Harun Reşid

Harun Reşid
Ebu Cafer Harun er-Reşid
هارون الرشيد
Abbâsî Halifesi
Hüküm süresi 786 - 809
Önce gelen Hadi
Sonra gelen Emin
Tam ismi
Ebu Cafer Harun er-Reşid bin Muhammed el-Mehdi-Billah bin Abdullah el-Mansur
Hanedan Abbâsî Hanedanı
Babası Mehdi
Annesi Hayzüran bint Ata
Doğum 17 Mart 763(763-03-17)
Ölüm 24 Mart 809 (46 yaşında)
Dini Sünni İslam

Harun Reşid (Arapça: هارون الرشيد; d. 17 Mart 763 - ö. 24 Mart 809) beşinci ve en tanınmış Abbasi halifesi. 763de babası Mehdi'nin o zaman bulunduğu İran'da (modern Tahran yakınlarında) bulunan Rey şehrinde doğdu. 786'da halife olan kardeşi Hadi'nin ölmesi üzerine Halifeliğe geçti. Hayatının çoğunu Bağdat'ta ve hilafetinin sonlarında yerleştiği Rakka şehrinde geçirdi. 24 Mart 809'da Horasan'da Tus şehrinde öldü ve orada toprağa verildi. Harun Reşid'in halifelik döneminde Abbasiler çok büyük askerî, siyasal, kültürel ve bilimsel gelişmeler kaydettiler.

Harun Reşid ve halifelik döneminde kendi hayatı ve saray hayatı hakkında birçok söylentiler, hikâyeler ve masallar yazıya kaydedilmiş ve bunlar popüler halk arasında yaygınca söylenip zamanımıza gelmiştir. Bunlardan bazıları gerçek olmalarına rağmen büyük bir kısmı da temelinde bazı gerçekler yatmakla beraber büyük ölçekte hayal mahsulleridir.

Gençlik yaşamı

Harun Reşid İran'da Rey şehrinde 763'de doğmuştur. 775-785 döneminde üçüncü Abbasiler halifesi olarak hüküm süren babası Mehdi'nin üçüncü oğludur. Annesi Hayzuran adında Yemen asıllı bir cariyedir. Fakat annesi çok güçlü karakteri ile kocasının ve sonra oğullarının halifelik yapma dönemlerinde Abbasi devleti politikasına büyük etkisi olmuştur. Annesi ve babasının en çok sevdikleri oğulları olan Harun'un çocukluğu Bağdad'da büyük bir lüks içinde Abbasi sarayında geçmiştir. Hocası Bermaki ailesinin Abbasiler zamanında çok önemli mevkilere geçmesini sağlayan Yahya bin Halid Bermaki idi. Harun, Yahya bin Halid'in üç oğlu olan Fadıl, Cafer ve Muhammed'in çocukluk arkadaşı idi. Fadıl ile Harun süt kardeşi idiler ve Cafer'de Harun'un çok yakın arkadaşı idi.[1]

Harun babası Mehdi halifelik döneminde Bizans-Abbasiler Savasi (775-783) sırasında 781 ve 782'de açılan seferlerde Abbasi ordularına komuta etmiştir. 782'deki seferde Abbasiler ordusu büyük kısmı ile Boğaziçi kıyılarına (Chry [ "Chrysopolis (modern Üsküdar)a kadar yetişmiştir. Bu seferde ordusunun Batı Anadolu'ya gönderilen bir kısmı Trakya Theması askeri valisi olan Mihail Lachanodrakon'un komuta ettiği bir Bizans ordusuna karşı yenilgiye uğramıştır. Harun ve komutasındaki ordu ile büyük ganimetle geri dönmekte iken Bizans imparatoru naibi olan Atinalı İrini temsilcileri ile Abbasilerin lehinde bir barış anlaşması yapılmasını sağlamıştır.

Bundan sonra Harun'a Mısır, Suriye ve Güney Kafkasya ve Azerbaycan eyaletlerinden oluşan Bati bolgelerinin genel valiligi verilmiştir. Bu genel valilik yapmakta iken en yakin danışmanı ve bu büyük bölgenin igerçek darecisi eski hocası olan Yahya bin Halid Bermaki olmuştur.

