Altun Yaruk

Altun Yaruk, ("التون altun" "altın."^[1] ve "يرقلق yarukluk" "nur, ışık"^[2] anlamındadır.) (Türkçe: Altın lşık) isimli, Beşbalık'lı Uygur bilgini Singku Seli Tutung^[3][4] tarafından, 10. yüzyılın birinci yarısında Çince'den Uygurca'ya çevrilmiş olan bir eserdir.

Altun Yaruk, içinde "Şehzade ile Aç Pars Hikâyesi" gibi catikler ile yer yer lirik bir eda taşıyan ve ağıtları andıran şiirleri içerir. Catik (Hintçe: jātaka Sanskritçe: जातक) içinde açlıktan ölmek üzere olan bir parsı kurtarmak isteyen, özverili şehzade anlatılır. Parsın ölmemesi için şehzade kendisini ona yem eder. Catiğin sonunda Buda, şehzadenin, kendisi olduğunu söyler. Bu hikâye de çok canlı ve akıcı bir biçeme sahiptir. Şehzadenin ölümü üzerine söylenen şiirlerde ise tam bir ağıt havası vardır.

Birkaç benzeri bulunan ve oldukça oylumlu (Radloff ve S.Y. Malov baskısı 707 sayfa) olan Altun Yaruk, burkancılığın (budizmin) esaslarını, felsefesini ve Buda'nın yaşamını anlatan bir eserdir. 1990 yılında, aslen Doğu Türkistan'lı olan Kahar Barat adlı Uygur araştırmacısı, "Şıngqo Şäli Tutung" ve çevirileri üzerinde çalışmalar yapmıştır. Altun Yaruk'un Uygurca ve Çince'ye yapılan çevirileri dışında Tibetçe ve Moğolca (Aлтaн Герел, Altan Gerel) gibi çevirileri de bulunur.

Örnek metin

üçünç ülüş bir [p]tr

1. nama but : nama darm : namo [sang]
2. altun önglüg y(a)ruk yaltrık
3. -lığ kopda kôtrülmiş nom iligi
4. atl(ı)ğ nom bitigde kılınç
5. adartmakın ôçürmek atl(ı)ğ
6. bişinç bölük üçü[nç tegz]
7. -inç :
8. amtı bo [nom başlağ[ın]
9. kutluğ [ki[dara]kut [tağ-ta]
10. ukmış k(e)r[gek : anta ö[trü] uluğ

Ayrıca bakınız

• Singku Seli Tutung
• Uygur edebiyatı

Kaynakça

1. TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı
2. TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı
3. Şinasi Tekin, Uygur bilgini Singku Seli Tutung’un bilinmeyen yeni bir çevirisi üzerine, Türk dili araştırmaları yıllığı-Belleten 1965, sayfa 66, 29-33.
4. Ceval Kaya, Uygurca Altun yaruk: giriş, metin ve dizin , Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 1994. ISBN 975-16-0677-2, ISBN 978-975-16-0677-8.

• Kahar Barat, "Šïngqo Šäli Tutung traducteur du Sȃkiz Yükmäk Yaruq Nom?", 1990, JA CCLXXVIII 1990/1-2:155-166.
• Reşid Rahmeti Arat, Türkische Turfan-Texte VII, 1936, Berlin.
• James Hamilton, "Les titres Šäli et Tutung en Ouigour", 1984, JA 272: 425-437.
• Johannes Nobel, Suvarnaprabhasottamasutra, Brill Verlag, 1958, 1944.