Çin Halk Cumhuriyeti Tayvan'ı 23. eyaleti olarak görmüştür. Ancak ÇHC hiçbir zaman Tayvan'ı kontrolü altına alamamıştır. Tayvan adası ve Pescadores'den oluşan Tayvan Eyaleti'ni Çin Cumhuriyeti yönetmektedir. Çin Cumhuriyeti ayrıca Fuchien eyaletinin Kinmen ilçesini ve Lienchiang ilçesinin bir kısmını da yönetmektedir.

İl düzeyi

Guangdong Eyaleti'nde il düzeyi şehir olan Foshan'ın haritası.

İl düzeyi bölümler ikinci derece idari yapıdır. 31 Aralık 2005 tarihinde bu yapı 333 bölümden ibarettir:

İl düzeyi şehirler il düzeyi bölümlerin büyük çoğunluğunu oluşturur. İl düzeyi şehirler genellikle bir şehir merkezi ve bu merkezden çok daha büyük olan çevresindeki kırsal alandan oluşur, dolayısıyla kelimenin tam anlamıyla "şehir" değildirler.

Eyaletlerin çoğu il düzeyi şehirlere bölünmüştür ve başka bir ikinci düzey idari yapı içermez. 22 eyalet ve 5 özerk bölgenin içinde yalnızca 3 eyalet (Yunnan, Guizhou, Qinghai) ve 2 özerk bölgede (Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Tibet Özerk Bölgesi) üçten fazla il düzeyi şehir olmayan, ikinci düzey ya da il düzeyi idari bölüm bulunur.

İller il düzeyi idari bölümler arasında bulunan bir başka idari bölümdür. Bir zamanlar ana ikinci düzey bölümlenme olmalarından ötürü bu düzey "il düzeyi" olarak adlandırılır. Ancak 1983'ten 1990'lara kadar illerin çoğu il düzeyi şehirlerle değiştirilmiştir. Günümüzde iller çoğunlukla Sincan Uygur Özerk Bölgesi ve Tibet Özerk Bölgesi'nde bulunur.

Aymaklar iller ile aynı düzeydedir ancak yalnızca İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunurlar. İller gibi aymakların çoğu da il düzeyi şehirlerle değiştirilmiştir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır.

Özerk iller Çin'in etnik azınlıklarından bir ya da birkaçından oluşan illerdir ve çoğunlukla Çin'in batı bölgelerinde bulunur.

İlçe düzeyi

31 Aralık 2005 itibariyle Kıta Çin'inde 2.872 ilçe düzeyi idari bölüm bulunmaktadır: 862 bucak, 374 ilçe düzeyi şehir, 1.464 ilçe, 117 özerk ilçe, 49 sancak, 3 özerk sancak, 2 özel bucak ve 1 orman alanı bulunur (Çin Cumhuriyeti'nde 5 eyalet belediyesi ve 18 ilçeden oluşan 23 ilçe düzeyi idari bölüm bulunur).

İlçeler en çok bulunan ilçe düzeyi idari birimlerdir. İlçeler, Çin'in diğer idari düzeylerinin çoğundan daha eskiden, Muharip Devletler Döneminden beri varolmuşlardır. Sinoloji edebiyatında, xian genellikle "ilçe" ya da "il" olarak çevrilir.

Özerk ilçeler Çin'in etnik azınlıklarından bir ya da birkaçından oluşan ilçelerdir. Bunlar eyalet düzeyinde özerk bölgeler ve il düzeyinde özerk illere benzer yapıdadır.

Sancaklar ve özerk sancaklar İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunur ve adları dışında ilçe ve özerk ilçeler ile aynı konuma sahiptir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır.

İlçe düzeyi şehirler, il düzeyi şehirler gibi tam olarak "şehir" değildir ve hem kırsal hem de şehir merkezlerinden oluşan geniş idari bölümlerdir. 1990'larda ilçelerin ilçe düzeyi şehir olmaları yaygındı ancak bu artık durdurulmuştur.