Babası 784'de öldükten sonra halifelik, ağabeyi olan Hadi'ye geçmiştir. Hadi ile Harun'un iyi geçinemedikleri bildirilir. Örneğin babalarının halifeliği sırasında iki kardeşin Dicle'yi dar bir köprüden geçmeleri gerekince Hadi'nin yaveri olan emir Harun'un ilk olarak geçmesini önlemek için "Veliahtın senden önce geçmesini bekle" diye Harun'a sert bir emir vermiş; Harun "Başüstüne Emir senin" yanıt vermiş ama Halife olduktan sonra bu yaveri idam ettirmiştir.[1]

Hadi, kendi öldükten sonra halifeliğin kardeşi Harun'a değil de kendi genç oğluna geçmesi için istişarelere geçti.[2] Bağdad'daki bütün Abbası bürokratları, zamanının halifesine Hadi'ye dalkavukluk nedeniyle, kabule hazır olduklarını bildirmişlerdir. Fakat Bermakiler Harun'un veliahtlıktan atılmasını kabul etmediler. Başvezir olan Yahya Bermaki Halife Hadi'ye bu kararın akla uygun olmadığını ve ortaya fitne çıkarabileceğini söyleyerek onu uyardı. Hadi bir müddet düşünceden sonra bu konuda kendinin doğru olduğunu telkin eden bürokratlara uyarak küçük oğlunu vârisi olarak ilan etmiştir. Kendini uyaran Yahya Bermaki'yi de hapse attırmıştiır. Bu haberi alan Harun Abbasiler Batı eyaletleri genel valiliği idari görevlerini bırakarak yarı emekli bir hayat yaşamaya koyulmuştur.

Fakat Hadi ancak 784-786 döneminde halifelik yapmıştır. 786da Musul civarında bir kırsal köşküde iken hastalanmış ve ölmüştür. Bu beklenmedik ölümün üzerine çeşitli söylentiler çıkmıştır.[3]

Halifelik yaşamı

Halifeliğe geçişi

Önceki halife ve Harun Reşid'in ağabeyi olan Hadi halefi olarak oğlu Cafer'in veliahdlığını ilan etmişti ve bunu Harun Resid'e kabul ettirip onun Abbasiler Bati eyaletleri genel valiliğinden ayrılıp bir köşke çekilmesine neden olmuştu. 786'da Harun Reşid halifeliğe gelir gelmez yeğeni Cafer'i kendisine biat etmeye zorlamıştır ve oğlu Memun'u veliaht şehzade olarak kabul etmiştir.

Tahta geçtiği gün, bir Fars kölesi olan cariyesi Meracil'den olma ilk oğlu Abdullah doğdu. Halife Reşid bu doğumu iyi bir işaret olarak nitelendirdi. Bir süre sonra hanımlarından Zübeyde Bint Cafer'den ikinci oğlu Muhammed El-Emin dünyaya geldi. Harun ilk başta oğlu Abdullah'a El-Memun lakabını vererek ve oğlu Memun'u veliaht şehzade olarak kabul etmiştir ve böylece kardesi Hadi'nin oğlu Cafer sanki sahneden çekilmiştir. Fakat Memun'un annesi bir cariye Emin'in annesi Zübeyde'nin bir Farsli asilzade asilli olması dolayısıyle ve bu nedenle annesi ve yandaşlarının hoşnutsuzluğuyla karşılaşınca, fikrini değiştirerek 802'de henüz beş yaşını tamamlamamış olduğu halde El-Emin'i veliaht tayin etti. Daha sonra iki oğlu arasında şöyle bir paylaşım yaptı: Emin veliahd olarak İmparatorluğun batısına (Irak ve Suriye) genel vali olarak hükmedecek, Memun tertipte ikinci sırada gelerek Abbasiler ülkesinin doğusuna (Horasan)'a genel vali olacaktı.


İmparatorlukta durum b


Hükümdarlık idaresi

Harun Reşid'in Şarlman elçilerini kabulü. Ressam:Julius Köckert

Harun'a etkili diğer kişiler

Behlül Dânâ (Divane) adıyla bilinen büyük bir zat ise Halife Harun Reşid zamanında yaşamış, halifenin hep yanında olmuştur.

