V. Murad

V. Murad
İslâm Halifesi İki Kutsal Caminin Hizmetkârı
33. Osmanlı Padişahı
Hüküm süresi	30 Mayıs 1876 – 31 Ağustos 1876
Önce gelen	Abdülaziz
Sonra gelen	II. Abdülhamid
Hanedan	Osmanlı Hanedanı
Babası	Abdülmecid
Annesi	Şevkefza Sultan
Doğum	21 Eylül 1840 İstanbul
Ölüm	29 Ağustos 1904 (63 yaşında) İstanbul
Dini	İslam
İmza

V. Murad (مراد خامس) (d. 21 Eylül 1840, İstanbul – ö. 29 Ağustos 1904, İstanbul), 33. Osmanlı padişahı ve 112. İslam halifesidir.

Babası Sultan Abdülmecit, annesi Megrel (Gürcü) asıllı Şevkefza Kadın Efendi'dir. Önceki Osmanlı padişahı Abdülaziz'in yeğeni ve sonraki Osmanlı padişahı II. Abdülhamid'in ağabeyidir. Sultan Abdülaziz'in bir saray darbesi sonucu tahttan indirilişinden sonra onun yerine tahta geçmiş, 93 gün boyunca tahtta kaldıktan sonra akli dengesinin bozulduğu gerekçe gösterilerek 31 Ağustos 1876'da padişahlık makamından indirilmiştir.

Osmanlı tarihi boyunca en az süre yönetimde kalmış olan padişahtır. Tahttan indirildikten sonra birçok siyasi grup tarafından yeniden yönetime getirilmeye çalışılmış olmasına rağmen, bu girişimlerin hiçbiri başarılı olmamıştır.

Padişah olmadan önceki hayatı

V. Murad'a ait bir fotoğraf

Sultan Murad, 21 Eylül 1840'da İstanbul'da doğdu. Padişah Abdülmecid ile Şevkefza Kadın Efendi'nin büyük oğullarıydı. Babası padişah Abdülmecid tarafından çok sevilmekte ve bu nedenle onun tarafından veliaht ilan edilmek istenmekteydi.

Öğrenim Hayatı

Babasının ilk erkek evladı olması dolayısıyla öğrenimi ve eğitimine büyük özen gösterilen V. Murad, döneminin en ünlü bilginlerinden Doğu kültürü ve fen alanında ders aldı. Önce Ethem Paşa'dan, sonra ise Kemal Paşa ile Gardet adlı bir Fransız'dan ders alarak 14 yaşında öğrenmeye başladığı Fransızca'sını ilerletti. Mızıka-yı Hümâyun komutanı Guatelli Paşa ve Augusto Lombardi adlı bir diğer İtalyandan aldığı piyano dersleriyle musiki alanında ilerleme kaydetti ve kendi kendine birçok şarkı besteledi.

Veliahtlık dönemi

Veliaht Murad, üvey kardeşleri Şehzade Reşad ve Şehzade Kemaleddin ile, 1870'ler.

Sultan Abdülaziz ile beraber çıktığı Avrupa seyahati sırasında Avrupa'yı yakından görüp hayranlık duymuş, bu gezi sırasında İngiltere'de tanıştığı Galler Prensi ile yakın bir dostluk kurmuştu. Amcasının tanıdığı serbestlik sayesinde, Kurbağalıdere'deki köşkünde (Şuanki Marmara Üniversitesi Göztepe Yerleşkesi ) ailesi ve maiyeti ile birlikte rahat bir hayat yaşadı. Kendisini Avrupalı prenslerden farklı görmeyen ve alafranga yaşama biçimini seçen Murad Efendi, dairesinin ve köşklerinin konuklarla dolup taşmasını istediğinden Jön Türkler, hürriyet perverler, yabancı ve İstanbullu aydınlar velîahtı ziyarete geliyor ve ağırlanıyorlardı.^[1]

Veliaht Murad, bu dönemlerde meşrutî rejimi savunan Yeni Osmanlılar'la temas kurdu. Sık görüştüğü Şinasi, Namık Kemal ve Ziya beylerle meşrutiyet, demokrasi ve hürriyet konusunda fikir alışverişinde bulunuyordu^[2].