Bucaklar bir başka ilçe düzeyi idari bölümdür. Bunlar önceden şehir merkezlerinin alt bölümleriydi. Yakın geçmişte birçok ilçe bucağa çevrilmiştir ve artık bucakların çoğu ilçeler gibi hem şehir merkezi hem de kırsal alanlardan oluşur.

Ayrıca birkaç özel ilçe düzeyi idari bölüm de bulunur. Hubei eyaletinde bir ilçe düzeyi ormanlık alan olan Shennongjia bulunmaktadır. Guizhou eyaletinde de Liuzhi Özel Bucağı ve Wanshan Özel Bucağı bulunur.

Belde düzeyi

31 Aralık 2005 itibariyle Kıta Çin'inde 41.636 belde düzeyi idari bölüm bulunmaktadır: 19.522 kasaba, 14.677 belde, 1.092 etnik belde, 181 sum, 1 etnik sum, 6.152 alt bucak ve 11 bucak kamu bürosu.

Genel olarak şehir merkezleri alt bucaklara ayrılırken, kırsal alanlar kasabalara, beldelere ve etnik beldelere ayrılır. Sum ve etnik sum İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nde bulunur ve adları dışında belde ve etnik beldeler ile aynı konuma sahiptir. Kullanılan ad Moğolistan'ın önceki idari birimlerinden kalma bir addır.

Bucak kamu büroları eskiden kalma bir idari bölümdür ve bir zamanlar ilçe ile belde düzeyi arasında bir düzey olarak bulunmaktaydılar. Günümüzde bunlardan çok az bulunmaktadır ve yavaş yavaş yok olmaktadırlar.

Köy düzeyi

Köy idari bölümlenmesi siyasi temsilden çok nüfus sayımı, posta işleri gibi örgütsel bölümlenmelerde kullanılmaktadır. Mahalleler ya da topluluklar gibi yerel bölümlerin belirli sınırları ve idarecileri bulunur.

Şehir bölgelerinde her alt bucak topluluklara ya da mahallelere ayrılır. Buraları yönetmek için mahalle komiteleri bulunmaktadır. Kırsal bölgeler ise köy komiteleri ya da köy grupları olarak örgütlenmiştir. Köy ya doğal olarak yerleşim bölgesi olmuş ya da yalnızca bir bürokratik varlık olarak idari köy olarak adlandırılmış olabilir.

Özel durumlar

Her ne kadar her bir idari birimin belirli bir düzeyi bulunsa da bazen bir idari birime kendi düzeyinin izin verdiğinden daha fazla özerklik tanınabilmektedir.

Örneğin, en büyük il düzeyi şehirlerin bazılarına daha fazla özerklik verilmiştir. Bunlara eyalet altı şehirler denmekte ve ilden yüksek ancak eyalet düşük bir idari erk verildiği anlaşılmaktadır. Bu tür şehirler olmaları gereken düzeyden yarım düzey daha yukarıdadır. Her ne kadar bu şehirler eyaletlere bağlı olsalar da özel statüleri nedeniyle kendi eyaletleri içerisinde daha üst derece özerkliğe sahiptirler.

Benzer durum bazı ilçe düzeyi şehirler içinde geçerlidir. Bazı ilçe düzeyi şehirlere daha fazla özerklik verilmiştir. Bunlar il altı şehirler olarak bilinir ve ilçeden yüksek ancak ilden düşük bir idari erk verilmiştir. Bu tür şehirler olmaları gereken düzeyden yarım düzey daha yukarıdadır. İl altı şehirler genellikle bir ile bağlı değildir ve doğrudan eyalet tarafından yönetilirler.

Çin'de "şehir" sözcüğünün belirsizliği

İdari bölümlerin karmaşıklığı nedeniyle Çince "市"(shì) sözcüğü ya da Türkçe "şehir" sözcüğünün farklı anlamları olabilir.

