Tektanrıcılık

Tektanrıcılık veya monoteizm, tek bir tanrının varlığına ya da Tanrı'nın birliğine duyulan inanç olarak tanımlanır.^[1] Monoteizm sözcüğü, etimolojik açıdan, Yunanca mono (tek) ve theoi (tanrı) sözcüklerinden türemiştir.

Tarihçe

İnsanın düşünsel evriminde Tanrı inancı soyut düşüncenin gelişme süreciyle bağlantılanır. İlk tanrılar somut, kendilerinden bereket, korunma gibi belirli amaç ve umutlar beslenen, kişisel tapınmalarla ilgilidir.

Sosyolojinin kurucusu kabul edilen Auguste Comte insanın düşünsel evrimde 3 aşama geçirerek tek tanrıcılığa ulaştığını söyler. Ona göre:

1. Basamak’ta, insan, çevresindeki eşyayı canlı, akıllı varlıklar olarak düşünmüştü; putçuluk (fetişizm dönemi),

2. Basamak’ta, insan, çevresindeki olayların görünmez varlıklarca yöneltildiğine inandı; çoktanrıcılık (politeizm),

3. Basamak’ta, insan, bu görünmez varlıkların tek ve büyük bir iradenin yönetimi altında bulunduğu inancına vardı; tektanrıcılık (monoteizm).^[2]

Daha sonra bu tanrıların aile, kabile ve şehir tanrılarına dönüştüğü düşünülmektedir. Bir sonraki aşama ise tanrılara soyut sıfatlar verilmesi, diğer tanrıların (panteon) isim, sıfat ve özelliklerinin baştanrılarda toplanmasıdır. Bazen de bu tanrılar bir sonraki kültürde baştanrının yardımcılarına (melek), cin, şeytan gibi varlıklara dönüşür. Bu gelişimde Marduk'un tektanrıcılık açısından ilk örnek oluşturduğu düşünülmektedir.

Örneğin Sümerlerin 50 kadar tanrısının ismi sonraları Marduk'a verilmiş ve tektanrıcılık yönünde adımlar atılmıştır.^[3] Bu tanrının birçok özelliklerinin Yahudi tanrısı Yahova'ya taşındığı, Hammurabi kanunlarının da Yahudi şeriatının temelini oluşturduğu ifade edilmiştir. Samuel Reinach, Orpheus adlı kitabında "Eğer Musevi kanunlarının Musa’ya Tanrı tarafından yazdırıldığı doğruysa, Tanrı, Hammurabi’nin yapıtını aşırmış demektir." ifadesini kullanmıştır.^[4]

Bu açıdan bakınca Marduk tektanrıların ilkidir, Mısırlı IV. Amenotep'in tek tanrısı Aton (MÖ 14. yüzyıl)'dur. Ne var ki Buhtunnasr, Marduk'un tektanrı olduğu inancını sadece kendi taşımış, ulusuna yaymak gücünü gösterememiştir.

İlahiyatçı görüşlere göre tektanrıcılık baştan beri insanlığın benliğinde bulunan bir inançtır.

İnanç ve kavramlar

Bu inanç sistemi tüm evrenin yaratıcısının tek bir tanrı olduğunu savunur. Bahailik, İslam, Hırıstiyanlık, Musevilik, Kaodaizm, Atenizm, Zerdüştlük, Ekankar, Sihizm, Rastafaryanizm, Çendoizm, Ravideşa, Sekanova, Tenrikyo ve Sâbiîlik, Tengricilik,Burhancılık Tektanrılı dinler ve inançlardır.^[5][6][7][8]

Monizm, panenteizm, henoteizm, panteizm, öz monoteizm, üçleme monoteizm gibi yaklaşımlar tek tanrıcılıkla bağlantılıdır.