Tahta çıkışı ve hükümdarlığı

Sultan V. Murad, tahttan indirilen Sultan Abdülaziz'in yerine 30 Mayıs 1876'da padişah oldu. "Talebe-i ulûm" veya "softalar ayaklanması"” adı verilen gösteriler 10 Mayıs 1876'da başlamıştı. “Erkân-ı erbaa” adı verilen bu grup iktidar koltuğuna oturduktan sonra Abdülaziz’in hal‘i konusunda anlaşarak durumu veliahda bildirdiler. Hal‘ işinin 31 Mayıs'ta yapılması kararlaştırıldığı halde bazı gelişmeler yüzünden 29-30 Mayıs gecesine alındı.^[2] Cülus ve biat tarihinin kararlaştırılan günden bir gün önceye alındığı kendisine bildirilmediği için dairesine gelen askerler tarafından tutuklanacağı vehmine kapılarak depresyona girdi. Serasker Hüseyin Avni Paşa'nın arabasına binerken Paşa arabadan inmeyerek büyük bir protokol rezaletine imza atmakla beraber, belinden çıkardığı silahı korku içindeki V. Murad'a uzatmış ve korkusu bir kat daha artmıştır. Rıhtımdan çatanaya bindirileceği sırada denizin fırtınadan dolayı kabarması üzerine korkuya kapılarak binmek istememiş müdahale edilerek bindirilmiş, Sarayburnu'na geçilerek bir arabayla Beyazıt'taki Seraskerlik binasına (bugünkü İÜ Merkez Kampüsü) gidilerek orada biat törenine başlanmıştır. Sultan Abdülaziz'in Topkapı Sarayı'na nakledildiği haberi gelince acele ile Dolmabahçe Sarayı'na gidilerek törene orada devam edilmiştir.

Kısa süre içinde yaşadığı olayların etkisiyle artan korkusu yüzünden, törenin kısa kesilmesi kararlaştırılmış, toplu halde huzura alınan gayr-i müslim cemaat ruhanileri kendilerine mahsus kıyafetleriyle üzerine yürüyünce kaçmaya çalışmıştır. Seraskerlikte ve saraydaki tören sırasında geleneksel taht Topkapı Sarayı'ndan getirilememiş ve atalarının tahtına oturamamıştır. Padişahların törenle Cuma namazına gittikleri Cuma Selamlığı sırasında kendini sarayın havuzuna atmaya çalışması yüzünden bu törene bir daha cesaret edilememiş, daha da önemlisi saltanatının meşruiyetinin tasdiki anlamına gelen kılıç alayı yapılamamıştır.

Birkaç gün sonra Sultan Abdülaziz'in ölüm haberinin gelmesi ve ardından Hüseyin Avni Paşa'nın Çerkes Hasan adlı genç subay tarafından öldürülmesi olayları üzerine kendini tamamen kaybederek yatağında gözleri havaya dikilmiş halde hareketsiz kalakalmıştır. Hususi doktoru olan Dr. Kapolyon'un bir küvetin içine yatırarak elli sülük ile kan almak gibi son derece hatalı tedavi yöntemleriyle durumu daha da fenalaşmış ve adeta kendisinden ümit kesilmişti. Bu durumda kendisinden umdukları ümitlerin suya düştüğü kanaatine varan devlet adamlarının kararıyla 93 gün kaldığı Osmanlı tahtından 31 Ağustos 1876 tarihinde indirildi.

Sonraki yaşamı

V. Murad Han

II. Abdülhamid tarafından ailesi ile birlikte zorunlu ikamete mecbur edildi. Taraftarları onun sağlığının iyi olduğu ve haksız yere hal‘edildiği propagandasını yayıyorlardı. Bunun üzerine II. Abdülhamid, onu yerli ve yabancı doktorlardan oluşan bir heyete muayene ettirerek hastalığının sürdüğüne ve tedavisinin imkânsız olduğuna dair rapor aldı.^[2]