Zübeyde bint Cafer Harun Resid'le 781 yılında evlendi. Zamanının politik alanda en güçlü kadını olarak un yaptı. Zübeyde, halife Mansur'un torunu ve Harun Resid'in kuzeni idi.

8. İmam Ali Er-Rıza Hicri 148 yılının Zilkade ayının 11. günü Medine'de Imam Musa al-Kazim'ın (İslam'ın yedinci İmam'ı) evinde daha sonra imamlığı babasından devralacak olan bir erkek çocuk dünyaya geldi.

Ehlullahtan Behlûl Dânâ, bir gün halife Harun Reşit ile karşılaşır. Kendisini tanıyan hükümdar, bu zata: "–Ey Behlûl! Nereden geliyorsun böyle?” diye sorar. O, hiç düşünmeden: "–Cehennemden geliyorum” cevabını verir. Harun Reşit, şaşırarak tekrar sorar: "–Ne işin vardı orada?" Behlûl Dânâ anlatır: "–Efendim; ateş lâzım olmuştu. Cehenneme gideyim de biraz isteyim dedim. Fakat oradaki memur bana "–Burada ateş yoktur” dedi. "–Nasıl olur, Cehennem ateş yeri değil mi?” diye sorunca: "–Evet; gerçekten burada ateş yoktur. Her gelen, ateşini Dünyadan getirir» cevabını verdi.” Dehşete kapılan Harun Reşit büyük bir üzüntüyle sordu: "–Behlûl! Ne yapayım ki, oraya ateş götürmeyeyim?” Behlûl Dânâ, hızla uzaklaşırken haykırdı: "–Adâlet! Adâlet! Adâle

Ailesi ve vârisleri

Harun Reşid iki defa evlilik yapmıştir. Eşlerinin isimleri :

Hareminde yaklaşık 2.000 sayıda kadın cariye bulunduğu bildirilir.

Harun Reşid'in onbiri cariyelerden olan, onüç oğlu ve dört kızı bulunmaktaydıı [4]. Tabari bunlardan şunların adını vermektedir:

  1. Ebu Abbâs Abdallah: 813-833 döneminde Memun adı ile Abbasi Halifesi.
  2. Ebû Abdallah Muhammed: Eşi "Zübeyde"'nin tek oğlu ve 809-813 döneminde Emin adı ile Abbasi Halifesi.
  3. Kasım Muteman: Halife Memun tarafindan vâris ve veliaht seçilmiştir.
  4. Alî: 'Umm-ul-Aziz'in tek oğlu.
  5. Sâlih
  6. Ebu İshak Muhammed: 833-842 döneminde Mutasım adı ile Abbasi halifesi.
  7. Ebu İsa Muhammed
  8. Ebu Yakub Muhammed
  9. Ebu Abbas Muhammed
  10. Ebu Süleyman Muhammed
  11. Ebu Ali Muhammed
  12. Ebu Ahmed Muhammed
  13. ?

Kronoloji

Değerlendirme


Popüler kültür ve Harun Reşid

Batı edebiyatında Harun Reşid


Bilgisayar oyunları

Kaynakça

  1. 1 2 Muir, William (1924), 'The Caliphate, Its Rise, Decline and Fall Bölüm LXIV s.476 (İngilizce) (Erişim tarihi: 30
  2. ↑ Bu uğraşında babası Mehdi'nin önce kardeşi İsa'yı vâris ve ve veliaht olarak kabul etmesi; ama sonradan bu sözünden dönmesi ve Hadi'yi vâris olarak kabul etmesi durumuna çok benzemektedir.
  3. ↑ Teyit edilmesi imkânsiz ama zamanında yazılmış bir söylentiye göre Hadi ve Harun'un annesi olan Hayzuran önce Arap eyaletlerinin valilerini Harun'un vâris olmasını kabul ettirmiş ve sonra da Hadi'nin bir cariyesini bularak oğlu Hadi'nin uykusunda öldürülmesini sağlamıştır.
  4. ↑ Tabari

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Harun Reşid
Doğumu: 763 Ölümü: 809
Sünni İslam unvanları
Önce gelen
Hâdî		 Abbâsî Halifesi
786 - 809 		Sonra gelen
Emîn
This article is issued from Vikipedi - version of the 11/9/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.