İlah
İlâh (Arapça: إله; çoğul: آلهة ʾ ālihah), tanrı anlamına gelen Arapça bir kelimedir. Dişili ilâhedir (tanrıça). Dinî inanışta kutsal (mukaddes) sayılan ve tapınılan doğaüstü varlıktır.
Etimoloji/Tarihçe
İlah kelimesinin birçok panteonun baştanrısı veya Kenan bölgesinde babatanrı olan El (tanrı) veya İl'e "parazitik h" eklenmesiyle türetildiği ve zamanla Türkçede Tanrı sözüyle ifade edilen "tapınılan kutsal varlık" olarak "cins isim" şekline dönüştüğü düşünülmektedir.
İsmail hakkı Altuntaş Allah ve İlah kelimesinin kökenleri hakkında şu ifadeleri kullanmımıştır: "Allah kelimesinin köken itibariyle Arapça Tanrı anlamına gelen ‘İlah’ dan türetilmiş olduğu bunun Arapça, İbranice, Aramice ailesinin bulunduğu Sami dinlerin ortak kullanımı olan El/İl den türetilmiş olduğu daha kabul edilebilir bir görüştür.Aramca-Süryanice konuşan Hz. İsa da Tanrıya Eli diyordu. Aramca ifadeyle Hz. İsa son nefesinde şöyle diyordu; “Eli, Eli, lama şevaktani” Yani, ‘Tanrım, Tanrım beni neden terk ettin?”."[1]
Aynı kökten kelimelerin tarihi sami ırklar olarak bilinen Ugaritlerde ʾil, çoğ. ʾlm; Fenikelilerde ʾl çoğ. ʾlm; İbranilerde ʾēl, çoğ. ʾēlîm; Aramilerde ʾl; Akadlarda ilu, çoğ. ilānu şeklinde görülebilir. Ayrıca Elah, Eloah veya Elohim (çoğ.) gibi kullanışlara sahiptir.
El ve İl kelimesi Cebrail (Gabriel), Mikail (Michael), İsmail (Ishmael), Emmanuel gibi semitik kökenli birçok ismin (isim tamlası) içinde ilah anlamında geçmektedir.
İslam öncesi Araplarda: Arap toplumu Kabe'de 360 tane puta tapıyordu, bunlardan en güçlüsü ve en yükseğe koydukları ilah ay tanrısı olan Al-İlah (El-İlah) idi.[2] İslam öncesi Araplara göre Al-İlah “Dünyanın yaratıcısı, havadan yağmur indirici, yerden dane çıkarıcı ve Kabe'nin efendisi” idi.[3] Al-İlah'ın üç adet kızı bulunmaktaydı: El-Lât, El-Uzzâ, El-Manât.
Ay Tanrısı değişik kabilelerde Sin ve Hubal gibi isimlerle anılırdı. Kureyş'teki adı ise Al-İlah idi. Dilbilimciler “Allah” kelimesinin “Al-İlah”tan türediğini söylemişlerdir.[4] Kabe M.Ö. 800'lü yıllarda “Al-İlah'ın evi” olarak anılmaya başlanmıştır.[5] “Al-İlah” kelimesi İslam öncesi Arap şiirlerinde de yaygın olarak kullanılmıştır.[6]
El-İlah, Müslüman araştırmacılara göre İslamiyet öncesi Arabistan'da yaygın olan tek tanrılı din olan İbrahim'in Hanif dininin tanrısına verilen addır. İslam öncesi dönemde bazı Araplar, Hanif dininin tanrısı olan El-İlah'a inanmakla beraber ona tapınmak için putları aracı edinmişler ve bazı putlara El-İlah ismini verip onlara tapınmışlardır. İslam'la birlikte bu putperest anlayış reddedilmiş ve putperestlik yasaklanmıştır. İlah kelimesi Türkçeye Arapçadan geçmiştir. İslam'da “Allah” olarak telaffuz ve ifade edilir.
Türkçede belirli bir varlığı işaret etmeden kullanılan ilah kelimesi, cins isim olarak, inanılan Tanrı ya da Yaradan gibi genel olarak tapınılan varlıkları ifade etmek için kullanılan deyimdir. İngilizcede "Deity", Fransızcada ise "Déité/Divinité" olarak ifade edilir.
Kullanım/yaygınlık
İlah kelimesi günlük dini hayatta ve ritüellerde sıkça kullanılır. Ezan, kelime-i şehadet bunlardan bazılarıdır.
İlahların isimleri
Dünya dinlerinin ve mitolojilerinin ilahlarının özel isimleri vardır. Yunan Tanrısı Zeus, Arap Tanrıçası El-Uzzâ, Tengricilik'te Tengri, Musevilik'te Elohim, hem Musevilikte hem Hristiyanlık'ta Yahveh, İslam'da Allah, Zerdüştçülük'te Ahura Mazda ile Yezdânizm'deki Yezdân[7][8] bunlara örnek gösterilebilir.
Ayrıca bakınız
- Türk ve Altay mitolojisinde tanrı
- Çoktanrıcılık'da tanrı: Panteon
- Tengricilik'te Gök Tanrı
- Zerdüştçülük'te tanrı
- İlahi varlıklar listesi
- Hristiyanlık'ta tanrı
- Yahudilik'te tanrı
- Budizm'de tanrı
- İslam'da tanrı
Kaynakça
- ↑ https://ismailhakkialtuntas.com/2016/10/19/israil-israelin-tanrisi-el-ile-allah-isminin-tarihi-derinliklerine-etimolojik-bir-seyahat/
- ↑ Who Is This Allah?, G. J. O. Moshay, 1994, p 138, A Restatement of The History of Islam & Muslims, Sayed A. A. Razwy, Muslim, The State of Religion in Pre-Islamic Arabia, p19-20 1997,First encyclopedia of İslam, 1987, Islam, p. 587-591
- ↑ God and Man in the Quran, Toshihiko Izutsu, Chapter 4: Allah, p96-119, 1980
- ↑ İslam Muhammed and his religion, Arthur Jeffery, 1958, p 85,Muhammad at Mecca, W. Montgomery Watt, 1953, p 23-29
- ↑ A Guide to the contents of Quran Faruq Sherif, Reading, 1995, pgs. 21-22.
- ↑ Encyclopedia of Islam, eds. Lewis, Menage, Pellat, Schacht; Leiden: E.J.Brill, 1971, III:1093
- ↑ Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, Cilt 10, Sahife 491, Feza Gazetecilik, Yenibosna, İstanbul.
- ↑ John Bowker, ed. (2000). "Yezidis". The Concise Oxford Dictionary of World Religions. Oxford University Press. http://www.oxfordreference.com/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t101.e8093.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||