Onu yeniden padişah yapmak isteyenler tarafından üç defa kaçırma girişimi düzenlenmiştir. İlki, tahttan indirilişinden üç ay sonra gerçekleşti; İkisi Türk, ikisi yabancı olan dört kişilik bir komite, Murad'ı Avrupa'ya kaçırmak ve hükümdarlığını kabul ettirmek için kadın kılığında Çırağan Sarayı'na girmeye çalışırken yakalandı^[2]. İkinci kaçırma girişimi Cleanti Scalieri-Aziz Bey mason komitesi tarafından düzenlendi. Scalieri vasıtasıyla mason örgütlerine mensubiyeti bulunan Beşinci Murat, Fransız Obediyanslarına bağlı Terakki (Proodos) Locası'nda yer almıştı.^[3] Bu localarda ilkeler, ‘…vicdanlarda hürriyet, adalette eşitlik, ilişkilerde kardeşlik…’ olarak tanımlanıyordu. Çeşitli dinler, çeşitli milliyetler ve çeşitli mezheplerin zenginliğinde bölünmüş imparatorluk yapısı, özgürlük, eşitlik, kardeşlik kavramlarıyla bir arada tutulmaya çalışılıyor, bu yapıyı kaynaştıracak söylemler loca içerisinde yüksek seslerle dillendiriliyordu. V. Murad, imparatorluğun yeni değerlere geçişi olarak görülmüştü, bu yüzden onu yeniden tahta çıkarmayı denediler.^[3] Murad'ı kaçırarak bir camide biat edip yeniden padişah ilân etmeyi tasarlayan komite üyeleri içlerinden birinin ihbarı üzerine harekete geçmeden yakalandı. 20 Mayıs 1878 günü gerçekleşen üçüncü girişim Çırağan Baskını olarak bilinir. Baskını düzenleyen Ali Suavi'nin öldürülmesi ile sonuçlanmıştır.

Ali Suavi vakasından sonra eski padişah ailesiyle beraber Çırağan'ın bugün Beşiktaş Anadolu Lisesi olarak kullanılan harem binasına nakledildi. Bu olaya kadar tanınan bir takım serbestlikler tamamen kaldırılmış ve eski padişah ailesi ile beraber pek çok mahrumiyetlere maruz kalmıştır. Akıl sağlığına tekrar kavuştuğu yönündeki söylentilerin maiyetindeki bazı kalfalar tarafından ortalığa yayılması bu tedbirlerin alınmasında etkili olmuştur. Çırağan'ın dışarı ile tamamen irtibatının kesilmesi ve sıkı bir tarassut altına alınması bu dönemdedir. Ailesi ve maiyetindekilerle beraber kalabalık bir grubu oluşturmuşlar ve bu zümreye "Çırağanlılar" adı verilmiştir.

Sultan V. Murad

Akıl sağlığına kavuşan sabık padişah günlerini piyano çalarak, torunlarına ithaf ettiği besteler yaparak ve onların müzik yönünde eğitimleriyle ilgilenerek geçirdi. 28 yıl süren bu uzun mahrumiyet yıllarında ailesi genişlemekle beraber kayıplar da yaşanmıştır. Çırağan yıllarında iki kızı, sekiz torunu ve Şehzade Ahmed Nihat Efendi'nin oğlu olan torun çocuğu Şehzade Ali Vasıb Efendi dünyaya gelmişlerdir (1903).

Bununla beraber Fehime Sultan'ın annesi Meyliservet Kadınefendi, kızı Aliye Sultan, torunu Celile Sultan, Selahaddin Efendi'nin ölü doğan iki oğlu ve üç gelini vefat etmiş bu kayıplar eski padişahı derinden sarsmıştır. Özellikle büyük bir sevgiyle bağlı olduğu annesi Şevkefza Valide Sultan'ın vefatından sonra günlerce kimseyle görüşmemiş, yemek yemeği bile reddederek kederini uzun zaman yaşamış, eski günlerindeki hayata bağlı halinden eser kalmamıştır. Kızı Hatice Sultan'ın, II. Abdülhamit'in damatlarından Kemaleddin Paşa ile giriştiği bir gönül ilişkisinin açığa çıkması üzerine şeker hastalığına yakalanmış ve bu rahatsızlığına eşlik eden kanlı basurunda etkisiyle 29 Ağustos 1904 'de vefat etmiştir.

Vasiyet ettiği türbeye gömülmesine II. Abdülhamid izin vermedi^[1]; sessiz sedasız ve gösterişsiz şekilde Yeni CamiTürbesi'nde annesinin yanına defnedilmesi emredildi. Cenazesi Topkapı Sarayı'na nakledilmiş, padişahlara mahsus şekilde Hırka-i Saadet Dairesi'nde gasledilerek teçhiz ve tekfini yapıldıktan sonra cenaze namazı için Sirkeci'ye getirilmiştir. Burada halkın dikkatini çekmemek ve herhangi bir taşkınlığı engellemek için askeri birlikler kordon oluşturarak sıkı tedbir almalarına rağmen, bazı gruplar kordonu aşarak tabuta ulaşmışlar ve eski padişaha duydukları saygıyı göstermişlerdir. Yeni Cami haziresinde Turhan Valide Sultan Türbesi'ne ek olarak inşa edilen Cedid Havatin Türbesi'nde annesinin yanına defnedildi.

