I. Mustafa

I. Mustafa
İslâm Halifesi İki Kutsal Caminin Hizmetkârı
15. Osmanlı Padişahı Birinci saltanatı
Hüküm süresi	22 Kasım 1617 – 26 Şubat 1618
Önce gelen	I. Ahmed
Sonra gelen	II. Osman
İkinci saltanatı
Hüküm süresi	10 Mayıs 1622 – 10 Eylül 1623
Önce gelen	II. Osman
Sonra gelen	IV. Murad
Eş(leri)	Yok
Çocukları	Yok
Hanedan	Osmanlı Hanedanı
Babası	III. Mehmed
Annesi	Halime Sultan
Doğum	24 Haziran 1591 Manisa
Ölüm	20 Ocak 1639 (48 yaşında) İstanbul
Defin	20 Ocak 1639 I. Mustafa Türbesi, İstanbul
Dini	İslam
İmza

I. Mustafa (Osmanlı Türkçesi: مصطفى الأول) (d. 1591 Manisa – ö. 20 Ocak 1639, Topkapı Sarayı, İstanbul), 15. Osmanlı padişahı ve 94. İslam halifesidir.

Hayatɪ

Babası Sultan III. Mehmed'tir. I. Mustafa'nın Abaza asıllı olan annesinin ismi kesin olarak bilinmemektedir. Bazı tarihçilerin Fûldane Valide Sultan olduğu yönünde kesin olmayan iddiaları vardı. Ancak araştırmacı Günhan Börekçi yakınlarda yaptığı çalışmalar ile Şehzade Mahmud'un annesi, Halime Sultan'ın öldürülmediğini ve aynı zamanda da I. Mustafa'nın annesi olduğunu kesinleştirdi.^[1] Osmanlı tarihinde ilk defa padişahlığın babadan oğla geçmesi kuralını bozarak kardeşinin arkasından tahta çıkmış olan padişah olması özelliğini taşır. Kısa zamanlı olarak iki ayrı defa padişahlık yapmıştır.

Padişahlığı Öncesi

I. Mustafa, her şehzade gibi iyi bir eğitim gördü. I. Mustafa'nın tahta çıkması ve öldürülmemesi üzerindeki genel kanı kendisinden birkaç yaş büyük olan kardeşi Ahmed’in on dört yaşında tahta çıkması üzerine Osmanlı hânedanın geride kalan tek erkek üyesi olması ve yeni padişahın henüz bir erkek çocuğu bulunmadığından da hayatına dokunulmadığı şeklindedir. İstanbul içinden geçerken, Handan Valide Sultan'ın alayına denk gelen bir balyosun raporuna göre de öldürüleceği lafının sürekli konuşulduğu söylenmektedir.^[2] Bu dedikodular ve baskı yüzünden hayatı boyunca ölüm korkusu yaşamış ve bu durum akli dengesini yitirmesine yol açmıştır.^[3] Handan Sultan ölümüne kadar I. Mustafa'nın öldürülmesine engel oldu. Onun vefatından sonra Sultan Ahmed'in çocukları olunca öldürülmesi fikri yeniden akla geldiyse de devlet adamları Şehzade Mustafa'nın hasta ve zararsız olduğu hakkında padişahı ikna ettiler.^[4]

İlk Saltanatı

I. Ahmed öldüğünde en büyük oğlu (Mahfiruz Hatice Sultan'dan doğma) II. Osman Genç Osman 13 yaşında olduğu için, hanedanın en kıdemli erkek üyesi olması bakımından, I. Mustafa'nın tahta çıkarılmasına karar verildi. Sultan I. Mustafa ağabeyi Sultan I. Ahmed’in vefatı üzerine 22 Kasım 1617'de hanedanın en yaşlı mensubu olarak tahta geçti. Osmanlı padişahlarının on beşincisi olan I. Mustafa devlet meseleleri ile ilgilenmediğini ifade ederek saltanatı kabul etmediyse de bu durum, devlet erkânı tarafından göz önüne alınmadı. Ancak gerçekten I. Mustafa devlet işleri ile ilgilenmeyip, devlet işlerini ehline teslim etmek istedi. Nitekim tahta çıktıktan 96 gün sonra 26 Şubat 1618 günü tahttan indirildi, yerine II. Osman geçti. Ancak yenilik taraftarı olmayanların tahrikleri neticesinde isyan eden yeniçerilerin 19 Mayıs 1622’de II. Osman’ı tahttan indirdiler.

İkinci Saltanatı

Genç Osman'ın isyancılar tarafından öldürülmesiyle Şehzade Mustafa tekrar tahta çıktı. Bu sırada sultan II. Osman’ın veziriazam Kara Davut Paşa tarafından şehit ettirilmesi büyük karışıklıklara sebep oldu.

I. Mustafa, Davut Paşa’yı azletti ancak isyanlar durmadı. İstanbul’da oluşan karışıklıklar ve Anadolu’da meydana gelen isyanlar, Osmanlı Devleti’nin başında devlet işlerinden anlayan ve bunu yapmak isteyen bir padişahın bulunmasını gerekli kılıyordu. Şeyhülislâm Yahya Efendi ve devlet erkânı, I. Mustafa’nın yerine IV. Murad’ın geçmesi konusunda karara vardı.

I. Mustafa 1,5 yıl daha hüküm sürdükten sonra akıl sağlığı bozuk olduğu için 10 Eylül 1623 tarihinde şeyhülislam'ın fetvası ile tekrar tahttan indirilip yerine 11 yaşındaki diğer yeğeni ve Kösem Sultan'ın oğlu olan IV. Murat geçirildi.^[5] Sultan I. Mustafa, akıl sağlığı bozuk olduğu için hiçbir kadını yatağına yaklaştırmamış ve çocuğu da olmamıştır.

Sultan I. Mustafa tahttan indirildikten sonra 16 yıl daha yaşadı. 20 Ocak 1639 günü Topkapı Sarayı'nda bir rivayete göre eceliyle ölmüştür. Bir rivayete göreyse IV. Murad'ın emriyle arkasında veliaht kalmasın diye idam edilmiştir. Ayasofya Camii'nde Roma döneminde vaftizhane olarak kullanılan yapıya defnedilmiştir.

Popüler kültürdeki yeri

2015 yılından itibaren yayınlanmakta olan Muhteşem Yüzyıl Kösem adlı Türk dizisinde çocukluğunu Alihan Türkdemir, yetişkinliğini ise Boran Kuzum canlandırmıştır.

Kaynakça

1. Börekçi, Gunhan (2010) İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Krizi, Ohio State Üniversitesi Ph.D. Doktora tezi Türkçe özeti makale Sayfa:80
2. ASVe, SDC, filza 60, fol. 11r (18 Eylül 1604 tarihli rapor)
3. Akşit, Niyazi (1979) Padişahlarla Osmanlı Tarihi, İstanbulːDilek Yayınevi, Sayfa: 120-142
4. Ordinaryus Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından Karlofça Andlaşması'na Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Sayfa: 127
5. E. van Donzel, Islamic Desk Reference: Compiled from the Encyclopaedia of Islam, Brill Academic Publishers, s. 219

Dış kaynaklar

• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003). Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 975-16-0013-8. 
• Sakaoğlu, Necdet (1999). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları. ISBN 875-329-299-6.  say.210-219
• Kinross, Lord (1977). The Ottoman Centuries. İstanbul: Sander Kitabevi. ISBN 0-224-01379-8. (İngilizce)