İdari düzeye göre "şehir" aşağıdaki anlamlara gelebilmektedir:

  • Belediye, örneğin, Pekin
  • Eyalet altı şehir, örneğin, Shenyang
  • İl düzeyi şehir, örneğin, Baoding
  • İl altı şehir, örneğin, Jiyuan
  • İlçe düzeyi şehir, örneğin, Yiwu

İstatistiki verilerde kullanıldığında "şehir" sözcüğünün üç anlamı olabilir:

Çin şehirleri hakkında istatistiki verilerden söz edilirken "şehir" tanımın verilmesi önemlidir yoksa ortaya karışıklık çıkabilir. Örneğin Şanghay şehir merkezi nüfusu olarak Çin'in en büyük şehridir ancak idari sınırları içindeki nüfusu ile Chongqing'ten bile küçük bir şehirdir.

Tarihçe

Qin Hanedanının kurulmasından önce Çin krallar, soylular ve kabileler tarafından yönetiliyordu. Bu grupların rekabeti Muharip Devletler Dönemi'nde doruğa ulaştı ve sonunda mücadeleden Qin beyi Qin Shihuang galip çıkarak tüm Çin'in birleştirdi.

Qin Hanedanı Çin'in tekrar bölünmesini engellemek amacıyla ilk hiyerarşik idari bölümlenmeyi kurdu ve iki düzeyden oluşan sistemi getirdi: jùn (郡, il) ve xiàn (縣, ilçe) [4]. Hemen ardından gelen Han Hanedanı üçüncü bir yapı olarak en üst düzeye zhōu (州, eyalet) idari bölümünü ekledi.

Sui Hanedanı ve Tang Hanedanı jùn bölümlerini kaldırdı ve en üste dào (sonradan Song Hanedanı zamanında lù) adlı idari yapıyı ekledi. (İkinci derece düzey olduğunda zhou genellikle il olarak çevrilir.) Moğollar tarafından kurulan Yuan Hanedanı ise günümüz Çin eyaletlerinin modern öncüllerini kurarak idari düzey sayısını dörde çıkardı. Bu sistem Çin'i yöneten son imparatorluk hanedanı olan Qing Hanedanına kadar hemen hemen aynen korundu.

Çin Cumhuriyeti 1928'de idari düzeyleri yalnızca eyaletler ve ilçeler olarak sınırladı ve ilçe düzeyinin altında bir idari sitem kurmanın ilk adımını atarak ilçelerin altına kasabaları kurdu. Bu sistem aynı zamanda 1949'da resmî olarak Çin Halk Cumhuriyeti tarafından da kabul edilen sistemdir ve idari bölümler üç düzey olarak tanımlanmıştır: eyalet, ilçe, ve belde.

Uygulamada ise birçok düzey eklenmiştir. Çin Halk Cumhuriyeti hükümeti bir eyaletin bazen onlarca, hatta yüzlerce ilçeyi doğrudan yönetmesinin zor olduğunu gördükten sonra 1935'te Jiangxi Eyaleti'nden başlayarak eyaletler ve ilçeler arasına illeri eklemeye başladı. Bu ekleme 1980'lere kadar devam etti. Bu tarihten sonra illerin çoğu il düzeyi şehirlere çevrildi. Eyaletlerin üzerine daha büyük idari bölümler kondu ama daha sonra bunlar 1954'te kaldırıldı. İlçeler ile kasabalar arasında bucak kamu büroları kondu ama bunlarda günümüzde kaldırılmaktadır ve şu an çok az kalmıştır.

Yakın geçmişteki en önemli değişiklikler Chongqing'in eyalet düzeyinde şehir olarak Sichuan eyaletinden ayrılması; ve Hong Kong ile Makao özel idari bölgelerinin kurulmasıdır.

Notlar

  1. ↑
  2. ↑ China Statistical Yearbook 2007, Ch. 23-28 Basic Conditions of Civil Affairs Agencies"
  3. ↑ China Statistical Yearbook 2007, Ch. 23-28, op.cit.
  4. ↑

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/21/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.