Demir yolu hat açıklığı

Farklı demiryolu hat açıklıkları

Demir yolu hat açıklığı, bir demir yolu hattını oluşturan yük taşıyan iki tren rayı arasındaki mesafeyi tanımlar. Dünyadaki demiryolu hatlarının yüzde altmışı standart hat açıklığı olarak 1.435mm (4 feet 8½ inç) mesafeyi kullanır. Farklı mesafelerdeki hat açıklıkları geniş veya dar olarak adlandırılır. İki farklı hat açıklığına sahip hatların buluştuğu yerlerde hat kesintiye uğrar. Bu yüzden bazı geçiş bölgelerinde farklı hat genişlikleri arasında kolayca geçiş yapılabilmesi için çok sayıda hat içeren kısımlar inşa edilmiştir. Hat açıklığı olmayan tek demiryolu türü monoray olarak adlandırılan hat yapısıdır. Bazı hafif yük taşıyan elektrikli demiryolu hatlarında üçüncü veya dördüncü hat bulunabilmektedir. Esas hattın dışında yer alan bu hat elektrik şebekesinin beslenmesi amacıyla kullanılır.

Öne çıkan hat açıklıkları

ft′ in″ mm
5′ 6″ 1676
5′ 5 2⁄3″ 1668
5′ 3″ 1600
5′ 1524
4′ 11 7⁄8″ 1520
4′ 8½″ 1435
4′ 6″ 1372
3′ 6″ 1067
3′ 5 1⁄3″ 1050
3′ 3 3⁄8″ 1000
3′ 1 3⁄8" 950
3′ 914
2′ 6″ 762
2′ 5 1⁄2" 750
2′ 610
1′ 11 5⁄8" 600
Dünyada kullanılan belli başlı demiryolu hat açıklıkları
Açıklık İsim Hat (km) Kullanım
1676 Hint 77.000 Hindistan, Pakistan, Arjantin, Şili
(Dünyadaki toplam hattın %6.55’i)
1668 İberya 15.394 Portekiz, İspanya
1600 İrlanda 9.800 İrlanda, Avustralya, Brezilya
1524 Rus 5.865 Finlandiya
1520 Rus 220.000 Rusya Federasyonu, Estonya, Letonya, Litvanya, Gürcistan, Moğolistan
(Dünyadaki toplam hattın %17’si)
1435 Standart 720.000 Avrupa, Arjantin, ABD, Kanada, Çin, Kuzey Kore, Güney Kore, Avustralya, Ortadoğu, Afrika, Meksika, Küba, Panama, Venezuela, Peru, Uruguay, Filipinler, Japonya
(Dünyadaki toplam hattın %60’ı)
1067 Cape 112.000 Orta ve Güney Afrika, Endonezya, Japonya, Tayvan, Yeni Zelanda, Filipinler
(Dünyadaki toplam hattın %9’u)
1000 Metre 95.000 Güneydoğu Asya, Hindistan, Arjantin, Brezilya, Bolivya, Şili, İsviçre, Doğu Afrika
(Dünyadaki toplam hattın %7’si)

Tarihçe

İlk örnekler

İngiltere'de açılan ilk demiryolu hattı

Şehir efsanesi olarak bilinen bir inanışa göre Jül Sezar'ın araçların genişliğini ayarladığı iddia edilse de yolların genişliğinin kaynağı Roma İmparatorluğundan daha da eskilere dayanmaktadır. Tarihöncesi dönemlerdeki ulaşım araçlarının genişliğine etki eden çok sayıda faktör bulunmaktadır. Bu çok çeşitli etkenlerin sonucunda yaklaşık genişlik 2 metrenin altına düşmüştür. Bu etkenler günümüzde de çok değişmemiştir. Yolun genişliğine etki eden ana etken eskiden açılan yollarda kızak vb ulaşım araçlarının açtığı izlerdir. İlkel ulaşım araçlarında direksiyon ve fren bulunmadığı için yolculuğu kolaylaştırmak için kayaların içine tekerlerin girebileceği oyuklar açılmıştır.[1]