Ayrıntılı tanımlar

• Deizm, mantık ve doğal dünyaya dair gözlemlerin kaynağını oluşturduğu; dini bilgiye dolaysız biçimde sadece akıl yoluyla ulaşılabileceği ilkesini esas alan, bu sebeple vahiy ve esine dayalı tüm dinleri reddeden Tanrı inancıdır.
• Henoteizm, din ve felsefede, Max Müller tarafından çıkarılmış, bir tanrıya bağlanırken diğer tanrıların varlığını da kabullenmeyi tanımlar.
• Monizm, her şeyin bir tek zorunluluğun, ilkenin, madde veya enerjiden olduğunu iddia eden görüştür.
• Panenteizm, ilk devindirici olan tanrının evren ve tüm varlıkları özünden yarattığı ve evrene aşkın, evrenin bilincinde mutlak ve değişmez bir varlık olarak egemen olduğu görüşüdür.
• Panteizm, her şeyi kapsayan içtin bir Tanrı veya evrenin ya da doğanın Tanrı ile aynı olduğu görüşüdür
• Öz monoteizm, birçok tanrının tek bir özün farklı formları olduğu inancıdır.
• Üçleme monoteizm, Hristiyanlıktaki teslis inancına dayalı tektanrı anlayışıdır.

Dinlerde tektanrıcılık

Atenizm

Antik Mısır'da MÖ 14. yüzyılda Firavun IV. Amenhotep'in döneminde, onun tarafınca ortaya çıkarılmış tek tanrılı bir dindir.

İbrahimi dinler

Yahudilik

Hristiyanlık

Hristiyanlık inancına göre Tanrı vardır. Bazı mezheplere göre İsa onun oğlu, bazı mezheplere göre ise hem Tanrı'nın oğlu hem de Tanrı'nın bizzat kendisidir.

İslam

İslam inancına göre Tanrı birdir ve tektir. Bu inanca tevhit inancı denir. Birden çok tanrıya tapınmak İslam'a göre şirk, yani Tanrı'ya ortaklar üretmektir.

Bahailik

Dipnotlar

1. "Monotheism", Britannica, 15th ed. (1986), 8:266.
2. http://www.deu.edu.tr/UploadedFiles/Birimler/18278/pdf_161-163.pdf
3. https://books.google.com.tr/books?id=pYmxBgAAQBAJ&pg=PA23&lpg=PA23&dq=marduk+50+kadar+muazzez+ilmiye&source=bl&ots=n7hIa4VmlY&sig=6AdKjS09YUKvrWDZwWonQMwMuns&hl=tr&sa=X&ei=JoYBVd_oAsG6UZrWgrgE&ved=0CD8Q6AEwBjgK#v=onepage&q=marduk%2050%20kadar%20muazzez%20ilmiye&f=false
4. http://web.itu.edu.tr/~bulu/favorite_books_files/dusunce_tarihi_v01.pdf
5. monotheism 2012. Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 12 January 2012, from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/390101/monotheism
6. "Ravidassia religion". 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160427055754/https://en.wikipedia.org/wiki/Ravidassia_Religion. Erişim tarihi: 9 Eylül 2013. "The Ravidassia is a monotheistic religion based on the teachings of the 14th century Indian guru Ravidass, revered as a satguru and prophet by his followers. Ravidass, a Chamar by birth, taught monotheistic spirituality and a message of equality and emancipation from the Indian caste system." 
7. "Seicho-no-Ie". 9 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160509070717/https://en.wikipedia.org/wiki/Seicho-No-Ie. Erişim tarihi: 9 Eylül 2013. "Seicho-no-Ie, sometimes rendered Seicho-no Iye (生長の家 seichō-no ie [se.it͡ɕoː no i.e]), is a syncretic, monotheistic, New Thought religion/philosophy, one of the Shinshūkyō (or new religious movements) in Japan that have spread since the end of World War II." 
8. • Zoroastrian Studies: The Iranian Religion and Various Monographs, 1928 - Page 31, A. V. Williams Jackson - 2003
   • Global Institutions of Religion: Ancient Movers, Modern Shakers - Page 88, Katherine Marshall - 2013
   • Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia - Page 348, James B. Minahan - 2012
   • Introduction To Sikhism - Page 15, Gobind Singh Mansukhani - 1993
   • The Popular Encyclopedia of World Religions - Page 95, Richard Wolff - 2007
   • Focus: Arrogance and Greed, America's Cancer - Page 102, Jim Gray - 2012
   • monotheism 2012. Encyclopædia Britannica Online. Retrieved 12 January 2012, from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/390101/monotheism