Kişiliği ve özel hayatı

Çocukluğunda iyi bir eğitim alan Sultan V. Murad, iyi derecede Fransızca öğrendi. Okumaya ve edebiyata oldukça düşkündü. Fırsat buldukça Fransa'dan getirtiği kitapları, yabancı gazeteleri uzun uzun okur, veliahtlık döneminde Ziya Paşa, Namık Kemal gibi o devrin birçok şairi ile sohbetlerde bulunurdu. Müziğe de meraklı olan Sultan V. Murad, hem piyano çalar hem de Batı müziği dalında besteler yapardı.^[1] Schottich ve Valse bilinen eserleridir. Sultan Vahideddin'in:

Biraderi (V. Murad'ı) terazinin bir tarafına, biz diğer yedi biraderi öbür tarafına koysalar birader ağır basardı.

dediği kaynaklarda belirtilmiştir.

Besteciliği ve eserleri

V. Murad, eserlerinde Türk müziği formlarını kullanmamış, batı formunda eserler vermiştir. Tahttan indirildikten sonra Çırağan Sarayı'nda bestelediği büyük ciltlerde toplanmış notları kalmış, bu ciltler önce İstanbul Üniversitesi kütüphanesine alınmış; daha sonra araştırmacı sanatçı Vedat Kosal'a hediye edilmiştir. Vedat Kosal; Ethem Eldem ve Kıyameddin Barlas'la birlikte incelenip eski Türkçeden latin harflerine geçirilmiştir. Aydın Hevâsı başlığıyla armonize ettiği Zeybek, müzik tarihinde bir Türk halk türküsünün piyano için çok seslendirildilği ilk eser olarak değerlenirilir.^[1][4]

Popüler kültürdeki yeri

2014 yılında TRT 1 de yayınlanan Filinta dizisinde Uğur Uludağ tarafından canlandırılmıştır.

Ailesi

Eşleri

Hanımları

1. Elâru Mevhibe Başkadın
2. Reftârı Dil Kadınefendi
3. Şayan Kadınefendi
4. Meyli Servet Kadınefendi

İkballeri

1. Resan Hanımefendi: Baş İkbal
2. Cevher-riz Hanımefendi: İkinci İkbal
3. Nev-Dürr Hanımefendi: Üçüncü İkbal
4. Remiş-Naz Hanımefendi
5. Filiz-ten Hanımefendi

Gözdeler

1. Visal-i nus Hanım: Gözde

Erkek çocukları

1. Şehzade Mehmed Selahaddin Efendi
2. Şehzade Süleyman Efendi
3. Şehzade Seyfettin Efendi

Kız çocukları

1. Hatice Sultan
2. Fehime Sultan
3. Fatma Sultan
4. Aliye Sultan

Referanslar

1. Ekinci, Tülin Pelin. "Dönemlerine göre musikişinas Osmanlı padişahları, dönemlerinde musiki adına yaşanmış önemli gelişmeler ve bu dönemlerin genel değerlendirmesi". Haliç Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans tezi, 2010. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=sY7m19PfcL6F1NUw-cr80FEazZ8s79i4_g-CrnEWwCSIflVjuHAlNDgmJhen8jiy. Erişim tarihi: 02.08.2016. 
2. Küçük, Cevdet. "Murad V". Türk Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, Cilt 31. http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c31/c310126.pdf. Erişim tarihi: 02.08.2016. 
3. Kısa, Ahmet. "Cleanthi Scalieri ve Aziz Bey Komitesi (1876-1878)". Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 2012. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=RYan9_S-Z7Eir3xdWGXBiGBf2KQ_Kfc5fuhE07uQFnVarXxztQjoAB9raAHqSppi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2016. 
4. Yıldız, Kevser Tuğan. "Bestekar Osmanlı Padişahları ve dönemlerinin musiki anlayışı". İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek lisans tezi, 2007. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=pPKKNi4sz1aRaVz8gj3jxJJEK25X_qZ8Q7dLJ-RetIo9wsvvjW3lPbAngpQ7SIsB. Erişim tarihi: 02.08.2016. 

Dış bağlantılar

• Sakaoğlu, Necdet (1999). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları. ISBN 875-329-299-6.  say.464-475
• Kinross, Lord (1977). The Ottoman Centuries. İstanbul: Sander Kitabevi. ISBN 0-224-01379-8.  (İngilizce)