Neolitik döneme ait Avrupa kıtasında bulunan tekerlekli kağnıların genişliklerinin 1.30 ila 1.75 metre olduğu, bu ölçünün Bronz Çağına gelindiğinde 1.40 ila 1.45 metre arasında genelleştiği bilinir.[2] Asurlar, Babiller ve Yunanlar arabaların geçmesi için üzerinde kanal açılmış yollar yapmıştır. Antik dönemde Atina, Sparta ve Olimpiya gibi kentleri birbirine bağlayan bu tür yollar mevcuttur. Bu döneme ait en iyi korunmuş olan yollar Malta’dadır.[3]

Roma İmparatorluğu bu tür kanal açılmış yolları Yunanlardan daha az kullanmış olsa da teknolojik olarak geliştirmiştir. Özellikle Roma işgalinden sonra İngiltere’de ulaşım araç genişliği 1.40 ila 1.50 metre arasında yaygınlaşmıştır. 1814 George Stephenson bölgedeki İngiliz kömür ocağı vagonlarından esinlenerek lokomotif için genişliği teknik nedenlerle hafif değiştirerek günümüzdeki standart olan 1.435 metreye getirmiştir.

Standart

George Stephenson
Isambard Kingdom Brunel

Buhar makinesinin icat edilmesi ile hız kazanan Sanayi Devrimi etkilerini taşımacılık alanında da gösterir. Sanayileşmede öncü konumda olan Birleşik Krallık’da inşa edilen ilk demiryolu hattı olan Liverpool-Manchester hattında genişlik olarak dönemin önde gelen Britanyalı mühendisi George Stephenson’un de facto standardı olan 1.435 metre kullanılmıştır.

Great Western Railway adlı İngiliz demiryolu şirketinde mühendis olan Isambard Kingdom Brunel ise daha geniş hat mesafesi (2.140 metre) seçerek yüksek hızda daha iyi denge sağlanmasına önem vermişti. Ancak ülkenin farklı bölgelerinde farklı hat genişliklerinin olmasının geçişi engelleyen hatalı bir karar olduğu görülünce Stephenson’un standardına dönülür. Bu dönemde özellikle İskoçya’da yapılan geniş hatlar sonradan standart genişliğe çekilmiştir.

1846 yılında çıkan yasayla demiryollarında hat genişliği için standart olarak 1.435 metre zorunlu kılınmıştır. Eski hatlarda yapılan son değişiklik ise 1892 yılında bitirilmiştir.

Hat kesilmesi

Hat kesilmesi, farklı hat genişliğine sahip hatların karşı karşıya gelmesiyle yaşanan durumdur. Ulaşımın kesintisiz devam edebilmesi için bazı çözüm yolları kullanılmaktadır:


Dezavantajları

Özellikle yüklerin bir ulaşım aracından diğerine aktarılması sorunu hem zaman hem de işgücü kaybına yol açmaktadır. Sorunların teknik olarak aşılması kimi altyapısal hizmetlerin yerine getirilmesine bağlıdır. Hat kesintisinin giderilebileceği altyapının olmadığı durumlarda yolcuların da araç değiştirmesi söz konusudur.

Avantajları

Dar genişliğe sahip hatların yatırım maliyeti düşük olduğu için avantaj olarak değerlendirilir. Farklı hat genişliğinin varlığı işgalci bir kuvvetin ilerleyiş hızının kesilmesine yarayacaktır.[4]

Kaynakça

  1. ↑ Lay, M. G., Ways of the World: A History of the World's Roads and of the Vehicles That Used Them, Rutgers University Press 1999 s.34–37 ISBN 0813526914.
  2. ↑ İlgili makale Karel Hughes (İngilizce) 21 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
  3. ↑ Forbes, Robert James,Studies in ancient technology, Volume 5 Brill Archive 1993 ISBN 9004006222
  4. ↑ Naziler II. Dünya Savaşında Sovyetler Birliği’ni işgal ederken bu sorunla karşılaşmışlardır

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 10/19/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.